Ο νέος πολιτικός και καλλιτεχνικός ακτιβισμός

Αναδημοσιεύουμε από την ιστοσελίδα του Αριστερού Βήματος

Συνέντευξη στην Ειρήνη Κοντογεωργίου

Ο αστικός χώρος την εποχή της παγκοσμιοποίησης όλο και περισσότερο εμπορευματικοποιείται, ομογενοποιείται, χάνει τον όποιο δημόσιο χαρακτήρα του σαρώνοντας διαφορές και δημιουργώντας εκ-τοπισμένους και νομάδες. Η διεκδίκησή του αποτελεί βάση για την αμφισβήτηση της ηγεμονίας του κεφαλαίου. Σε συνέχεια των καλλιτεχνικών κινημάτων του ’68 αλλά και των καταλήψεων στα ευρωπαϊκά μητροπολιτικά κέντρα του ’70, σύγχρονοι καλλιτέχνες, κυρίως αρχιτέκτονες και εικαστικοί, προσπάθησαν να απαντήσουν στις προκλήσεις αυτές με έρευνα και δράση. Ενδεικτικά: εργαστήριο Stalker στη Ρώμη, ο αρχιτέκτονας Goto Mata Clark, οι καλλιτέχνες Joseph Boys και Robert Smithson. Με καθυστέρηση αλλά και με ορμή ανάλογες δράσεις κάνουν τα τελευταία χρόνια την εμφάνισή τους στην Αθήνα. Συλλογικότητες καλλιτεχνών, έξω από το «χρηματιστήριο της τέχνης», λειτουργούν στο μεταίχμιο πολιτικού ακτιβισμού και τέχνης, μελετούν, προβαίνουν σε αντισυμβατικές καλλιτεχνικές δράσεις, διεκδικώντας την επανάκτηση του δημόσιου χώρου στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο γίγνεσθαι. Το Αριστερό Βήμα, μέσα από μια σειρά συνεντεύξεων θα προσπαθήσει να «συστήσει» στους αναγνώστες του ομάδες και καλλιτέχνες που δρουν σε αυτή την κατεύθυνση. Η πρώτη συνέντευξη έγινε με την αρχιτέκτονα, καλλιτέχνη και συγγραφέα Ελένη Τζιρτζιλάκη. Ελπίζουμε να δημιουργήσει ενδιαφέροντα διάλογο.

- Η ιστορική συγκυρία βρίσκει στη χώρα μας τον πολιτικό ακτιβισμό να συναντά καλλιτέχνες ακτιβιστές, τουλάχιστον σε επίπεδο κεντρικών ζητημάτων όπως η διεκδίκηση του δημόσιου χώρου, οι μετανάστες κ.ά. Μιας και δραστηριοποιείστε σε αυτό το πλαίσιο μπορείτε να μας τις παρουσιάσετε συνοπτικά;

Κατ’αρχήν να διευκρινίσουμε ότι αυτές οι προσπάθειες είναι συλλογικές. Η ομάδα «Αστικό Κενό» στην οποία συμμετέχω ξεκίνησε το 1998 τη δραστηριότητά της με στόχο τη διεκδίκηση του δημόσιου χώρου και των αστικών κενών, ξεφεύγοντας από την αντίληψη που επικρατεί στην Ελλάδα ότι η αρχιτεκτονική είναι το να κάθεσαι μόνος στο γραφείο και να σχεδιάζεις κτίρια. Βγήκαμε στο δρόμο, κάναμε έρευνα, καλέσαμε τους κατοίκους σε συμμετοχή. Αργότερα με το δίκτυο «Νομαδική Αρχιτεκτονική» λειτουργήσαμε κατά τον ίδιο τρόπο, συλλογικά, διότι πιστεύουμε ότι όλα αυτά τα ζητήματα του δημόσιου χώρου, του συμμετοχικού σχεδιασμού, της κοινωνικής κατοικίας, της δημιουργίας νέων κοινοτήτων, το ξεπέρασμα του εθνικού και η διεθνική οπτική, είναι ζητήματα που δεν μπορεί κανείς ούτε να τα διεκδικήσει ούτε να τα λύσει μόνος του. Γενικά κινούμαστε στο μεταίχμιο των πραγμάτων: εκεί που συναντιέται ο πολιτικός ακτιβισμός με την αρχιτεκτονική και την τέχνη.

