Ποιες είναι οι αιτίες του δημόσιου χρέους

Σε συνέχεια της προηγούμενης ανάρτησης συνεχίζουμε με το δεύτερο μέρους του άρθρου από την εφημερίδα «Δρόμος» φ. 64 07.05.2011

Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι η συνολική πολιτική που ακολουθήθηκε στην Ελλάδα και μάλιστα διαχρονικά οδήγησε με μαθηματική ακρίβεια στην υπερχρέωση της χώρας. Η χρέωση υπήρξε ανέκαθεν εργαλείο ελέγχου των χωρών από τις Μεγάλες Δυνάμεις, βασικό εργαλείο της ιμπεριαλιστικής πολιτικής, αφαίμαξης και καθυπόταξης των λαών (ο πιστωτής δένει πολύ πιο γερά αυτόν που δανείζεται απ’ ότι ο πωλητής αυτόν που αγοράζει τα εμπορεύματα, γράφει ο Λένιν ). Η χρέωση παραμένει στις συνθήκες του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού βασικός μοχλός για την πολιτική και οικονομική κυριαρχία των (κρατικών και υπερεθνικών) ιμπεριαλιστικών κέντρων των πολυεθνικών και την κερδοφορία του μεγάλου κεφαλαίου. Συνεπώς, μόνο για λόγους ανάλυσης θα μπορούσαμε, να εντοπίσουμε ορισμένες ξεχωριστές αιτίες του Δημόσιου Χρέους.

Το ΔΧ της Ελλάδας πέρασε από 28% του ΑΕΠ το 1980 στο 61,5% του ΑΕΠ το 1989 και στο 110% του ΑΕΠ το 1993. (βλ. Πιν 1). Έκτοτε και μέχρι το 2008 παραμένει πάνω -κάτω στα επίπεδα του 100-110% του ΑΕΠ για να εκτιναχθεί στη συνέχεια στο επίπεδο κοντά στο 150% του ΑΕΠ που είναι σήμερα (βλ. Πιν 2). Τα απόλυτα μεγέθη είναι ακόμη πιο χαρακτηριστικά: από 117 δις ευρώ το 1999 έφθασε στα 261 δις το 2008, πριν εκτοξευθεί στα 320 δις το 2010. Μέσα σε μια δεκαετία, που κυριάρχησε η αστική ρητορική της «ισχυρής Ελλάδας», του ευρώ, της Ολυμπιάδας και της ανάπτυξης, μέσα σε αυτήν τη δεκαετία το χρέος υπερδιπλασιάστηκε. Σα βασικές αιτίες της έκρηξης του ΔΧ, ειδικά για τα τελευταία χρόνια, θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε τις εξής:

1. παραγωγική αποδιάρθρωση

Πρόκειται για τη βασικότερη αιτία, άμεση συνέπεια της προσαρμογής στις απαιτήσεις της ΕΕ και του Συμφώνου Σταθερότητας. Στο άρθρο «το ευρώ βασική αιτία του δημόσιου χρέους» (βλ. «Δρόμος» φ.58) τεκμηριώσαμε αυτόν τον ισχυρισμό, ιδίως με το γεγονός ότι ακόμη μεγαλύτερη και από αυτήν την ίδια την διόγκωση του χρέους, υπήρξε η συσσώρευση του εμπορικού ελλείμματος της χώρας (μεταξύ 1999 και 2008 είχαμε αύξηση χρέους κατά 144 δις ευρώ και συσσώρευση εμπορικού ελλείμματος 167 δις ευρώ). Σημειώνουμε όμως ότι από την παραγωγική αποδιάρθρωση υπήρξαν κερδισμένοι. Πρώτοι μεταξύ αυτών οι χώρες του ευρωπαϊκού διευθυντήριου, που προώθησαν αλματωδώς τις εξαγωγές τους στην Ελλάδα –και πρώτη μεταξύ των πρώτων η Γερμανία. Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε τη δήλωση του επικεφαλής του Eurogroup και επί δεκαετίες βασικού παράγοντα της ευρωκρατίας Ζαν Κλωντ Γιούγκερ: «γνωρίζαμε τι συμβαίνει στην Ελλάδα αλλά δεν μιλούσαμε γιατί Γερμανία και Γαλλία κέρδιζαν τεράστια ποσά».

