01.06.2022, 11:55
Πως (δεν) προστατεύονται οι γεώτοποι
*Σφακιανάκη Βάννα
Την Κυριακή, 15 Μαΐου, 1500 ντόπιοι και αλλοδαποί κάτοικοι της Κρήτης ανταποκρινόμενοι στο κάλεσμα της Κίνησης για τη Σωτηρία του Παλίγκρεμνου, συμμετείχαν σε κινητοποίηση για να αποτραπεί η κατασκευή ξενοδοχειακής μονάδας που θα αλλοιώσει για πάντα το φυσικό ανάγλυφο της στέψης του εμβληματικού γεωλογικού σχηματισμού.
Με κύριο σύνθημα «Να γίνουμε βράχος για τον βράχο μας», ένα πολύχρωμο πλήθος σχημάτισε ανθρώπινη αλυσίδα στην βάση του βράχου διαδηλώνοντας την απόφαση να συνεχιστεί ο αγώνας ώσπου να κηρυχθεί ο Παλίγκρεμνος περιοχή απολύτου προστασίας. Διότι όλα αυτά τα χρόνια η εγκληματική ολιγωρία της Πολιτείας άφησε απροστάτευτο αυτό το πασίγνωστο γεωλογικό μνημείο.
Ο Παλίγκρεμνος είναι τοπόσημο του Πλακιά στη Νότια Κρήτη. Όπως επανειλημμένα έχει δηλώσει ο Χαράλαμπος Φασουλάς, υπεύθυνος του τομέα Γεωποικιλότητας του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης και Συντονιστής του Ελληνικού Φόρουμ Γεωπάρκων, ο Παλίγκρεμνος είναι ένα εντυπωσιακό φυσικό και ανθρωπογενές σύνολο. Πρόκειται για ένα κατακόρυφο ρήγμα της μεγάλης ρηξιγενούς ζώνης του Πλακιά, που η συνέχειά της υποθαλάσσια, σχηματίζει το μεγάλο βύθισμα ανάμεσα στην Κρήτη και στη Γαύδο. Τον γεώτοπο επισκέπτονται κάθε χρόνο φοιτητές γεωλογικών σχολών από την Ελλάδα και άλλες χώρες. Κάτω από τη μεγάλη κατοπτρική επιφάνεια υπάρχουν εκτεταμένες παράκτιες αμμοθίνες που φιλοξενούν το κρινάκι της θάλασσας (Pancratium maritimum).
Ο ευρύτερος χώρος έχει μεγάλη ιστορική και πολιτισμική αξία καθώς συνδέεται με μεταλλευτικές δραστηριότητες. Για όλους αυτούς τους λόγους έχει συμπεριληφθεί στον Άτλαντα των Γεωλογικών Μνημείων του Αιγαίου, στον Οδηγό για την Γεωλογία της Κρήτης και έχει προταθεί να ενταχθεί στον Εθνικό Κατάλογο των σημαντικότερων Γεωλογικών Μνημείων της Ελλάδας.
Ήταν το μακρινό 1872 όταν χαρακτηρίστηκε το πρώτο εθνικό πάρκο στις ΗΠΑ, το Yellowstone, για να απολαμβάνουν όλοι τις γεωθερμικές περιοχές που περιέχουν περίπου τους μισούς ενεργούς θερμοπίδακες του κόσμου και να δουν γεωλογικά θαύματα όπως το Grand Canyon του ποταμού Yellowstone. Το παράδειγμα των ΗΠΑ ακολούθησαν αρκετές χώρες, όπως ο Καναδάς, η Αυστραλία, η Νότια Αφρική και η Νέα Ζηλανδία, αλλά και η Ευρώπη, με πρώτες τις Σκανδιναβικές χώρες.
Στη Βρετανία, όπου υπάρχει μια μακρόχρονη παράδοση στο θέμα της διατήρησης της γεωλογικής κληρονομιάς, έχουν καταγραφεί 20.000 θέσεις. Από αυτές, οι 2.000 είναι θέσεις ιδιαίτερου επιστημονικού ενδιαφέροντος ή διεθνούς σημασίας. Οι υπόλοιπες 18.000 είναι θέσεις περιφερειακής σημασίας και βρίσκονται στη δικαιοδοσία και τη μέριμνα της τοπικής αυτοδιοίκησης και των τοπικών κοινωνιών.
Στην Ολλανδία υπάρχουν 800 θέσεις καταγραμμένες, από τις οποίες 118 εθνικές / διεθνείς θέσεις. Στη Νορβηγία οι αναγνωρισμένες θέσεις διατήρησης της γεωλογικής κληρονομιάς είναι 900. Στη Γαλλία είναι αναπτυγμένος ο θεσμός των γεωλογικών πάρκων – αποθεμάτων. Υπάρχουν 148 φυσικά πάρκα, 11 από τα οποία είναι γεωλογικά. Το φυσικό γεωλογικό απόθεμα - Γεωπάρκο της Άνω Προβηγκίας είναι το παλαιότερο, μεγαλύτερο και καλύτερα οργανωμένο στην Ευρώπη. Βρίσκεται στο εξωτερικό τμήμα των δυτικών Άλπεων, στη νοτιοανατολική Γαλλία. Πρόκειται για ένα Ανοικτό Φυσικό Μουσείο, έκτασης 1.900 τετρ. χλμ., με καθεστώς προστασίας. Χαρακτηρίζεται από μια εξαιρετική ποικιλία τοπίων και γεωλογικών σχηματισμών, όπου παρουσιάζεται η γεωλογική ιστορία των 300 τελευταίων εκατομμυρίων ετών της περιοχής. Κατά μήκος του κεντρικού άξονα του Γεωπάρκου λειτουργούν τρία γεωλογικά μουσεία σε αντίστοιχες πόλεις.* 1
Το 1972 υπογράφηκε στο Παρίσι η Συνθήκη για την Προστασία της Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς (Σύμβαση της UNESCO). Τη Συνθήκη έχουν υπογράψει 177 χώρες και έχει τεθεί σε ισχύ από το 1975. Με βάση το άρθρο 2 της Σύμβασης φυσική κληρονομιά θεωρούνται εκτός άλλων, οι γεωλογικοί και φυσιογραφικοί σχηματισμοί. Η Ελλάδα κύρωσε τη Σύμβαση το 1981. Σύμφωνα με το άρθρο 4 της Σύμβασης, κάθε συμβαλλόμενο μέρος υποχρεούται να διασφαλίζει την οριοθέτηση και την προστασία της Παγκόσμιας Κληρονομιάς που βρίσκεται επί του εδάφους του και την παράδοσή της στις μελλοντικές γενιές.
Οι γεώτοποι στην Ελλάδα
Όπως αναφέρει η Αλεξάνδρα Βλαντού, Αρχιτέκτων-Πολεοδόμος:
«Η Ελλάδα δεν υπολείπεται σε θεσμικά μέτρα. Η θλιβερή πραγματικότητα υποβάθμισης του τοπίου έρχεται σε ευθεία αντίθεση με την πληθώρα και ποικιλότητα των νομικών εργαλείων που έχουν υιοθετηθεί. Η ελληνική έννομη τάξη είχε από μακρόν ανταποκριθεί στη σκοπιμότητα και αναγκαιότητα διατήρησης της φύσης, όχι μόνον υπό την έννοια του φυσικού περιβάλλοντος (πανίδα, χλωρίδα, δασική βλάστηση, γεωμορφικοί σχηματισμοί) αλλά και για λόγους αισθητικούς (αισθητική, ψυχική υγιεινή απόλαυση και ανάπαυση), λόγους εθνικής οικονομίας (τουρισμός) και πολιτισμού. Ο ν. 1469/1950 εισήγαγε την έννοια των τόπων ή έργων «χαρακτηριζομένων ως ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους» και προέβλεψε γι’ αυτά καθεστώς προστασίας σύμφωνα με τις διατάξεις του κ.ν.5351/1932 «περί αρχαιοτήτων». Οι αρμοδιότητες χαρακτηρισμού, υπαγόμενες αρχικά στο υπουργείο Προεδρίας της Κυβερνήσεως, μεταφέρθηκαν το 1986 στο τότε ΥΠΕΧΩΔΕ.