- Αυτή η ακτιβιστική έξοδος των καλλιτεχνών στην πολιτική, κοινωνική δράση, ποιες καταβολές και ποιες συγγένειες έχει; Πού τοποθετείται στην ιστορία της τέχνης;

Σε κινήματα όπως ο κονστρουκτιβισμός, ο ντανταισμός, στον Βeuys, στην περφόρμανς και στις site specific παρεμβάσεις. Στην Ευρώπη ήταν καθοριστικής σημασίας τα κινήματα του ’68, οι καταστασιακοί. Μετά ξεπήδησαν μέσα από την παγκοσμιοποίηση μορφές κοινοτικής, τοποειδούς, οικολογικής τέχνης και ο/ η καλλιτέχνης ως νομάδας. Για την αρχιτεκτονική είχαν μεγάλη σημασία οι εμπειρίες συμμετοχικού σχεδιασμού. Η σχέση της τέχνης με το πολιτικό, η σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στις καλλιτεχνικές πρακτικές και τη δημόσια σφαίρα, οι συνεργασίες με κοινωνικές η κοινοτικές ομάδες, η σημασία του ανταγωνισμού και της σύγκρουσης, οι δυνατότητες παρέμβασης σε μια ηγεμονική κουλτούρα. Από κει και πέρα εξελίσσεται.. Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλές δυσκολίες και ιδιομορφίες. Τώρα βέβαια έχουν δημιουργηθεί πολλές ομάδες Reconstruction community, ομάδα Φιλοπάππου, Κενό Δίκτυο, Erasers, Local Athens κ.α. Δεν τις ξέρω όλες. Μπορούμε επίσης να συμπεριλάβουμε τα παιδιά που κάνουν γκράφιτι, τα οποία προσφέρουν κάτι σημαντικό στο δημόσιο χώρο μεταφέροντας μηνύματα.

- Ποια φάση περνά αυτή τη στιγμή η Αθήνα ως πόλη; Θύλακες φτώχειας ξεφυτρώνουν και το real estate μετασχηματίζει και διεκδικεί αδίστακτα, με ποικίλους και βίαιους τρόπους το χώρο. Υποβαθμίζουν περιοχές χρησιμοποιώντας ακόμη και τη συγκέντρωση εξαρτημένων ανθρώπων.

Νομίζω ότι η Αθήνα είναι πλέον μία μητρόπολη. Η έννοια του «πλήθους» όπως την είχε ορίσει ο Πάολο Βίρνο και αργότερα ο Νέγκρι είναι καθαρή πια, ειδικά στο κέντρο της. Το «Πλήθος» αποτελείται από ανθρώπους που δεν αισθάνονται σπίτι τους όπου κι αν βρίσκονται, στην ουσία ξένοι οπουδήποτε. Το κέντρο της Αθήνας έχει αλλάξει πληθυσμιακά. Κατοικείται από μετανάστες, χωρίς χαρτιά, Έλληνες και ξένους, gay κοινότητες, καλλιτέχνες κ.ά. και δεν ανταποκρίνεται στα παλιά μοντέλα. Υπάρχει μία μεταβλητότητα στις μορφές ζωής. Πολλοί άνθρωποι στο κέντρο βρίσκονται, όπως το τοποθέτησε ο Αγκάμπεν, σε κατάσταση εξαίρεσης, χωρίς ταυτότητα, ζώντας μια «γυμνή» ζωή: πολλοί-ες είναι άνεργοι, άλλοι-ες δεν έχουν χαρτιά, κ.ά. Πρόκειται για μια κατάσταση μετα- καπιταλιστική, στην οποία τα δεδομένα έχουν αλλάξει πολύ και σε πολλά επίπεδα. Το προλεταριάτο δεν είναι πια αυτό που ήταν. Περιλαμβάνει πολλές διαφορετικές ομάδες, ακόμα και διανοούμενους. Χρειάζονται νέα εργαλεία για να αντιμετωπιστούν αυτά τα ζητήματα. Ο Νέγκρι αναφέρει ότι η μητρόπολη είναι για το πλήθος ότι ήταν για την εργατική τάξη το εργοστάσιο.
Σχέδιο «εξευγενισμού» έχει υπάρξει εδώ και αρκετά χρόνια χωρίς όμως τα χαρακτηριστικά που είχε στη Βόρεια Ευρώπη. Γι αυτό και στην Ελλάδα δυσκολεύονται να το ονομάσουν. Παρόλα αυτά σίγουρα υπάρχει και σίγουρα δεν είναι τυχαίο ότι το κέντρο της Αθήνας έφτασε σε αυτή την κατάσταση. Αυτή τη στιγμή πάρα πολλά ακίνητα στην πλατεία θεάτρου είναι κλειστά και φαίνεται να έχουν αγοραστεί. Όλοι ξέρουμε την υποβάθμιση που προηγήθηκε στη συγκεκριμένη περιοχή. Θα έλεγα ότι και όλο αυτό που συνέβη με τη διασκέδαση στο Γκάζι είναι ένα είδος «εξευγενισμού» αλλά με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Εκτοπίστηκαν όλοι οι Ρομά και οι Τουρκόφωνοι μουσουλμάνοι που κατοικούσαν στην περιοχή αυτή. Στου Ψυρρή οι κάτοικοι και οι βιοτέχνες αναγκάστηκαν να φύγουν προκειμένου να δημιουργηθούν τα κέντρα αναψυχής εκ των οποίων πάρα πολλά είχαν προβλήματα άδειας. Μεταξύ των πανεπιστημιακών που ασχολούνται με αυτά τα ζητήματα ελάχιστοι κατάλαβαν τι συνέβαινε και τι πρόκειται να συμβεί.

