Το νεοφιλελεύθερο μοντέλο απειλεί και πάλι το νερό στην Αττική

ΑΠΟΨΕΙΣ

EUROKINISSI/ΑΝΤΩΝΗΣ ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ 17.06.2020, 17:50

Το νεοφιλελεύθερο μοντέλο απειλεί και πάλι το νερό στην Αττική

Ιάκωβος Γκανούλης*

Κατά την περίοδο 2014-15 η κυβέρνηση συνεργασίας Ν.Δ. - ΠΑΣΟΚ σχεδίαζε στον τομέα του νερού την ιδιωτικοποίηση δικτύων ύδρευσης και αποχέτευσης, υδροηλεκτρικών μονάδων και των υπόγειων υδάτων μέσω εξαγοράς δικαιωμάτων άντλησης. Ηταν τότε η εποχή των σκληρών μνημονίων και των πιέσεων των δανειστών με την απειλή απαγορευτικών αιρεσιμοτήτων στην απορρόφηση κοινοτικών κονδυλίων.

Φαίνεται όμως ότι η επιλογή των ιδιωτικοποιήσεων στον τομέα του νερού συνεχίζει από τότε να είναι συνειδητή προτεραιότητα του νεοφιλελεύθερου μοντέλου της Ν.Δ., που σήμερα επανέρχεται με την προκήρυξη τριών διαγωνισμών ανάθεσης Υπηρεσιών Συμβούλου, δαπάνης 138.000 ευρώ ο καθένας, για Σύμπραξη Δημόσιου-Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) με σκοπό τη «Διαχείριση, Λειτουργία & Συντήρηση του Εξωτερικού Υδροδοτικού Συστήματος της Αθήνας».

Η αιτιολόγηση αυτής της επιλογής από το στόμα του κυβερνητικού εκπροσώπου αφορά κυρίως τη μείωση του κόστους που δαπανά το κράτος για τη διαχείριση του υδροδοτικού συστήματος (φράγματα, υδραγωγεία, αντλιοστάσια, σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας) μέσα από «υγιή» ανταγωνισμό ανάδειξης ιδιώτη διαχειριστή. Ωστόσο η αιτιολόγηση αυτή, όπως θα φανεί παρακάτω, δεν ευσταθεί και η επιλογή της κυβέρνησης καταγγέλθηκε από την αξιωματική αντιπολίτευση, το ΚΙΝ.ΑΛΛ., τους Οικολόγους Πράσινους, τους εργαζόμενους στην ΕΥΑΘ και μεταξύ άλλων από το κίνημα δεκάδων χιλιάδων πολιτών που υπέγραψαν διακήρυξη κατά της ιδιωτικοποίησης του νερού.

Στην Αθήνα και στο ευρύτερο λεκανοπέδιο της Αττικής έχει συγκεντρωθεί το 40%, δηλαδή πάνω από το μισό του πληθυσμού της χώρας. Οι πολίτες απολαμβάνουν με ασφάλεια και χαμηλό κόστος πόσιμο νερό εξαιρετικής ποιότητας. Στο σπίτι και στους χώρους εστίασης το νερό της βρύσης είναι προτιμότερο από τα εμφιαλωμένα νερά, γεγονός που σπάνια συναντάται σε άλλες πρωτεύουσες της Ευρώπης. Αυτή η επιτυχία δεν ήταν εξ αρχής προφανής και αντανακλά τις πολύ καλές επιδόσεις των Ελλήνων μηχανικών και της ελληνικής πολιτείας σε θέματα διαχείρισης υδάτων.

Από τα αρχαία χρόνια η Αθήνα είχε προβληματική ύδρευση και χρειάστηκαν καινοτόμες λύσεις για να ξεδιψάσουν οι Αθηναίοι. Στην εποχή του Πεισίστρατου τον 5ο αιώνα π.Χ. υπόγειες σήραγγες-υδραγωγεία μετέφεραν νερό από τον Υμηττό στην περιοχή της Ακρόπολης. Τμήματα αυτών λειτουργούν ακόμα και σήμερα μεταφέροντας υπόγεια νερά για την άρδευση του Εθνικού Κήπου στο Σύνταγμα. Το Αδριάνειο υδραγωγείο, έργο πνοής της ρωμαϊκής εποχής, μετέφερε μέχρι την εποχή της Τουρκοκρατίας με υπέργειες και υπόγειες διαδρομές νερό από την Πάρνηθα μέχρι τον Λυκαβηττό, όπου αποκαλύφθηκε το 1870 η δεξαμενή.

Η σταδιακή επέκταση του εξωτερικού υδροδοτικού συστήματος της Αθήνας ξεκινά το 1929 με το φράγμα του Μαραθώνα, το υδραγωγείο της Υλίκης το 1961 και την κατασκευή το 1981 του φράγματος του Μόρνου, το υψηλότερο χωμάτινο φράγμα στην Ευρώπη. Η λίμνη του Μόρνου, η οποία ενισχύεται με τα νερά του Εύηνου ποταμού από την Αιτωλοακαρνανία, τροφοδοτεί το υδραγωγείο του Μόρνου, που διασχίζει με διαδρομή 188 χιλ. τη Φωκίδα και τη Βοιωτία για να μεταφέρει το νερό με βαρύτητα μαζί με το υδραγωγείο της Υλίκης σε 4 Μονάδες Επεξεργασίας Νερού (ΜΕΝ) της Αττικής. Αυτό το εκπληκτικό από τεχνική άποψη σύνθετο σύστημα υδροδότησης του Λεκανοπεδίου της Αττικής, που το διαχειρίζεται σήμερα η κατά 100% δημόσια επιχείρηση Παγίων ΕΥΔΑΠ-ΝΠΔΔ, τίθεται σε προετοιμασία ιδιωτικοποίησης μέσω του μηχανισμού ΣΔΙΤ.

