ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ 04.11.2021, 16:00
Ψηφιακό Αρχείο Ελληνίδων Αρχιτεκτόνων 1923-1981
Τάσης Παπαϊωάννου*
Τα τελευταία χρόνια ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων-Τμήμα Αττικής δραστηριοποιείται ενεργά για σημαντικά ζητήματα που αφορούν την αρχιτεκτονική στη χώρα μας. Ημερίδες, ομιλίες, παρουσιάσεις, αλλά και αξιόλογες δράσεις όπως το εργαστήριο «Διαδρομές από την απαρχή του μοντερνισμού έως σήμερα στην Αττική» που επικεντρώνουν την έρευνα και στρέφουν τη συζήτηση γύρω από θέματα τα οποία μέχρι πρότινος έμεναν στη σκιά.
Πριν από λίγες μέρες είχα τη χαρά να ενημερωθώ από την καλή συνάδελφο Αντωνία Πάνου, εκ μέρους της αρμόδιας επιστημονικής επιτροπής του συλλόγου, για την ολοκλήρωση του ψηφιακού αρχείου των Ελληνίδων αρχιτεκτόνων. Ενα σημαντικό εγχείρημα καταγραφής, ανάδειξης και δημοσιοποίησης του έργου και της συνεισφοράς τους από το 1923, όπου αποφοίτησε η πρώτη αρχιτέκτων-μηχανικός, μέχρι και το 1981. Μια οφειλή στις γυναίκες συναδέλφους οι οποίες σε παλαιότερες ιστορικές συγκυρίες και σε δύσκολες για εκείνες συνθήκες συμμετείχαν (και πολλές εξ αυτών συνεχίζουν να συμμετέχουν) με τις αρχιτεκτονικές και πολεοδομικές μελέτες τους, τα γραπτά τους, το αξιόλογο υλοποιημένο έργο τους, τη διδασκαλία τους στο αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής.
Το αρχείο περιλαμβάνει βιογραφικά στοιχεία της προσωπικότητάς τους, την αρχιτεκτονική και εικαστική δραστηριότητά τους, τις δημοσιεύσεις και τα βιβλία τους, ενώ συνοδεύεται από πλούσιο εικονογραφικό και φωτογραφικό υλικό. Μια σημαντική πρωτοβουλία γυναικών συναδέλφων που στελέχωσαν την ερευνητική-επιστημονική επιτροπή του συλλόγου και έφεραν εις πέρας την πρώτη φάση του ανεκτίμητου αυτού αρχείου. Ενός αρχείου που παραμένει φυσικά ανοιχτό και το οποίο διαρκώς θα εμπλουτίζεται και με άλλες συναδέλφους.
Βλέπεις τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες των πρώτων γυναικών αρχιτεκτόνων, οι οποίες νοερά σε μεταφέρουν σε κείνα τα δύσκολα χρόνια που πάλευαν μόνες να υπηρετήσουν την τέχνη και την επιστήμη τους, αλλά την ίδια στιγμή να ανταποκρίνονται στον παραδοσιακό τους ρόλο ως μητέρων μεγαλώνοντας και φροντίζοντας τα παιδιά τους. Μέσα σ’ αυτό το πολύτιμο αρχείο καταγράφονται άγνωστες πτυχές της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής, διασώζεται η ιστορική της μνήμη πριν τη σκεπάσει οριστικά η λήθη, έτσι ώστε οι νεότερες γενιές να συνειδητοποιήσουν πόσα πολλά χρωστάνε στην Ελληνίδα αρχιτέκτονα. Στις πιονέρισσες εκείνες που τα έβαλαν με το θηρίο και το νίκησαν!
Κατανοείς την αυταπάρνηση και τη ισχυρή βούλησή τους να κάνουν αρχιτεκτονική σ’ ένα ανδροκρατούμενο επάγγελμα, αλλά και στην «εχθρική» για εκείνες οικοδομή, εμπλουτίζοντας την αρχιτεκτονική και τον σχεδιασμό της με τη δική τους προσωπική εμπειρία, τη δική τους καθαρή ματιά. Παράλληλα συνειδητοποιείς την ενεργή συμμετοχή τους στους φοιτητικούς, κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες σε σκοτεινές περιόδους του παρελθόντος, τότε που όλοι και όλες μαζί πάλευαν για έναν καλύτερο και δικαιότερο κόσμο.
Σήμερα το ποσοστό των φοιτητριών στις εφτά Αρχιτεκτονικές Σχολές της χώρας μας κυμαίνεται γύρω στο 80%, αντιστρέφοντας τελείως την αναλογία αντρών-γυναικών σε σχέση με εκείνα τα χρόνια. Δίχως εκείνες τις πρώτες, μετρημένες στα δάκτυλα, γυναίκες και το δικό τους έργο σήμερα η αρχιτεκτονική θα ήταν πολύ διαφορετική, φτωχότερη. Μέσα από τις σελίδες του ψηφιακού αρχείου, το οποίο εκτός των άλλων αποτελεί έναν ελάχιστο φόρο τιμής στις γυναίκες αρχιτέκτονες, αναδύεται και τονίζεται η ανεκτίμητη συμβολή τους στον κτιριακό μας πολιτισμό του 20ού και 21ου αιώνα.