Δύο δεκαετίες μετά, με διατάξεις του Δασικού Κώδικα, συμπληρώθηκε το ισχύον, από το 1938, ιδιαίτερο καθεστώς προστασίας των οικοσυστημάτων και υιοθετήθηκαν δύο νέες κατηγορίες προστατευόμενων περιοχών: α) Τα «αισθητικά δάση», ήτοι τα δάση «αναψυχής, υγείας και περιπάτου ή τοπία ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους» που παρουσιάζουν ενδιαφέρον από άποψη αισθητική, υγιεινή και τουριστική και β) Τα «διατηρητέα μνημεία της φύσεως», ήτοι εκτάσεις «με ιδιαιτέραν παλαιοντολογικήν, γεωμορφολογικήν και ιστορικήν σημασίαν», καθώς και μεμονωμένα στοιχεία της φύσης με «ιδιαιτέραν βοτανικήν, φυτογεωγραφικήν, αισθητικήν και ιστορικήν σημασίαν». Ο νομοθέτης προέβλεψε απαγορεύσεις, περιορισμούς, ρυθμίσεις για τη λειτουργία και διαχείριση, που διευρύνθηκαν και συμπληρώθηκαν μεταγενέστερα…».* 2
Το 1986, ο περιβαλλοντικός νόμος 1650/86, κατέταξε τα αντικείμενα προστασίας και διατήρησης της φύσης και του τοπίου σε κατηγορίες, μεταξύ των οποίων οι «προστατευόμενοι φυσικοί σχηματισμοί, προστατευόμενα τοπία ή στοιχεία του τοπίου».
Τέσσερα χρόνια πριν (1982) είχε γίνει μια πρώτη προσπάθεια καταγραφής αξιόλογων θέσεων γεωλογικής και γεωμορφολογικής κληρονομιάς από το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ) με αποτέλεσμα την κατάρτιση ενός ενδεικτικού καταλόγου 50 περίπου θέσεων, που υποβλήθηκε στο Υπουργείο Πολιτισμού, με σκοπό την προστασία και αξιοποίησή τους. Το 1995 δημιουργήθηκε, πάλι από το ΙΓΜΕ, ειδική ομάδα εργασίας για τη Διατήρηση της Γεωλογικής και Γεωμορφολογικής Κληρονομιάς.
Χρειάστηκε όμως να περιμένουμε έως το 2011 μέχρι να δούμε σε νόμο τον ορισμό του γεώτοπου. Στο ν. 3739/2011 για τη βιοποικιλότητα ως γεώτοποι ορίζονται «οι γεωλογικές-γεωμορφολογικές δομές που συνιστούν φυσικούς σχηματισμούς και αντιπροσωπεύουν σημαντικές στιγμές της γεωλογικής ιστορίας της γης, είναι σημαντικοί μάρτυρες της μακράς εξέλιξης της ή δείχνουν σύγχρονες φυσικές, γεωλογικές διεργασίες που συνεχίζουν να εξελίσσονται στην επιφάνεια της Γης».
Στον ίδιο νόμο αναφέρεται ότι Φυσικά Πάρκα, εθνικά και περιφερειακά, χαρακτηρίζονται «εφόσον παρουσιάζουν ιδιαίτερη αξία και ενδιαφέρον λόγω της ποιότητας και ποικιλίας των φυσικών και πολιτιστικών τους χαρακτηριστικών, ιδίως βιολογικών, οικολογικών, γεωλογικών, γεωμορφολογικών και αισθητικών και παράλληλα προσφέρουν σημαντικές δυνατότητες για ανάπτυξη δραστηριοτήτων που εναρμονίζονται με την προστασία της φύσης και του τοπίου» και ότι όταν το Φυσικό Πάρκο περιλαμβάνει μεγάλης σημασίας γεωτόπους, μπορεί να ονομάζεται Γεωπάρκο.
Τέλος, ο ίδιος νόμος καθόρισε ότι λειτουργικά τμήματα της φύσης ή μεμονωμένα δημιουργήματά της, που έχουν ιδιαίτερη επιστημονική, οικολογική, γεωλογική, γεωμορφολογική, ή αισθητική αξία, προστατεύονται ως φυσικοί σχηματισμοί (Protected natural formations).
Το 2016 δημοσιεύθηκε από τον ιστότοπο «Ορυκτός πλούτος» ο επικαιροποιημένος κατάλογος γεωτόπων, που συντάχθηκε στα πλαίσια του ΕΣΠΑ 2997-2013.* 3 Περιλαμβάνει 1500 γεωτόπους! Ωστόσο ο διαδραστικός χάρτης του ΙΓΜΕ που παρουσιάζει τη διανομή των φύλλων του Άτλαντα των γεωτόπων της Ελλάδας ανά Ελληνική Περιφέρεια δεν είναι ενεργός.* 4
Στο μεταξύ, το 2000 είχε δημιουργηθεί το Δίκτυο Eυρωπαϊκών Γεωπάρκων.* 5 Στη σύστασή του μετείχαν τέσσερις περιοχές με αξιόλογο γεωλογικό δυναμικό, που ανήκουν σε αντίστοιχες ευρωπαϊκές χώρες: Γαλλία (Γεωπάρκο της Άνω Προβηγκίας), Ελλάδα (Γεωπάρκο Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου), Γερμανία (Γεωπάρκο Gerolstein), Ισπανία (Γεωπάρκο Maestrazgo).
Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν επτά (7) Γεωπάρκα ενταγμένα στο Δίκτυο Eυρωπαϊκών Γεωπάρκων και στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων,* 6 το Απολιθωμένο Δάσος Λέσβου (2000), το Φυσικό Πάρκο Ψηλορείτη (2001), το Εθνικό Πάρκο Χελμού - Βουραϊκού (2009), περιοχή του Εθνικού Δρυμού Βίκου - Αώου (2010) το Γεωπάρκο της Σητείας Κρήτης (2015) και το Γεωπάρκο Κεφαλλονιάς – Ιθάκης (2021), ενώ κι άλλες περιοχές εργάζονται για να δημιουργήσουν Γεωπάρκα, όπως η Λαυρεωτική, η Κερασιά Εύβοιας, η Νίσυρος, η Μήλος, η Σύρος και η Τήνος.
Τα Γεωπάρκα συντονίζονται από το Ελληνικό Φόρουμ Γεωπάρκων* 7 και αξιολογούνται κάθε τέσσερα (4) χρόνια από Επιτροπές Εμπειρογνωμόνων υπό την εποπτεία της UNESCO, προκειμένου να διατηρηθεί η αναγνώρισή τους. Κάθε φορά που γίνεται η αξιολόγηση και κάθε μέρα που περνάει μέχρι να γίνει η επόμενη, όλοι όσοι έχουν εργαστεί για τον χαρακτηρισμό τους και όλοι οι κάτοικοι των περιοχών που έχουν επενδύσει ηθικά και υλικά στην προοπτική τους, αγωνιούν. Όμως η πολιτεία δεν συγκινείται. Τα Γεωπάρκα που δεν αποτελούν τμήματα ήδη κηρυγμένων τόπων, δεν έχουν κηρυχθεί ως Φυσικά Πάρκα και επί της ουσίας δεν προστατεύονται. Ούτε βέβαια οι 1500 μεμονωμένοι φυσικοί σχηματισμοί που έχουν καταγραφεί.
Στην Ελλάδα επί δεκαετίες κυρώνονται διεθνείς και Ευρωπαϊκές Συμβάσεις, γίνονται διεθνείς συναντήσεις και συνέδρια για τη γεωλογική κληρονομιά, συντάσσονται διπλωματικές εργασίες, εντάσσονται έργα σε κοινοτικά προγράμματα, χαράσσονται γεωδιαδρομές, δημιουργούνται τοπικές συνέργειες. Η ελληνική πολιτεία όμως, προσκολλημένη στην αντίληψη ότι η προστασία αποτελεί εμπόδιο για την ανάπτυξη, δεν αξιοποιεί τίποτα απ’ όλα αυτά.
Εμποδίζει μάλιστα την προστασία, όπως συνέβη με τα κηρυγμένα από τον αρχαιολογικό νόμο τοπία ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους που έμειναν «στον αέρα», όταν οι αρμοδιότητες γι’ αυτά πέρασαν στο ΥΠΕΧΩΔΕ.
Όπως συμβαίνει τώρα με τις Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες, όπου οι οδηγίες προς τους μελετητές είναι να μην αξιολογήσουν τους φυσικούς σχηματισμούς και το τοπίο στις μελέτες τους, ούτε καν όταν αυτά βρισκόταν μέσα στα όρια των περιοχών μελέτης.
Κι όπως συμβαίνει με την Ομάδα Εργασίας που είχε συγκροτηθεί το 2018 στο Υπουργείο Περιβάλλοντος με αντικείμενο «την εισήγηση των απαιτούμενων νομοθετικών παρεμβάσεων για την προστασία και τον χαρακτηρισμό των γεωτόπων»,* 8 που η τύχη της είναι άγνωστη.
* H Βάννα Σφακιανάκη είναι αρχιτέκτων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου