Ο κανόνας των θανάτων από μαγκάλια και το παράδοξο της ενεργειακής φτώχειας

Ο κανόνας των θανάτων από μαγκάλια και το παράδοξο της ενεργειακής φτώχειας

Η απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας έφερε πανευρωπαϊκό ρεκόρ στους απλήρωτους λογαριασμούς

Ανήμερα των Χριστουγέννων ένας 37χρονος άνδρας στο Ίλιον απανθρακώθηκε πασχίζοντας να ζεσταθεί με μια ηλεκτρική κουβέρτα. Τα κινητικά προβλήματα που αντιμετώπιζε δεν του επέτρεψαν καν να αντιδράσει όταν ξέσπασε το βραχυκύκλωμα στην παλιά και φθαρμένη πιθανότατα κουβέρτα που χρησιμοποιούσε ως θερμαντικό σώμα…

Από το Λεωνίδα Βατικιώτη

Πηγή: leonidasvatikiotis.wordpress.com

Την ίδια μέρα, ανήμερα των Χριστουγέννων, στα Βορίζια του Δήμου Φαιστού της Κρήτης ένας 95χρονος και μια 92χρονη βρέθηκαν νεκροί στο σπίτι τους. Αιτία του θανάτου τους ήταν οι αναθυμιάσεις που εξέπεμπε το μαγκάλι το οποίο είχαν αναμμένο προσπαθώντας να ζεσταθούν, ενώ νεότερες πληροφορίες τονίζουν ότι η γυναίκα πιθανά να πέθανε από το κρύο…

Τα δύο παραπάνω περιστατικά είναι μόνο τα πιο πρόσφατα σε μια μακρά σειρά θανάτων που ως αιτία έχουν την εκτόξευση του κόστους του ηλεκτρικού ρεύματος. Εκτιμήσεις φέρουν το χρόνο που έφυγε να καταγράφτηκε ρεκόρ αστικών πυρκαγιών, που ως άμεση αιτία είχαν κακοσυντηρημένα τζάκια, μαγκάλια, φθαρμένες ηλεκτρικές κουβέρτες κι ό,τι άλλο αυτοσχέδιο μέσο μπορεί να επινοήσει και να χρησιμοποιήσει κάθε άνθρωπος για να ζεσταθεί. Απώτερη αιτία ο τετραπλασιασμός της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος τον μήνα Νοέμβριο, σε σχέση με τους πρώτους μήνες του τρέχοντος έτους, όπως καταγράφεται στον παρακάτω πίνακα.

Ας κρατήσουμε λοιπόν ότι τη χρονιά που έφυγε η οποία χαρακτηρίζεται χρονιά-σταθμός, και πράγματι είναι, για τις αλλαγές στην ενεργειακή αγορά της Ελλάδας έχουμε τα εξής: τετραπλασιασμό της αξίας του ηλεκτρικού ρεύματος, έκρηξη της ενεργειακής φτώχειας και απελευθέρωσή – ιδιωτικοποίηση της αγοράς.

Η άνοδος της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος είναι αποτέλεσμα της αύξησης της τιμής του φυσικού αερίου που με τη σειρά της προέρχεται από την άνοδο της ζήτησης φυσικού αερίου στην Ασία εξ αιτίας της ανόδου της παραγωγής. Επίσης, μεταξύ άλλων, είναι συνάρτηση των πιέσεων που ασκούνται στην Ρωσία, και καταλήγουν να αναβάλλεται συνεχώς η λειτουργία του αγωγού Nord Stream 2. Η εκκίνησή του θα τροφοδοτούσε την αγορά της Ευρώπης με τις αναγκαίες ποσότητες, ρίχνοντας την τιμή του φυσικού αερίου. Ειδικότερα ωστόσο για την Ελλάδα η εκτόξευση της τιμής του ρεύματος οφείλεται στο κλείσιμο των λιγνιτικών μονάδων και την άνοδο της συμμετοχής του φυσικού αερίου στο ενεργειακό μίγμα, το οποίο έχει επιλεγεί ως «καύσιμο γέφυρα» στο δρόμο για την πράσινη μετάβαση.