- Τι προτείνετε;

Να αντιληφθούν όλοι τι συμβαίνει και να δράσουμε άμεσα. Δυστυχώς όμως στον καλλιτεχνικό αλλά και στο χώρο της αρχιτεκτονικής έχουμε ζήσει ένα πολύ μεγάλο ψέμα: το life style, η άποψη ότι στόχος είναι να φτιάξεις το ωραιότερο κτίριο. Για παράδειγμα, στον διαγωνισμό που έγινε τώρα για την πλατεία Θεάτρου το πρώτο βραβείο δόθηκε σε ένα σχέδιο το οποίο, αν και δημιουργήθηκε από καλούς αρχιτέκτονες, είναι λίγο: δεν απαντά στα προβλήματα του κέντρου της Αθήνας. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στον καλλιτεχνικό χώρο με τις γκαλερί κλπ. Σήμερα ως καλλιτέχνες και ως αρχιτέκτονες και ειδικά όσοι δρούμε στη δημόσια σφαίρα μέσα από ομάδες, καλούμαστε να δώσουμε απαντήσεις και να κάνουμε πράγματα για αυτή την πόλη όπως είναι τώρα.

- Το πολιτικό στην αισθητική και η αισθητική στο πολιτικό.

Το πολιτικό αυτή τη στιγμή βγαίνει πρώτο. Δεν μπορούμε να έχουμε άλλες ψευδαισθήσεις. Λόγω των συνθηκών αναπτύσσονται συνεργασίες, γίνονται συζητήσεις. Για παράδειγμα φέτος θα ξεκινήσουν σε διάφορα σημεία της πόλης δημόσιες συζητήσεις που θα καταλήξουν σε κεντρική δράση, σε έκθεση στο Μπενάκη και σε οδηγό πόλης. Πρόκειται για συνεργασία με την ομάδα «against all odds project». Συμμετέχουν καλλιτέχνες κι αρχιτέκτονες. Είναι σημαντικό να χρησιμοποιηθεί η εμπειρία σε αυτά τα ζητήματα σε άλλες πόλεις. Σίγουρα μετά το Δεκέμβρη του 2008 έχει κι εδώ αναπτυχθεί ένα σημαντικό κίνημα αλλά σε θέματα ακτιβισμού και χώρου δεν έχουμε μεγάλη εμπειρία και συνέχεια. Αν και έχουν υπάρξει σημαντικές ομάδες.

- Ποιος είναι ο ρόλος του καλλιτέχνη σε αυτό το πλαίσιο;