2. χρεομηχανή

Η Ελλάδα τουλάχιστον από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 συνάπτει δάνεια προκειμένου να πληρώσει τόκους προηγούμενων δανείων. Το δε κεφάλαιο των παλαιότερων δανείων δεν αποπληρώνεται, αντίθετα μετακυλίεται από χρονιά σε χρονιά. Αυτή τη λειτουργία ονομάζουμε χρεομηχανή. Ένα φαινόμενο που έχει συμβεί σε πολλές περιόδους στην ελληνική ιστορία (αναλυτικά στο βιβλίο του Νίκου Μπελογιάννη «το ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα»). Οι πιστωτές (ιδίως το διεθνές μονοπωλιακό κεφάλαιο) θησαυρίζουν καθώς το αρχικό κεφάλαιο κάθε δανείου έχει σε ορισμένες περιπτώσεις φθάσει να πληρώνεται δύο και τρεις φορές μέσω των τόκων. Επισημαίνουμε ότι σε ολόκληρη την ιστορία του ελληνικού χρέους τα επιτόκια δανεισμού ήταν υπερβολικά και πεδίο «τρελής» κερδοφορίας του μεγάλου κεφαλαίου. Στη χρεομηχανή εντάσσονται επίσης οι διάφορες μεθοδεύσεις με swaps και άλλα χρηματιστηριακά κόλπα (περίπτωση Goldman Sachs).

Μια εποπτική εικόνα της χρεομηχανής δίνεις ο Πίνακας 3. Εκεί συγκρίνουμε τα ετήσια ελλείμματα (που συσσωρευόμενα δημιουργούν το ΔΧ) με την πληρωμή ετησίως των τόκων του χρέους. Δεν αναφερόμαστε στο αρχικό κεφάλαιο των δανείων, διότι αυτό ουσιαστικά δεν αποπληρώνεται, απλά μετακυλίεται από χρόνο σε χρόνο, με έκδοση νέων ομολόγων. Από τη σύγκριση προκύπτει ότι το μεγαλύτερο ποσοστό του ετήσιου ελλείμματος προέρχεται από την πληρωμή των τόκων. Και άρα το κράτος δανειζόμενο για να καλύψει τα ελλείμματα, στην ουσία καλύπτει κυρίως την πληρωμή των τόκων.

Στο ζήτημα της χρεομηχανής είναι κρίσιμος ο ρόλος της Επιτροπής Λογιστικού Ελέγχου του Χρέους.

3. Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα

Πρόκειται για την κορυφή του παγόβουνου της χρεομηχανής. Με τη συνθήκη του Μάαστριχτ και το ΣΣ θεσμοθετήθηκε ότι κάθε κράτος απαγορεύεται να δανείζεται απ’ ευθείας από την ΕΚΤ. Αντίθετα επιτρέπεται να δανείζονται απ’ ευθείας από την ΕΚΤ οι εμπορικές τράπεζες. Πρόκειται για προκλητική ρύθμιση, συνέπεια της οποίας ήταν οι εμπορικές τράπεζες (ξένες και ελληνικές) να επωφελούνται από τα χαμηλά επιτόκια της ΕΚΤ και ειδικά τα τελευταία χρόνια να δανείζονται από την ΕΚΤ με επιτόκιο της τάξεως του 1% και να δανείζουν αυτά τα ποσά στο Ελληνικό Δημόσιο με επιτόκια της τάξεως του 5%. Η διαφορά καθαρό και εύκολο κέρδος για τις εμπορικές τράπεζες. Στο ζήτημα αυτό, επίσης, είναι κρίσιμος ο ρόλος της Επιτροπής Λογιστικού Ελέγχου του Χρέους.