Με άλλα λόγια, η πράσινη μετάβαση, καθόλα αναγκαία μακροπρόθεσμα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, άμεσα φέρνει ενεργειακή φτώχεια (εδώ κι εδώ περί ενεργειακής φτώχειας)! Κοινώς, την αδυναμία όλο και περισσότερων νοικοκυριών να ανταποκριθούν στο κόστος των λογαριασμών του ρεύματος. Η ενεργειακή φτώχεια ορίζεται ως ο συνδυασμός υψηλών λογαριασμών ρεύματος (σε σημείο να ξεπερνούν το 10% του εισοδήματος), χαμηλών εισοδημάτων (που έγιναν ακόμη χαμηλότερα με την άνοδο του πληθωρισμού το 2021) και συσκευών χαμηλής ενεργειακής κλάσης. Στην Ελλάδα του 2021 και οι τρεις αυτές αιτίες έχουν δημιουργήσει ένα μίγμα που εκρήγνυται καθημερινά σε βάρος των πιο ανυπεράσπιστων πολιτών και όχι μόνο. Σε θύματα της ενεργειακής φτώχειας μετατρέπονται ακόμη και νοικοκυριά στα οποία εργάζονται ακόμη και τα δύο μέλη και αμείβονται μάλιστα με μισθούς υψηλότερους του βασικού.

Οι επιδόσεις της Ελλάδας είναι δραματικές βάσει και των δύο μέτρων που χρησιμοποιούνται για να μετρηθεί η ενεργειακή φτώχεια. Το πρώτο μέτρο είναι οι απλήρωτοι λογαριασμοί. Και η Ελλάδα το 2020 βάσει στοιχείων της Eurostat είχε το πανευρωπαϊκό ρεκόρ με το 27,9% των νοικοκυριών να έχουν απλήρωτους λογαριασμούς, ενώ ακολουθούν: Σερβία 26,7%, Τουρκία 22,8% και Βουλγαρία 22,2%. Για να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης στη Γερμανία απλήρωτους λογαριασμούς έχει το 3,2% των νοικοκυριών, στη Γαλλία το 5,4%, κοκ.Απλήρωτοι λογαριασμοί ηλεκτρικής ενέργειας

Το δεύτερο μέτρο που χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση της ενεργειακής φτώχειας είναι η αδυναμία των νοικοκυριών να διατηρήσουν τα σπίτια τους επαρκώς ζεστά. Κι εδώ η Ελλάδα μπορεί να μην κατέχει το θλιβερό αρνητικό ρεκόρ που διατηρεί στους απλήρωτους λογαριασμούς, έχει όμως μια από τις χειρότερες επιδόσεις, με το 16,7% των νοικοκυριών να δηλώνει ότι αδυνατεί να το διατηρήσει επαρκώς ζεστό. Στην ευρωζώνη – 19 το αντίστοιχο ποσοστό είναι μόλις 8,8%, ενώ στην ΕΕ27 είναι 8,2%. Για να καταλάβουμε ότι η αδυναμία διατήρησης του σπιτιού ζεστό δεν είναι συνάρτηση του κρύου αλλά του ύψους μισθών και ημερομισθίων κι ευρύτερα της ευημερίας, αρκεί να αναφέρουμε ότι στη Νορβηγία το αντίστοιχο ποσοστό είναι 0,8%, ενώ στην Ελβετία μόλις 0,2%.Αδυναμία διατήρησης του σπιτιού επαρκώς ζεστό

Τα πράγματα είναι πολύ χειρότερα απ’ όσο εικονίζονται στους παραπάνω πίνακες για δύο λόγους. Αρχικά επειδή το κριτήριο «διατήρησης του σπιτιού επαρκώς ζεστό» είναι πολύ …βόρειο και δεν περιλαμβάνει τις συνθήκες καύσωνα που αντιμετωπίζει όλος ευρωπαϊκός Νότος όταν από τον Ιούνιο ακόμη δεν μπορείς να δουλέψεις χωρίς κλιματιστικό. Η «καλοκαιρινή» ενεργειακή φτώχεια ωστόσο δεν περιλαμβάνεται στα κριτήρια, μιας και λείπει ένα κριτήριο για τη διατήρηση του σπιτιού επαρκώς δροσερό, τους καλοκαιρινούς μήνες. Επιπλέον, τα παραπάνω δεδομένα αφορούν το 2020. Στην Ελλάδα ωστόσο το 2021 είχαμε την πλήρη εφαρμογή του target model και την λειτουργία του χρηματιστηρίου ενέργειας που απογείωσε τις τιμές. Τα …καλύτερα επομένως της ιδιωτικοποίησης της αγοράς ενέργειας είναι μπροστά μας. Κι όσο για τις επιδοτήσεις που ανακοίνωσε η κυβέρνηση για να γλυκάνει το χάπι της ιδιωτικοποίησης, πολύ γρήγορα θα αποδειχθούν σταγόνα στον ωκεανό της (χρηματιστηριακής) ενεργειακής κερδοσκοπίας.