* αρχιτέκτονας - ομότιμος καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ
Ψηφιακό Αρχείο Ελληνίδων Αρχιτεκτόνων, 1923-1981
Περιλαμβάνονται, σε πρώτη δόση, οι (αυτο)βιογραφίες 76 Ελληνίδων αρχιτεκτόνων που σε χαλεπούς καιρούς σπούδασαν στο ανδροκρατούμενο Πολυτεχνείο και αργότερα δημιούργησαν και άφησαν το αποτύπωμά τους στην ελληνική αρχιτεκτονική
TANEA Team16 Νοεμβρίου 2021 | 08:53
Ψηφιακό Αρχείο Ελληνίδων Αρχιτεκτόνων, 1923-1981. Το αρχείο αυτό, που αναρτήθηκε πρόσφατα στο Διαδίκτυο, στη διεύθυνση www.femarch, αποτελεί μια πολύτιμη συνεισφορά όχι μόνο στην ιστορία της ελληνικής αρχιτεκτονικής, αλλά και του αγώνα των Ελληνίδων επιστημόνων για επαγγελματική και κοινωνική χειραφέτηση.
Περιλαμβάνονται, σε πρώτη δόση, οι (αυτο)βιογραφίες 76 Ελληνίδων αρχιτεκτόνων που σε χαλεπούς καιρούς σπούδασαν στο ανδροκρατούμενο Πολυτεχνείο και αργότερα δημιούργησαν και άφησαν το αποτύπωμά τους στην ελληνική αρχιτεκτονική ενώ ταυτόχρονα έπρεπε να ανταποκριθούν στον παραδοσιακό ρόλο της συζύγου και μητέρας. Να σταθούν στο σπίτι, στο γραφείο αλλά και στο εργοτάξιο.
H Ελένη Πατρικίου-Κανελλοπούλου (1918 – 1923) είναι η πρώτη γυναίκα απόφοιτος της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ και η πρώτη που σταδιοδρόμησε τόσο στον δημόσιο τομέα όσο και στην κονίστρα της μαχόμενης αρχιτεκτονικής.
Η Ελένη Πατρικίου με συμφοιτητές της στη Σχολή.
Το 1923 δεν είναι τυχαίο, καθώς τότε αποφοίτησε η πρώτη Ελληνίδα αρχιτέκτων και πρώτη μηχανικός του ΕΜΠ. (Η Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου ιδρύθηκε το 1917.) Από το 1923 έως το 1949, δηλαδή στη διάρκεια 26 χρόνων, αποφοίτησαν μόνο 26 γυναίκες αρχιτέκτονες. Αμέσως μετά, μέχρι και το 1955, έχουμε περί τις 40, μέχρι και το 1960 έχουμε 52, μέχρι και το 1965 πάνω από 170, και μετά… έρχεται η έκρηξη. (Σήμερα το ποσοστό των φοιτητριών στις επτά Αρχιτεκτονικές Σχολές της χώρας μας κυμαίνεται γύρω στο 80%.)
Η Αναστασία Τζάκου (1947 - 1952) ανήκει στους πρωτοπόρους της αρχιτεκτονικής «άνοιξης» του 1960, ενώ υπήρξε η πρώτη γυναίκα που κατέκτησε έδρα αρχιτεκτονικής στην Eλλάδα (1981).
Η Αναστασία Τζάκου στη Βηρυττό.
Το καλαίσθητο και άρτια συγκροτημένο αυτό αρχείο, προϊόν της εθελοντικής εργασίας μελών του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων, Τμήματος Αττικής, δεν είναι μια τυπική επετηρίδα. Εμπλουτίζεται από γλαφυρές αφηγήσεις, φωτογραφίες, αρχιτεκτονικά σχέδια, ζωγραφικές παραστάσεις, ποιήματα που συγκροτούν μια πανοραμική εικόνα ενός συχνά αγνοημένου τμήματος των Ελληνίδων επιστημόνων. Επιπλέον, το αρχείο θα εμπλουτίζεται διαρκώς με νέες αναρτήσεις.
Το αρχείο αυτό, αποτέλεσμα μακράς προεργασίας, είναι ελάχιστος φόρος τιμής για τις χιλιάδες αφανείς και ξεχασμένες (συνήθως) γυναίκες που αγωνίστηκαν, η καθεμιά με τον τρόπο της, για την ατομική αλλά και τη γενικότερη χειραφέτησή τους.
Η Μυρτώ Αντωνοπούλου-Μπογδάνου (1951 – 1956) μεταξύ άλλων εργάστηκε για δύο χρόνια με έδρα το γραφείο Δοξιάδη στη Βαγδάτη, ενώ ασχολήθηκε με κτίρια Υγείας, δημόσια και ιδιωτικά.
Η Μυρτώ Αντωνοπούλου μεταξύ άλλων εργάστηκε για δύο χρόνια με έδρα το γραφείο Δοξιάδη στη Βαγδάτη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου