Εκποίηση πραγμάτων ατίμητων

ΤΕΧΝΕΣ

Τάσης Παπαϊωάννου, ακρυλικό σε χαρτί ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ 04.10.2022, 15:38

Εκποίηση πραγμάτων ατίμητων

Τάσης Παπαϊωάννου*

«Ο ναός είναι ιερός γιατί δεν είναι για πούλημα»

Εζρα Πάουντ

Χρόνο τον χρόνο, μέρα τη μέρα γινόμαστε μάρτυρες μιας πρωτοφανούς πολιτιστικής κατρακύλας που συντελείται στη χώρα μας. Μιας χώρας που υπερηφανεύονταν για την υψηλή στάθμη του πολιτισμού της, θεματοφύλακας του οποίου ήταν υποτίθεται διαχρονικά το ΥΠ.ΠΟ. Ο πολιτισμός όμως στις μέρες μας βάλλεται απ’ αυτούς, δυστυχώς, που έχουν ταχθεί να τον προστατεύουν και να τον υπηρετούν.

Οι ανέμπνευστες, άστοχες και εγκληματικές -κάποιες φορές- πολιτικές αποφάσεις της ηγεσίας του υπουργείου έχουν επιφέρει ανεπανόρθωτες και μη αναστρέψιμες βλάβες στην πολιτιστική κληρονομιά μας. Ακόμα κι αυτοί οι αρχαιολογικοί χώροι που στο παρελθόν ήταν απρόσβλητοι από τα ιδιωτικά συμφέροντα που τους επιβουλεύονταν, τώρα κινδυνεύουν άμεσα να αλωθούν, αφού άνοιξαν οι κερκόπορτες και εισέβαλαν τα λεφούσια των κερδοσκόπων που καιροφυλακτούσαν περιμένοντας το σινιάλο.

Το μπετόν σκαρφάλωσε και απλώθηκε άτεχνα πάνω στον Βράχο βεβηλώνοντας την Ακρόπολη, η βυζαντινή Εγνατία Οδός της Θεσσαλονίκης τεμαχίστηκε και «μεταφέρθηκε» σε αποθήκες αποτελώντας όνειδος και διασύροντας διεθνώς τη χώρα μας! Τελευταία, μάλιστα, φτάσαμε στον απόλυτο εξευτελισμό με την απίστευτη σύμβαση εκχώρησης 161 κυκλαδικών αρχαιοτήτων, η οποία συνιστά επίσημη «νομιμοποίηση» προϊόντων λαθρανασκαφής και αρχαιοκαπηλίας, ανοίγοντας τον δρόμο και για άλλους… «επίδοξους Ελγιν» να συμμετάσχουν στο πλιάτσικο. Το ένα ναυάγιο μετά το άλλο!

Την ίδια ώρα, η πλειονότητα των αρχαιολογικών χώρων βρίσκεται σε άθλια κατάσταση και το μόνο που φαίνεται να ενδιαφέρει τους κυβερνώντες, είναι το πόσα εισιτήρια θα κοπούν στα τριτοκοσμικά κιόσκια των εισόδων τους. Η συνεχιζόμενη βίαιη «τουριστικοποίηση» της χώρας, αποτέλεσμα μιας κοντόφθαλμης οικονομικίστικης πολιτικής, οδήγησε στην απομύζηση και του τελευταίου αρχαιολογικού χώρου (ακόμα και των υποθαλάσσιων), προσβλέποντας στην κερδοσκοπική και μόνο εκμετάλλευσή τους. Ο πολιτισμός γίνεται «ανίερος», ευτελίζεται και μεταλλάσσεται σε κοινό εμπορικό προϊόν προς κατανάλωση, όπου η αξία του πλέον αποτιμάται μόνο σε χρήμα. Στον τόπο μας σήμερα ξεπουλάμε ανερυθρίαστα τα πάντα, ακόμα και την ιστορία μας!

Ιδεοληπτικές εμμονές, αλλά και οικονομικά συμφέροντα επιβάλλουν πρωτόγνωρες πρακτικές, με καταστροφικές επιπτώσεις σε πολλούς κλάδους των τεχνών και των επιστημών. Μουσικοί, τραγουδοποιοί, ηθοποιοί, χορευτές, αλλά και αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες, εικαστικοί καλλιτέχνες αντιμετωπίζονται με υπεροψία σαν αχρείαστο πλεονάζον βάρος και σπρώχνονται σταδιακά στην ανεργία και στην απόγνωση. Δημιουργεί, δε, αλγεινή εντύπωση το γεγονός ότι μεταξύ των διάφορων «χορηγών» και «ευεργετών» επικρατεί η άποψη πως οι Ελληνες δημιουργοί είναι υποδεέστεροι και υστερούν μπροστά στην υποτιθέμενη ανωτερότητα των ξένων συναδέλφων τους κι αυτό, δυστυχώς, επικροτείται και από το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού.