4. 108 δις στις τράπεζες - όλο το Μνημόνιο

Με χαριστικές ρυθμίσεις των κυβερνήσεων της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ οι ελληνικές τράπεζες έχουν αποκτήσει τη δυνατότητα να πάρουν από το Δημόσιο ταμείο 23 δις ευρώ σε μετρητά (ή εξομοιούμενα ομόλογα) και 85 δις ευρώ σε εγγυήσεις του Δημοσίου για να λάβουν δάνειο από άλλες τράπεζες. Σύνολο 108 δις ευρώ. (βλ και φάκελλο για τράπεζες «Δρόμος» φ. 52, εκεί αναφερόμαστε στα 78 δις, πρόσφατα ο κ. Παπακωνσταντίνου πέρασε ρύθμιση για άλλα 30 δις, ρύθμιση που ψηφίστηκε από ΠΑΣΟΚ, ΝΔ, ΛΑΟΣ). Δηλαδή όλα το δάνειο που η τρόικα δίνει στην Ελλάδα (110 δις) πάει στις τράπεζες. Μάλιστα οι τράπεζες ήδη (στοιχεία Νοεμβρίου 2010) έχουν λάβει 8 δις ευρώ σε μετρητά, που ήδη έχουν περάσει στο ΔΧ, καθώς και 30 δις ευρώ σε εγγυήσεις. Είναι προφανές ότι σε περίπτωση χρεοκοπίας αυτά τα ποσά θα επιβαρύνουν ακόμη περισσότερο ΔΧ. Καθόλου τυχαία σε αυτές οι προκλητικότατες μεθοδεύσεις δίνεται ελάχιστη δημοσιότητα.

5. φορολογική ασυλία του μεγάλου κεφαλαίου

Από τα στοιχεία του Πίνακα 4 προκύπτει ότι ο λαός είναι αυτός που πληρώνει τους φόρους. Οι έμμεσοι φόροι (η μορφή φορολογίας που κυρίως πλήττει τα λαϊκά στρώματα) εκτοξεύονται, το ίδιο και η άμεση φορολογία των πολιτών. Αντίθετα μειώνονται οι φόροι που πληρώνουν οι εταιρείες. Αυτό οφείλεται σε πληθώρα διαδοχικών χαριστικών ρυθμίσεων και αποφυγής φορολογίας του μεγάλου κεφαλαίου. Ο συντελεστής φορολόγησης των επιχειρηματικών κερδών μειώθηκε από 35% το 1999 στο 25 % το 2008. Ήδη η κυβέρνηση Παπανδρέου τον πήγε ακόμη χαμηλότερα στο 20%. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι οι 4 μεγαλύτεροι ελληνικοί τραπεζικοί όμιλοι στο διάστημα 2000 -2009 (βλ «Δρόμος», φ. 52) είχαν συνολικά κέρδη 36 δις ευρώ και πλήρωσαν φόρο μόλις 6 δις ευρώ (ποσοστό 16%). Μια μετριοπαθής εκτίμηση είναι ότι αν δεν υπήρχαν οι χαριστικές ρυθμίσεις προς το μεγάλο κεφάλαιο, τότε την τελευταία δεκαετία θα μπορούσε να συγκεντρωθεί ένα ποσό της τάξεως των 40 δις ευρώ, δηλαδή περίπου 15% του συνολικού Δημόσιου Χρέους (το 2008).