Να κάνει τα πράγματα φανερά. Να αποκαλύψει αυτό που συμβαίνει συνεργαζόμενος με τις πρωτοβουλίες κατοίκων που δημιουργούνται ή να δημιουργήσει νέες. Πρόσφατα η ομάδα μας έλαβε μέρος σε μια δράση που έγινε στη Ν. Υόρκη. «Μigratory homes» ονομάζεται. Πρόκειται για δύο συλλογικά projects που σχετίζονται με τις έννοιες home /land σε συνθήκες εκτοπισμού, προσωρινότητας και απεδαφοποίησης που δημιουργούνται πέρα από τα εθνικά σύνορα, στις διασπορικές κοινότητες και απαντούν στα ερωτήματα εάν μπορούν να χαθούν οι ταυτότητες και να δημιουργηθούν εφήμερες συλλογικές κοινότητες-κοινωνίες κατά τη διάρκεια της δημιουργίας ενός εφήμερου συλλογικού σπιτιού/land. Πως μπορούν οι χώροι αυτοί που δημιουργούνται να λειτουργήσουν ως μικρόκοσμοι για ένα νέο κοινωνικό γίγνεσθαι.
Το πρώτο, το «Ανοιχτό Σπίτι» (Τζίλη Τραγανού, Λυδία Ματέους, Στ. Χανδέλης, Κ. Νασιώκα, Ε.Τζιρτζιλάκη) εξερευνά τη φαντασιακή διάσταση της κατοίκησης και εστιάζει στην εμπειρία των γυναικών. Διερευνά τις μυθογραφίες της καθημερινότητας στις παραπάνω συνθήκες. Κατά την διάρκεια του εργαστηρίου που πραγματοποιήθηκε στον ανοιχτό χώρο του Βυζαντινού Μουσείου (Ιούνιος 2008) στα πλαίσια του Ά-κτιστου στην Αθήνα δημιουργήθηκε μια κοινότητα-δίκτυο από γυναίκες διαφορετικής εθνικότητας, ηλικίας, επαγγέλματος που έχουν προσωπική εμπειρία αποεδαφοποίησης ή εκτοπισμού. Η κοινότητα-δίκτυο που δημιουργήθηκε πραγματοποίησε μια δράση συλλογικής κατοίκησης που περιελάμβανε μαγείρεμα με μπαχαρικά που οι γυναίκες είχαν φέρει μαζί τους, κατασκευή συλλογικού χάρτη με τις διαδρομές και τις ιστορίες τους, φαγητό και χορό. Συγχρόνως στον χώρο αυτό παρουσιάσθηκαν οι ιστορίες διαφορετικών γυναικών που ζουν στη Νέα Υόρκη, στο Βερολίνο και στην Αθήνα.
Το δεύτερο πρότζεκτ, «Migratory tree», πραγματοποιήθηκε στο Jardino Parajiso στο Lower East Side στις 22 Ιουνίου 2010 και συμμετείχαν οι κάτοικοι, κυρίως λατινοαμερικάνοι, που ζουν χρόνια σ αυτή τη γειτονιά, και δεν μιλούν σχεδόν καθόλου αγγλικά, καθώς και πολλοί καλλιτέχνες, ακτιβιστές, και η ομάδα που εμπνεύστηκε και οργάνωσε τη δράση. Περιελάμβανε υπό μορφή χορού τη φύτευση μιας ροδιάς, τις ιστορίες των δένδρων και των φυτών του κήπου Parajiso και τις διαδρομές που διέσχισαν για να φτάσουν εκεί, τις ιστορίες και τις διαδρομές των ανθρώπων, το πώς ο κήπος τους κάνει να αισθάνονται περισσότερο όπως λένε «στο σπίτι τους στον κόσμο». Συνεργάστηκαν μετανάστες με καλλιτέχνες ακτιβιστές. Με εντυπωσίασε η μαχητικότητα και η συνέπεια αυτών των καλλιτεχνών όλα αυτά τα χρόνια. Θα σκεφτεί ίσως κανείς «πόσο αποτελεσματικό μπορεί να είναι κάτι τέτοιο»; Έχει και συμβολική και πρακτική σημασία. Για παράδειγμα εκεί έχει δημιουργηθεί ένας χώρος στον οποίο η κοινότητα των μεταναστών μαζί με καλλιτέχνες ακτιβιστές καλλιεργεί τα κηπευτικά της εδώ και τριάντα χρόνια , συζητάνε τα προβλήματα της περιοχής, έχουν πετύχει το ενοίκιο να μην αυξάνεται για τους παλιούς ενοικιαστές και να μη μπορούν να τους κάνουν έξωση. Επίσης αυτός ο χώρος, σε μια τόσο σκληρή πόλη όσο η Ν.Υόρκη, έδινε ένα πολύ μαλακό συναίσθημα. Πιστεύω σε αυτές τις οάσεις μέσα στην πόλη.

