Μια πρωτοφανή σε μαζικότητα και μαχητικότητα διαδήλωση του λαού της Αθήνας, στη διάρκεια της Κατοχής, ανέτρεψε τα σχέδια των Γερμανών να παραδώσουν τη Μακεδονία στους Βούλγαρους και να αποδεσμεύσουν δυνάμεις για το ανατολικό μέτωπο.
Πάνω από 300.000 (κατ’ άλλες πηγές 400.000) λαού βγήκαν, την Πέμπτη 22 Ιουλίου 1943, στους δρόμους της Αθήνας και του Πειραιά, αψηφώντας τα τανκς και τις σφαίρες των κατακτητών και των ντόπιων συνεργατών τους, για να διαδηλώσουν ενάντια στον διαμελισμό της χώρας.
Οι απώλειες ήταν μεγάλες. Ωστόσο, ο ακριβής αριθμός των θυμάτων αλλά και των συλληφθέντων δεν έχει προσδιοριστεί.
Ανακοίνωση των «Λαμπράκηδων» 21 χρόνια μετά | ΑΣΚΙ
Μεταγενέστερες πηγές αναφέρονται σε 30 νεκρούς και 300 τραυματίες και άλλες σε 22 νεκρούς.
Ομως, θα σημειώσουμε ιδιαίτερα τα στοιχεία που δημοσιεύτηκαν την επόμενη μέρα της διαδήλωσης, σε έκτακτη έκδοση του παράνομου «Ριζοσπάστη», κατά την οποία «οι νεκροί φτάνουν τους 15 και οι πληγωμένοι τους 100».
Καθώς δε κάποιοι από τους τραυματίες υπέκυψαν τις επόμενες μέρες, μπορούμε να εκτιμήσουμε, βάσιμα, ότι οι νεκροί έφτασαν τουλάχιστον τους 18.
Σε ό,τι αφορά τις συλλήψεις, μια γερμανική ανακοίνωση, που δημοσιεύτηκε στις 26 Ιουλίου 1943 στις «νόμιμες» εφημερίδες, 63 άτομα συνελήφθησαν μόνο έξω από το σπίτι του Γερμανού Στρατιωτικού Διοικητή Νοτίου Ελλάδος και καταδικάστηκαν σε καταναγκαστικά έργα.
«Αθηναϊκά Νέα» 26.7.1943 Σημειωμένη η ανακοίνωση που γνωστοποιούσε τον αριθμό των συλληφθέντων έξω από την οικία του Γερμανού στρατιωτικού διοικητή |
Η «Νέα Γενιά», το περιοδικό της ΕΠΟΝ, στο τεύχος της 15ης Αυγούστου 1943, αναφέρει πως «στην Κομαντατούρ μεταφέρονται 50 νέοι με τα χέρια δεμένα πίσω στο λαιμό» [Πηγή: Επιμορφωτικό Κέντρο «Χαρίλαος Φλωράκης», Κατοχικά Εντυπα].
Μεταγενέστερες πηγές ανέβαζαν τους συλληφθέντες σε 500 άτομα.
Πάντως, η διαδήλωση της 22ας Ιουλίου 1943 πέρασε στην Ιστορία για τρία στοιχεία:
Τη μαζικότητά της, που την κατέστησε τη μεγαλύτερη διαδήλωση στην κατοχική Αθήνα, ίσως και σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Τη νικηφόρα κατάληξή της, αφού υποχρεώθηκαν οι Γερμανοί να ακυρώσουν τα σχέδιά τους για παράδοση της Μακεδονίας στους Βούλγαρους συμμάχους τους. Και επειδή
Ηταν η τελευταία αντιστασιακή κινητοποίηση αυτού του είδους.
Οι νεκροί και η τρομοκρατία που ασκούσαν οι δυνάμεις κατοχής κατά τη διάρκεια των μαζικών κινητοποιήσεων οδήγησαν το ΕΑΜ στην αλλαγή της αντιστασιακής του τακτικής.
Από το σημείο αυτό και μετά, το κέντρο βάρους της Αντίστασης μετατοπίστηκε στις συνοικίες, λαμβάνοντας πέρα από πολιτικό και ένοπλο χαρακτήρα.
Επίσης, είναι αξιοσημείωτο ότι: Η απόφαση των Γερμανών ενίσχυσε τις αντάρτικες ομάδες, καθώς ειδικά στη Μακεδονία καταγράφτηκε μαζική προσχώρηση αξιωματικών και χωροφυλάκων σε αυτές.