Σχετικά με την οικονομική θεώρηση του νερού και τις ιδιωτικοποιήσεις του τομέα αυτού γίνονται συχνά δύο παρανοήσεις, που συσκοτίζουν τον προβληματισμό:

η οικονομική ταύτιση των δικτύων ύδρευσης με αυτά της ενέργειας, και

η έννοια της τιμής του νερού.

Οι γιάπηδες οικονομολόγοι των Βρυξελλών δεν διαφοροποιούν τα δίκτυα μεταφοράς ενέργειας και ύδρευσης και εφαρμόζουν και στις δύο περιπτώσεις τη βελτιστοποίηση των επενδύσεων με τη μέθοδο του κόστους-οφέλους. Αν αυτό ισχύει για τους μηχανισμούς παραγωγής και διάθεσης διαφόρων μορφών ενέργειας στην ελεύθερη αγορά, δεν ισχύει για το νερό, που είναι μοναδικό μονοπωλιακό αγαθό στην αγορά, με προσιτή τιμή στη χρήση του αλλά άπειρης αξίας, αφού αποτελεί το μοναδικό στοιχείο για τη διατήρηση της ζωής και των οικοσυστημάτων.

Η τιμή του νερού αναφέρεται στο κόστος των υπηρεσιών ύδατος (όπως υποδομές μεταφοράς νερού, σωληνώσεις, αντλιοστάσια, αποχέτευση, υπηρεσίες συντήρησης, κόστος διοίκησης). Το 2006 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέδωσε ψήφισμα με το οποίο «το νερό είναι ανθρώπινο δικαίωμα και όχι εμπορεύσιμο προϊόν που υπόκειται στους κανόνες της αγοράς». Το ψήφισμα του ΟΗΕ το 2012 αναφέρει: «Η πρόσβαση σε καθαρό νερό είναι ανθρώπινο δικαίωμα».

Αν αυτό είναι σωστό, τότε ποιος θα πληρώσει το κόστος των υπηρεσιών ύδατος όταν μάλιστα κάποιος υπερβάλλει στην κατανάλωση πόσιμου ύδατος (π.χ. χρησιμοποιώντας 2-3 πισίνες) ή παράγοντας προϊόντα που αποφέρουν κέρδη (π.χ. εμφιαλωμένο νερό ή παραγωγή μπίρας). Στο ερώτημα αυτό την απάντηση δίνει το νομοθετικό πλαίσιο της ΚΥΑ 135275/22-5-2017 που θεσπίζει κλιμακωτό τιμολόγιο: για το ελάχιστο ποσό νερού ανθρώπινης επιβίωσης (2-3 λίτρα/μέρα) η τιμή είναι πολύ χαμηλή και αυξάνεται εκθετικά με την κατανάλωση. Καθώς το νερό γίνεται όλο και περισσότερο αγαθό σε ανεπάρκεια, πρέπει στο άμεσο μέλλον ακόμα και να απαγορεύεται η κατανάλωση μιας μέγιστης ποσότητας νερού.

Αν λοιπόν στη φάση αυτή η ιδιωτικοποίηση μέσω ΣΔΙΤ αφορά την Εταιρεία Παγίων ΕΥΔΑΠ ΝΠΔΔ και όχι των υπηρεσιών ύδρευσης της πρωτεύουσας, που τη διαχείρισή τους έχει η ΕΥΔΑΠ Α.Ε., αυτό σημαίνει παραχώρηση σε ιδιώτες υποδομών αξίας δεκάδων δισεκατομμυρίων ευρώ καθώς και του τρόπου λειτουργίας της ΕΥΔΑΠ Παγίων. Πρόκειται για τους ταμιευτήρες του Μόρνου, του Ευήνου και του Μαραθώνα, των κύριων και ενωτικών υδραγωγείων συνολικού μήκους 495 km και 6 μικρών υδροηλεκτρικών κατά μήκος των υδραγωγείων.

Η ΕΥΔΑΠ Παγίων, ως διαχειριστής των παραπάνω έργων υποδομής και του ακατέργαστου νερού των ταμιευτήρων, επιτελεί σήμερα έργο ιδιαίτερα σημαντικής αξίας, παρέχοντας σε προσιτές τιμές ακατέργαστο νερό στους γειτονικούς δήμους και στην ΕΥΔΑΠ Α.Ε. και διαχειριζόμενη με επιτυχία το σύνολο του εξωτερικού υδροδοτικού συστήματος. Συνεργάζεται άριστα με την ΕΥΔΑΠ Α.Ε., η οποία ως κερδοφόρα επιχείρηση αναλαμβάνει το κόστος λειτουργίας τής ΕΥΔΑΠ Παγίων.

Ο ιδιώτης που θα μετέχει στην ΕΥΔΑΠ Παγίων με στόχο τη μεγιστοποίηση του κέρδους και την ελαχιστοποίηση του κόστους θα δικαιολογούσε με κάθε τρόπο τη μείωση των δαπανών συντήρησης των υποδομών και την αύξηση της τιμής του ακατέργαστου νερού προς τους δήμους και την ΕΥΔΑΠ Α.Ε., με συνέπεια την αύξηση της τιμής του νερού στους καταναλωτές. Οι «στοχευμένες παρεμβάσεις» της νεοφιλελεύθερης εμμονής ιδιωτικοποιήσεων στον τομέα του νερού, με βάση και τη διεθνή εμπειρία, είναι βέβαιο ότι θα αποβούν ενάντια στο δημόσιο συμφέρον.

* ομ. καθηγητής ΑΠΘ, τ. ειδικός γραμματέας Υδάτων/ΥΠΕΝ