- Πιστεύετε ότι τέτοιες δράσεις μπορούν να αναχαιτίσουν την επιθετική εισβολή του κεφαλαίου;

Όχι άμεσα. Μπορούν όμως να συγκεντρώσουν τους ανθρώπους και να διεκδικήσουν. Αυτό που πρέπει οπωσδήποτε να διεκδικήσουμε είναι η κοινωνική κατοικία, τη στιγμή μάλιστα που οι άνθρωποι εκτοπίζονται τόσο βίαια. Δεν εννοείται μητρόπολη χωρίς κοινωνική κατοικία. Νομίζω επίσης ότι θα έπρεπε να δημιουργηθούν καταφύγια: χώροι που θα μπορούν να κοιμούνται ή να τρώνε ή να συζητούν για την κατοικία, την υγεία, την εκπαίδευση των παιδιών, την κουλτούρα άνθρωποι που έχουν ανάγκη. Πράγματα απλά και καθημερινά τα οποία ωστόσο στις παρούσες συνθήκες έχουν μεγάλη σημασία. Οι αρχιτέκτονες και οι καλλιτέχνες θα μπορούσαμε να συμμετέχουμε στη δημιουργία αυτών των χώρων. Στο κέντρο της πόλης υπάρχουν πάρα πολλά κενά κτίρια που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για αυτό το σκοπό. Είναι σημαντικό οι διανοούμενοι και οι καλλιτέχνες να αλλάξουν νοοτροπία. Συμφωνώ με αυτό που είπε στην διάλεξή του εδώ στην Αθήνα ο Ζίζεκ: «Είμαστε σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης και οι διανοούμενοι πρέπει να βγάλουν τις παντόφλες». Δεν συμβαίνουν αυτά σε κάποιο άλλο μέρος του πλανήτη. Εδώ, στην Αθήνα γίνονται. Πήγα στη συζήτηση που έγινε στο Μουσείο Μπενάκη για την κρίση. Οι αρχιτέκτονες μίλησαν πολύ ωραία, θεωρητικά. Τι κάνουμε όμως; Μπορούμε να ψάχνουμε τα εύθραυστα σημεία στη μητροπολητική Αθήνα και να κάνουμε παρεμβάσεις. Η δύναμη του πλήθους είναι τεράστια και οι βιοεξουσίες εύθραυστες.

- Η Νομαδική Αρχιτεκτονική πρόσφατα εκπόνησε μια μελέτη για το ρόλο που μπορεί να παίξει η τέχνη στο κέντρο της Αθήνας.

Την ξεκινήσαμε πέρυσι. Την εκπονήσαμε εγώ, η διδάκτωρ αστικής γεωγραφίας Γεωργία Αλεξανδρή, ο καλλιτέχνης Στέφανος Χανδέλης και ο Πέτρος Πέτρου που ασχολήθηκε με το site. Περιλαμβάνει την περιοχή κάτω από την Ομόνοια, Μεταξουργείο, Ψυρρή, Γκάζι. Κάναμε κυρίως χαρτογραφήσεις, δουλέψαμε με καταστασιακή μεθοδολογία (derive), αλλά και μέσα από συνεντεύξεις με ανθρώπους της πόλης. Μιλήσαμε με ιδιοκτήτες γκαλερί αλλά και με το Εθνικό Θέατρο για να μάθουμε τι θέλουν να κάνουν σε σχέση με την περιοχή στην οποία βρίσκονται. Θέλαμε να ανιχνεύσουμε πώς σκέφτονται να αντιμετωπίσουν αυτό το επικίνδυνο «έξω». Το υλικό είναι αναρτημένο στο site μας. Το συμπέρασμα είναι ότι σε αυτές τις περιοχές υπήρχε μια εναλλακτική καλλιτεχνική κοινότητα. Αργότερα αυτή διαβρώθηκε ενώ άρχισαν να μεταφέρονται και πολλές γκαλερί από του Ψυρρή προς το Μεταξουργείο. Αυτές ωστόσο δεν απέκτησαν κάποια σχέση με το «έξω». Υπάρχουν βέβαια εξαιρέσεις: π.χ. το Βιος και το θέατρο του Μαρμαρινού οι οποίοι δρουν πάνω στο ζήτημα της σχέσης του έξω με το μέσα. Το Εθνικό Θέατρο από τη στιγμή που ανακαινίστηκε αντιμετώπισε σαν ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα το έξω. Θα μπορούσε ωστόσο να παίξει πολύ σημαντικό ρόλο για την περιοχή και ίσως να παίξει μελλοντικά.
Έχει σημασία η δυναμική της διάρρηξης των ορίων. Η τέχνη ως λανθάνουσα δραστηριότητα έχει αυτή τη δυναμική. Αν και η ίδια η τέχνη στην περιοχή εμφανίζεται αποκομμένη(γκαλερί), σύγχρονες καλλιτεχνικές πρακτικές μπορούν να αναπτυχθούν και να οδηγήσουν σε σύνθετες προτάσεις για την περιοχή, που εμπεριέχουν την κοινωνική οικολογία. και τη χωρική δικαιοσύνη, να φέρουν κοντά τις κοινότητες και να δημιουργήσουν νέες καθώς και να κάνουν ορατές και αναγνώσιμες τις κοινωνικές διεργασίες όλων των ειδών αποκαθιστώντας μια ισορροπία στο φορτισμένο από νοήματα χώρο. Η τέχνη μπορεί να θεωρηθεί ως ένας τρόπος για να αυξηθεί η ικανότητα για την αντίληψη και την αγάπη, ένας τρόπος για να εξελίσσεται η κοινωνία μέσα από την αίσθηση. Είναι ο τρόπος με τον οποίο μπορεί να έλθουν οι αλλαγές. Όσον αφορά το νέο αυτό αστικό τοπίο της Αθήνας αποτελεί την ύλη της αρχιτεκτονικής και της τέχνης.. Κι ας μοιάζει με κινούμενη άμμο καθώς εμπεριέχει πολλαπλά αλληλεπιδρώντα μορφώματα, πρωτόγνωρα, που η μελέτη επιδιώκει να τα κάνει όσο το δυνατόν φανερά.

- Ωστόσο η ιστορία δείχνει ότι κι αυτές οι ομάδες, παρά το ότι δεν συμμετέχουν στο λεγόμενο χρηματιστήριο της τέχνης, μπορεί να είναι αφομοιώσιμες. Θυμάμαι την παρέμβασή σας για το remap, όταν καταγγείλατε ότι η συγκεκριμένη καλλιτεχνική δράση που πλαισίωνε την 1η Μπιενάλε της Αθήνας, ήταν χρηματοδοτούμενη από επενδυτική εταιρεία, με στόχο να πεταχτούν από τους χώρους κατοικίας τους οι μετανάστες.

Πρόκειται για μια μεθοδολογία του κεφαλαίου που γίνεται εμφανής σε όλο τον κόσμο: χρησιμοποιεί πρακτικές των κινημάτων και των ακτιβιστικών καλλιτεχνικών δράσεων για να μπορέσει το ίδιο να διεκδικήσει. «Δημιουργική οικονομία». Αυτό είχε συμβεί και με το remap. Βέβαια τότε ήταν νωρίς και κανείς δεν μπορούσε να το υποψιαστεί. Η ομάδα μας όμως είχε δουλέψει χρόνια στο Γκάζι και στο Μεταξουργείο κι έτσι μάθαμε κάποιες κινήσεις. Επίσης μας κίνησε υποψίες ένα δελτίο που είχαν βγάλει. Αυτό πλέον, στην εποχή της βιοπολιτικής, γίνεται με μεγάλη σπουδή από το κεφάλαιο. Νομίζω όμως ότι φαίνεται αν κρύβεται ή όχι real estate πίσω από τις δράσεις: Άλλα κίνητρα έχει ο κήπος (το πάρκο) στα Εξάρχεια κι άλλο κάποιοι άλλοι στο Μεταξουργείο. Τα πράγματα δεν είναι αθώα. Το κεφάλαιο διαθέτει πάρα πολλά πλοκάμια και μεθόδους Αποκαλύπτονται ωστόσο και με την εξέλιξή τους. Δυστυχώς, μέσα στο ψέμα που ζήσαμε και ζούμε δεν λέγονται τα πράγματα με το όνομά τους. Έχει σημασία να λέμε και να διεκδικούμε πράγματα με το όνομά τους. Ζούμε σε καιρούς δύσκολους που μπορούμε όμως να τους κάνουμε ενδιαφέροντες.