Δύο αιώνες από τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους δεν ήταν, φαίνεται, αρκετοί ώστε να απαλλαγούμε από τη δουλική λατρεία του ξενόφερτου, την άκριτη και άκαρπη μίμηση ξένων προτύπων που ναρκώνουν και στειρώνουν τις δημιουργικές δυνάμεις μας, αποτελώντας τροχοπέδη σε πάμπολλους τομείς της τέχνης. Σαν κάποιο παλιό ανάθεμα που ρίχτηκε πάνω μας και μας στοιχειώνει χρόνια τώρα. Αδιαφορούμε αν κάτω από τα πόδια μας ή ακριβώς δίπλα μας βρίσκονται μοναδικά και πολύτιμα τεκμήρια που μπορούν να φωτίσουν κομμάτια της δικής μας υπόστασης και να δώσουν απαντήσεις στα ερωτήματα της δικής μας ζωής, μ’ άλλα λόγια να βοηθήσουν στην αυτογνωσία μας.

Αυτός ο τόπος έχει κάτι πολύ παλιό, αλλά και πολύ νέο ταυτόχρονα, που παλεύουν χρόνια τώρα να συνυπάρξουν. Ωρες ώρες δεν ξέρεις αν είναι ευχή ή κατάρα. Και αντί το γεγονός αυτό να αποτελέσει το στέρεο έδαφος πάνω στο οποίο μπορεί να θεμελιωθεί ο σύγχρονος πολιτισμός μας, βλέπουμε να επιβάλλεται μια αναχρονιστική, εθνικιστική εκμετάλλευση της πλούσιας και πολύμορφης παράδοσής μας. Ακόμα και η περιβόητη αναζήτηση της «ελληνικότητας» που τόσο βασάνισε την ελληνική διανόηση στο παρελθόν, ήταν κι αυτή αποτέλεσμα ξενόφερτων επιρροών και λιγότερο ενός εγχώριου αυθεντικού προβληματισμού. Ηταν η άποψη που είχαν οι ξένοι για μας, η εικόνα που εκείνοι είχαν διαμορφώσει και την οποία σπάνια μπορέσαμε να αποτινάξουμε από πάνω μας.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε τη διαχρονική αλήθεια: Κάθε πραγματικά νέο και ρηξικέλευθο γεννιέται με πολύ μόχθο και πόνο μέσα από τη ζωογόνο ώσμωση του τοπικού με το οικουμενικό! Ανάγκη από ταπεινότητα έχουμε, και μας περιμένει πολλή δουλειά, αν θέλουμε να επιχειρήσουμε το μετέωρο βήμα στο μέλλον. Αποτελεί συνεπώς πολιτισμική αυτοχειρία, από τη μια να βεβηλώνουμε και να καταστρέφουμε την παράδοσή μας και από την άλλη να αγνοούμε και να υποβαθμίζουμε κάθε σύγχρονο έργο που αρχίζει δειλά δειλά να βλασταίνει στη χώρα μας. Οι πολιτισμοί όμως «είναι συνέχειες, ατέλειωτες ιστορικές συνέχειες»1 μας υπενθυμίζει ο Fernand Braudel. Πώς, λοιπόν, περιμένουμε να αναπτυχθεί το δέντρο του πολιτισμού, όταν διαρκώς πετσοκόβουμε τα κλαδιά και τις ρίζες του;

Ο εφησυχασμός και η παθητική αποδοχή αυτής της ζοφερής κατάντιας οδηγεί αναπόφευκτα στο τέλμα και στον εκφυλισμό. Η ευθύνη μας είναι τεράστια έναντι της νέας γενιάς, αλλά και έναντι του μέλλοντος, ιδίως ημών των δασκάλων που οφείλουμε στις κρίσιμες στιγμές να κρούουμε τον κώδωνα του κινδύνου! Δεν μπορούμε να μένουμε απαθείς, αμέτοχοι και βουβοί, όταν αυτό που διακυβεύεται είναι υψίστης σημασίας! Είναι χρέος μας να στηρίξουμε τη νέα γενιά που με κόπο πασχίζει να σταθεί όρθια απέναντι σε τόσες αντιξοότητες, διεκδικώντας τη δική της, αυτόνομη και πολύτιμη παρουσία στο πολιτισμικό γίγνεσθαι. Να μην αφήσουμε τα έργα της να σβήσουν και να χαθούν μέσα στη σκόνη των καιρών.

Ο πολιτισμός χρειάζεται επειγόντως καθαρό αέρα, γιατί πνίγεται στο δύσοσμο περιβάλλον της καθημερινής φτήνιας και παρακμής. Μη λησμονούμε ότι δεν είναι κάτι δεδομένο, αναλλοίωτο, αλλά χτίζεται και γκρεμίζεται καθημερινά, δημιουργείται από τα κάτω απρόσμενα, σε κάθε ανύποπτη στιγμή και πολλές φορές ξεφυτρώνει μέσα από κει που δεν το περιμένεις. Από σκοτεινές τρύπες, ανήλιαγα υπόγεια, απομακρυσμένες γωνιές και όχι από φωταγωγημένες αίθουσες και κυριλέ δεξιώσεις. Ας δώσουμε, λοιπόν, χώρο στο ανέλπιστο να εμφανιστεί, στο άλαλο να διηγηθεί τη δική του ιστορία και ίσως τότε πραγματικά να εκπλαγούμε από αυτό που θα αντικρίσουμε, από αυτό που θα ακούσουμε.

*Αρχιτέκτων-ομότιμος καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