Η έξαρση της ενεργειακής φτώχειας δημιουργεί μάλιστα ένα παράδοξο που καταλήγει στην ντε φάκτο και από τα κάτω ακύρωση της ενεργειακής μετάβασης, για την οποία υποτίθεται γίνεται η αλλαγή του ενεργειακού μίγματος. Τα περιστατικά αστικών πυρκαγιών που έρχονται συνεχώς στο φως δείχνουν ότι οι φτωχότεροι εγκαταλείπουν συστήματα θέρμανσης με χαμηλό αποτύπωμα άνθρακα και άλλων επικίνδυνων αερίων εξ αιτίας του κόστους και, για λόγους οικονομίας, καταφεύγουν στα πιο πρωτόγονα, σχεδόν προκαπιταλιστικά μέσα θέρμανσης, όπως τα μαγκάλια… Το αποτέλεσμα ωστόσο δεν είναι μόνο ο θάνατος δεκάδων φτωχών ανθρώπων και τα βαριά αναπνευστικά προβλήματα που δημιουργεί μακροπρόθεσμα η καύση βιομάζας και άλλων υλικών όπως παλιά έπιπλα από χωματερές. Το αποτέλεσμα επίσης είναι η επιβάρυνση της ατμόσφαιρας και η επιτάχυνση της κλιματικής αλλαγής! Φτάνουμε έτσι, έστω σε ορισμένες ακραίες περιστάσεις, όπως η τρέχουσα που διανύουμε, και τα μέτρα αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης (όπως η χρήση του φυσικού αερίου) στρέφονται απέναντι στους ίδιους τους στόχους τους οποίους υποτίθεται ότι υπηρετούν: την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Το ίδιο συμπέρασμα υπαγορεύουν και οι όροι υπό τους οποίους υλοποιούνται άλλα μέτρα που ανακοινώνονται όπως τα προγράμματα εξοικονομώ, με στόχο την ενεργειακή αναβάθμιση των κατοικιών. Ανεβάζοντας συνεχώς τον πήχη των κατασκευαστικών παρεμβάσεων για να κριθούν οι αναβαθμίσεις επιλέξιμες και χρηματοδοτήσιμες το αποτέλεσμα για μια ακόμη φορά είναι πολύ συχνά να αποκλείονται εκείνα ακριβώς τα κτίρια που έπρεπε να έχουν προτεραιότητα.

Τέλος, ενδεικτικό στοιχείο της προχειρότητας με τη οποία αντιμετωπίζεται η πράσινη μετάβαση είναι οι αντικρουόμενες αποφάσεις γύρω από την απολιγνιτοποίηση. Η πρόσφατη απόφαση του υπουργού Ενέργειας με ημερομηνία 27 Δεκεμβρίου 2021, όπως αναρτήθηκε στην Διαύγεια, με την οποία δίνονται επιπλέον ώρες λειτουργίας κάποιων λιγνιτικών μονάδων της ΔΕΗ, καθ’ υπέρβαση του χρονοδιαγράμματος απόσυρσής τους, αποκαλύπτει αποφάσεις που λήφθηκαν στο πόδι, χωρίς να ερωτηθούν όσοι γνωρίζουν, χωρίς να είναι εγγυημένη η ενεργειακή ασφάλεια της χώρας, μόνο και μόνο προς εξυπηρέτηση γνωστών συμφερόντων γύρω από το φυσικό αέριο κι όχι μόνο. Η ανακοίνωση δε που εξέδωσε στη συνέχεια η ΔΕΗ, είναι θέμα χρόνου να διαψευστεί.

Εν κατακλείδι, οι θάνατοι από τις αναθυμιάσεις στα μαγκάλια, που τείνουν να μετατραπούν σε κανόνα, δεν οφείλονται στις χαμηλές θερμοκρασίες. Οφείλονται στην ιδιωτικοποίηση της αγοράς ενέργειας και την πράσινη μετάβαση που όπως συντελείται, με όρους κερδοσκοπικούς, μετατρέπει το ηλεκτρικό ρεύμα σε αγαθό πολυτελείας.