- Τη δράση των «atenistas» πώς τη βλέπετε; Προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι ενώ ομάδες σαν τη δική σας, με δράση, μελέτες και βάθος χρόνου δεν αναφέρονται καν στα ΜΜΕ, οι ατενίστας έχουν εκπληκτική προβολή. Λειτουργείτε στο ίδιο πλαίσιο;

Μπορεί ίσως κανείς να πει με μια πρώτη ματιά ότι κάνουν παρόμοια πράγματα. Ωστόσο ο τρόπος είναι πολύ διαφορετικός. Νομίζω ότι είναι απολιτίκ. Δεν βάζουν προβληματισμούς. Δεν υπάρχει βάση πίσω απ’ αυτό που κάνουν. Συγκεντρώνουν βέβαια πάρα πολύ κόσμο, ο οποίος πηγαίνει στα καλέσματα, διασκεδάζει, χωρίς όμως να κάνει κάτι ουσιαστικό. Οι δράσεις αυτές μετά ξεφουσκώνουν. Ή μπορεί να χρησιμοποιηθούν όπως οι κήποι στο Μεταξουργείο.
Το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο έχει αναπτύξει τη δημιουργική οικονομία, έκφανση της οποίας είναι και η υιοθέτηση ακτιβιστικών πρακτικών που λέγαμε πριν. Χρησιμοποιεί κάθε μέσον για να στηριχθεί. Νομίζω ωστόσο ότι αργοπεθαίνει.

- Αισιόδοξη σας βρίσκω.

Δεν ξέρουμε ούτε πόσα χρόνια θα πάρει ο θάνατός του, ούτε αν ο πλανήτης θα αντέξει, ούτε πόσα θύματα θα έχει… Σίγουρα πάντως χρειαζόμαστε νέα θεωρητικά εργαλεία. Φαίνεται αυτά που διαθέτει αυτή τη στιγμή η αριστερά να είναι παρωχημένα. Δυστυχώς. Επιπλέον προσπαθεί να μπει το ιδιωτικό κεφάλαιο στα πανεπιστήμια, να αποβάλλει τις ανθρωπιστικές σπουδές. Αλλάζουν όλα με ορμή. Πρέπει να είμαστε σε εγρήγορση για να τα αντιμετωπίσουμε. Τα κινήματα σήμερα διαπερνούν έθνη, χώρες, ηπείρους.

- Η αρχιτεκτονική και οι καλλιτεχνικές σπουδές στην Ελλάδα εξοικειώνουν τους φοιτητές με τέτοιου είδους δράσεις;

Νομίζω όχι. Εγώ σπούδασα στην Ιταλία σε μια σχολή που εξαιτίας της εποχής (δεκαετία του ΄70) ήταν σε εγρήγορση και είχα την ευκαιρία να είμαι μέσα στα κινήματα. Στην Ελλάδα οι διδάσκοντες δεν έχουν καμία σχέση με τον ακτιβισμό εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων. Είναι μακριά από όλους αυτούς τους προβληματισμούς. Κι αυτό γιατί οι ίδιοι αυτοί χώροι λειτουργούν με τα ίδια συστήματα που λειτουργεί το κράτος. Όμως η επισφάλεια της διανοητικής εργατικής δύναμης είναι πια γεγονός και υπάρχει σε μεγάλο βαθμό έξω από τα πανεπιστήμια. Από τους φοιτητές των Αρχιτεκτονικών Σχολών και των Καλών Τεχνών προκύπτουν πράγματα γιατί βιώνουν την επισφάλεια, η διαδικασία της οποίας μοιάζει ασυγκράτητη.

- Θίξατε προηγουμένως το ρόλο του Δεκέμβρη του 2008 στην ανάπτυξη αυτών των δράσεων. Ήταν καθοριστική πιστεύετε η κατάληψη της Λυρικής;

Νομίζω ήταν ένα καταπληκτικό γεγονός. Ήταν μια πολύ ζωντανή κατάληψη. Ειδικά την τελευταία μέρα που ο χορός και οι δράσεις βγήκαν στο δρόμο. Γενικά από τον Δεκέμβρη του ’08 ξεκίνησαν πάρα πολλά πράγματα. Ήταν ένα κύμα που έχει συμπαρασύρει πολλά νέα άτομα. Επίσης βρίσκω πολύ σημαντικό κι αυτό που γίνεται στο πάρκο των Εξαρχείων, το οποίο ξεκίνησε λίγο καιρό μετά τη δολοφονία του Αλέξη. Επίσης το πάρκο Κύπρου & Πατησίων. Πάρα πολλοί άνθρωποι βρεθήκαμε εκεί για να σώσουμε τα δέντρα. Επίσης η βίλα Δρακόπουλου κ.ά. Αυτές είναι πολιτικές ακτιβιστικές πράξεις αλλά εμπεριέχουν το καλλιτεχνικό και το αρχιτεκτονικό διότι και πολλοί καλλιτέχνες συμμετέχουν και με το χώρο έχουν να κάνουν.

- Δεν συμφωνείτε με το κομμάτι της Αριστεράς που βρίσκει μηδενικό τον απολογισμό του Δεκέμβρη.

Δεν συμφωνώ. Ο Δεκέμβρης ήταν μια αστική εξέγερση που δημιούργησε και δημιουργεί καταστάσεις, που όμως έχουν να κάνουν με καινούργια πράγματα τα οποία ίσως κάποιο κομμάτι της αριστεράς δεν τα καταλαβαίνει. Διότι έχουν να κάνουν με το χώρο, με αιτήματα έξω από τα έθνη, αιτήματα που αφορούν διαφορετικές κοινότητες, που αφορούν νέους κοινωνικούς τρόπους ζωής.

- Τώρα έρχονται και οι ταχύρρυθμες «σωτήριες» μεγάλες επενδύσεις. Είχατε ασχοληθεί με το θέμα του Ελαιώνα.

Είχαμε συνεργαστεί με την επιτροπή κατοίκων για τη διάσωση του Ελαιώνα και είχαμε κάνει τη δράση Πομπή στα ίχνη κατοίκησης του Ελαιώνα υπερασπίζοντας το χώρο ως κοινό αγαθό. Τι να πω; Νομίζω ότι πρέπει να κάνουμε ό,τι μπορούμε προκειμένου να μη γίνουν αυτά. Είναι απαράδεκτα. Όπως τώρα και στο Ελληνικό γίνεται κάτι αντίστοιχο.

- Επιμένετε στην επαφή με αντίστοιχες ομάδες του εξωτερικού. Ποια είναι έξω η σύνθεση των ομάδων;

Είναι σημαντική η δικτύωση διότι έξω διαθέτουν μεγάλη εμπειρία. Έχουμε μεταξύ άλλων συνεργαστεί με τις ομάδες Stalker(Osservatorio Nomade), Flux Factory, European Alternatives, CUP… Είναι ομάδες που έχουν αναπτύξει κι έναν σημαντικό θεωρητικό λόγο. Κυρίως αποτελούνται από αρχιτέκτονες, καλλιτέχνες, ανθρωπολόγους, εικαστικούς, γεωγράφους.

- Πού πάσχουν οι αντίστοιχες ελληνικές;

Ένα πρόβλημα είναι ότι εύκολα διαλύονται. Είναι μεγάλες οι δυσκολίες για αυτούς που αφιερώνουν το χρόνο τους συνήθως χωρίς αμοιβή. Κυρίως όμως νομίζω είναι η κλειστή, συντηρητική νοοτροπία που καλλιεργεί η Καλών Τεχνών αλλά και η Aρχιτεκτονική: πρέπει μόνος του κανείς να κάνει πράγματα, να ψάχνει για γκαλερί, να δουλεύει σε μεγάλα γραφεία. Ποτέ δεν δόθηκε κάποια συλλογική κατεύθυνση. Το ψέμα του life style όμως φανερώθηκε. Γι’αυτό πιστεύω ότι ο Δεκέμβρης ήταν καταλυτικός: άνοιξε ως επείγοντα αυτά τα μητροπολιτικά ζητήματα μέσα από τα κινήματα πόλης. Οι καταστάσεις αυτές είναι πλέον αναγκαιότητα. Δεν υπάρχει άλλος δρόμος. Μπορεί να ακούγομαι αισιόδοξη αλλά από την άλλη υπάρχει και το ζήτημα του διάχυτου φόβου και πώς τον αντιμετωπίζεις. Ο φόβος για το καινούργιο και το άγνωστο. Ο διάχυτος φόβος μέσα στην πόλη, στην οποία δεν περπατάς πλέον άνετα, δεν ξέρεις αν θα έχεις δουλειά αύριο.

- Ο φόβος θα καθηλώσει ή θα κινητοποιήσει νομίζετε;

Μάλλον θα κινητοποιήσει κάποιες μορφές δράσης. Δεν είναι ωστόσο προβλέψιμο το αποτέλεσμα. Εξαρτάται από όλους μας. Αν κινητοποιηθούμε, αν υπερασπιστούμε τα δημόσια κοινά αγαθά, αν δράσουμε τότε μπορεί να προκύψουν επιπλέον πράγματα και καταστάσεις στη πόλη μας. Η αγανάκτηση αποτελεί μια πρώτη ύλη.


Περισσότερες πληροφορίες για τις δράσεις του Δικτύου Νομαδική Αρχιτεκτονική:

http://nomadikiarxitektoniki.net/