6.εξοπλιστικές και στρατιωτικές δαπάνες

Συνέπεια της πρόσδεσης στο ΝΑΤΟ και στις ΗΠΑ, είναι τεράστιες με την Ελλάδα να βρίσκεται σταθερά επί δεκαετίες στην 4^η-5^η θέση παγκοσμίως ως ποσοστό του ΑΕΠ (κυμαίνεται στο αστρονομικό μέγεθος μεταξύ 4-5% του ΑΕΠ). Με διαδοχικές «αγορές του αιώνα» για αεροπλάνα, φρεγάτες, υποβρύχια που γέρνουν Η περικοπή αυτών των δαπανών κατά 50%, αίτημα απολύτως εύλογο και ρεαλιστικό, μόνο στη δεκαετία 1999 -2008 εκτιμάται ότι θα μείωνε το ΔΧ (το 2008) κατά περίπου 15%. Η εδαφική ακεραιότητα της χώρας (καθόλου δεδομένη σήμερα) θα μπορούσε να διασφαλιστεί με μια άλλη πολιτική, όχι στρατοκεντρική, αλλά στηριγμένη στην αλληλεγγύη των λαών. Μια πολιτική που θα έδινε στη χώρα μεγάλο κύρος και υποστήριξη μέσα στους λαούς του πλανήτη –το πιο ισχυρό «αποτρεπτικό όπλο».

7. αποικιοκρατικές δημόσιες συμβάσεις

Πατροπαράδοτο χαρακτηριστικό του ελληνικού καπιταλισμού. Στα μεγάλα έργα, στις κρατικές προμήθειες, στις εξοπλιστικές δαπάνες. Το μεγάλο κεφάλαιο και κυρίως οι ξένες πολυεθνικές, σε πλήρη διαπλοκή με το πολιτικό σύστημα, αναλαμβάνουν τις συμβάσεις με μεγάλα καπέλα (και 50% και 100%). Ένα 10% (αποτελεί άγραφο νόμο) επιστρέφει στο πολιτικό σύστημα με τη μορφή μίζας. Οι περισσότερες μεγάλες γερμανικές εταιρίες να έχουν δραστηριοποιηθεί στην Ελλάδα με αυτό το πλαίσιο. Υπάρχουν περιπτώσεις που η προκλητικότητα ξεπερνά κάθε όριο: οι αυτοκινητόδρομοι, η Αττική Οδός και η Γέφυρα Ρίου Αντίριου. Μια συναφή πλευρά αποτελούν τα φαραωνικά και άχρηστα έργα. Κορυφαίο παράδειγμα η Ολυμπιάδα του 2004, με επίσημο κόστος 9,5 δις ευρώ και πραγματικό πολύ μεγαλύτερο. Τα σκάνδαλα που έρχονται στην επικαιρότητα λόγω του ανταγωνισμού των επιχειρηματικών ομίλων (όχι λόγω του κρατικού ελέγχου) είναι η άλλη όψη των αποικιοκρατικών συμβάσεων.

Αν δεν υπήρχε αυτό το «πάρτι» μεγάλου κεφαλαίου και πολυεθνικών σίγουρα το ΔΧ θα ήταν πολύ μικρότερο. Πόσο δεν είναι εύκολο να εκτιμηθεί. Σίγουρα κατά μερικές δεκάδες δισεκατομμυρίων λαμβάνοντας υπόψη μόνο τις συμβάσεις της τελευταίας 15ετίας.

8. ιδιωτικοποιήσεις

Το κράτος ξεπουλά κυριολεκτικά το δημόσιο πλούτο, σε πολύ χαμηλές τιμές, (ΟΤΕ, Εθνική Τράπεζα, Ιονική Τράπεζα, ΔΕΗ κλπ), ενώ παράλληλα χάνει μεγάλα έσοδα που θα είχε κάθε χρόνο Θα άξιζε να γίνει μια προσέγγιση που να συγκρίνει τα ποσά που εισέπραξε το κράτος από το ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας με τα ποσά εκείνα που θα μπορούσε να έχει εισπράξει αν είχε τα κέρδη των δημόσιων αυτών επιχειρήσεων. Μια ένδειξη αποτελεί ότι η συμμετοχή των Γερμανών στον ΟΤΕ αποσβένεται μέσα σε 3 ή 4 το πολύ χρόνια.

συμπέρασμα

Αν δεν υπήρχαν όλες οι παραπάνω αιτίες το Δημόσιο Χρέος θα ήταν πολύ μικρότερο ίσως να μην υπήρχε καν. Το κρίσιμο είναι να διαπιστωθεί από την παραπάνω ανάλυση ότι η λειτουργία του χρέους ήταν πεδίο τεράστιας κερδοφορίας πολλών παραγόντων. Του διεθνούς μονοπωλιακού κεφαλαίου, των πολυεθνικών κολοσσών, του μεγάλου κεφαλαίου της Ελλάδας. Η χρέωση ήταν μια σκόπιμη και μεθοδευμένη πολιτική. Όλοι αυτοί που έβγαλαν από τον ιδρώτα του ελληνικού λαού τεράστια κέρδη, δεν έχουν σήμερα κανένα δικαίωμα να επιβάλλουν Μνημόνια. Μια στάση τους αξίζει: η στάση πληρωμών. Να μην απλήρωτοι, γιατί ο ελληνικός λαός τους έχει πληρώσει διπλά και τρίδιπλα.

Πίνακας 1: η εκτόξευση του δημόσιου χρέους 1980-1993

ετος	Δημόσιο χρέος (δις δρχ)	Ποσοστό του ΑΕΠ
1980	474	28%
1982	717,4	43%
1984	1.883	49%
1987	4.046	64,50%
1990	9.383	79,60%
1992	15.557	87,80%
1993	23.431	110,10%

Πίνακας 2 εξέλιξη ΑΕΠ - χρέους γ. κ. 1995 -2010

ποσά σε δις ευρώ

ΕΤΟΣ	ΑΕΠ	ΧΡΕΟΣ	ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΟΥ ΑΕΠ
1995	79,9	86,9	109%
1996	87,9	97,8	111%
1997	97,2	105,8	109%
1998	105,8	111,0	105%
1999	112,7	117,1	104%
2000	121,7	129,2	106%
2001	131,0	140,0	107%
2002	141,5	159,1	112%
2003	154,2	167,7	109%
2004	168,4	182,7	108%
2005	198,6	194,7	98%
2006	211,3	204,4	97%
2007	227,1	239,3	105%
2008	236,9	262,3	111%
2009	235,0	298,7	127%
2010	230,2	328,6	143%

Πίνακας 3 : έλλειμμα γ. κ. – τόκοι

ποσά σε δις ευρώ

ετος	ελλειμμα	πληρωμή τόκων	τόκοι / έλλειμμα
2004	13,1	9,5	73%
005	10,1	9,8	97%
2006	12,1	9,2	76%
2007	14,5	10,7	74%
2008	23,1	11,8	51%
2009	36,3	12,3	34%
2010	24,2	12,6	52%

Πίνακας 4: Φοροασυλία κεφαλαίου

Ποσά σε εκατ ευρώ

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010
Σύνολο φορολογικών εσόδων	36.881	39.484	42.093	44.991	48.405	51.185	49.724	51.912
Άμεσοι φόροι πολιτών (φυσικών προσώπων)	6.969	7.785	8.292	9.275	10.235	10.816	10.841	9.950
Άμεσοι φόροι εταιριών (νομικών προσώπων)	4.341	4.724	4.730	4.438	4.659	4.211	3.813	3.335
Άμεσοι φόροι ειδικών κατηγοριών	831	798	1.143	1.293	1.273	1.643	1.935	1.615
Έμμεσοι φόροι -ΦΠΑ	12.333	13.741	14.131	15.825	17.381	18.243	16.582	17.680
Έμμεσοι φόροι -κατανάλωσης	6.781	7.051	7.077	7.469	8.044	9.048	9.569	11.918

Σημείωση: όλα τα στοιχεία προέρχεται από τις εισηγητικές εκθέσεις των προϋπολογισμών. Έχει συμπεριληφθεί η διόρθωση που έκανε η Ελληνική Στατιστική Αρχή (26.04.2011) στα στοιχεία των ετών 2007 έως 2010.

Χρ. Καραμάνος