Η… αφετηρία των γεγονότων βρίσκεται στα τέλη Ιουνίου. Τότε, το Βερολίνο, προβληματισμένο από την έναρξη της επέλασης του Κόκκινου Στρατού και τις κινήσεις των Συμμάχων για απόβαση στην Ευρώπη, αποφασίζει να απαγκιστρώσει δυνάμεις από την Ελλάδα, όπου παρέμεναν καθηλωμένες για την αντιμετώπιση των ανταρτών.
Εχει γραφτεί ότι «η αντίσταση του λαού στις πόλεις και στα βουνά απασχολούσε 12 ολόκληρες χιτλερικές μεραρχίες στην Ελλάδα» [Πηγή: ΑΣΚΙ, «Μορφές Ηρώων της νεολαίας της Ελλάδας», Εκδοτικό «Νέα Ελλάδα», 1953].
Ετσι, αποφασίστηκε να παραχωρηθεί μεγάλο μέρος της Μακεδονίας, από τον Στρυμόνα έως τον Αξιό, στους Βούλγαρους, που ήδη είχαν υπό την κατοχή τους περιοχές ανατολικά των Σερρών.
Οπως αποκάλυψε, στις 17 Νοεμβρίου 1960, η εφημερίδα «Ελευθερία» δημοσιεύοντας έγγραφα από τα αρχεία της Γερμανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών Αϊνς Τσε (IC), η δωσιλογική κυβέρνηση Ι. Ράλλη ενημερώθηκε, στις 4 Ιουλίου, γι’ αυτή την απόφαση.
Σ’ ένα εμπιστευτικό σημείωμά του προς τον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό, με ημερομηνία 16/7/1943, ο Ράλλης ανέφερε ότι στις 4 Ιουλίου 1943 επισκέφτηκε τον Γερμανό πληρεξούσιο Αλτενμπουργκ, στον οποίο και ανακοίνωσε ότι σκόπευε, αυτός και η κυβέρνησή του, να παραιτηθούν ύστερα από την απόφαση για επέκταση της βουλγαρικής κατοχής.
Ο Αλτενμπουργκ (Altenburg) –σύμφωνα με τα λεγόμενα του Ράλλη– τον παρακάλεσε να μην παραιτηθεί και τον διαβεβαίωσε «ότι η είσοδος αυτή των βουλγαρικών στρατευμάτων ουδεμίαν πολιτικήν συνέπειαν δύναται να έχη, ως υπαγορευθείσα εκ καθαρώς στρατιωτικών λόγων, και κατ’ ουδέναν τρόπον πρόκειται να θίξη τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδος επί των εν λόγω εδαφών» [Πηγή: «Ριζοσπάστης» φ. 21/7/2002].
Φυσικά, ο Ράλλης δεν παραιτήθηκε...
Ομως, τρεις μέρες μετά την ενημέρωσή του (7 Ιουλίου 1943) γίνεται το πρώτο συλλαλητήριο στη Θεσσαλονίκη και στις 8 Ιουλίου η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ κάλεσε σε «συναγερμό για τη σωτηρία του λαού της Μακεδονίας και της Θράκης από τα νύχια των αιμοβόρων εισβολέων...».
Ακολούθησε ανάλογη απόφαση-ανακοίνωση του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ.
Τις επόμενες μέρες σε Επτάλοφο, Νεάπολη, Τούμπα, Καλαμαριά κινητοποιούνται 50.000 λαού.
Στις 10 Ιουλίου ξεσηκώνεται το Κιλκίς και τις επόμενες ημέρες οι αντιδράσεις επεκτείνονται σε Εδεσσα, Νάουσα, Βέροια, Γιαννιτσά, Φλώρινα, Πτολεμαΐδα, Κοζάνη, Λάρισα, Βόλο, Καρδίτσα κ.α.
Σε έκθεση της Γερμανικής Υπηρεσίας Αϊνς Τσε με ημερομηνία 22 Ιουλίου 1943 αποκαλύπτεται ότι, εξαιτίας της επέκτασης «των ορίων κατοχής των Βουλγάρων», ισχυροποιείται το αντάρτικο.
Οπως αναφέρεται, στην Ανατολική Μακεδονία «πρώην Ελληνες αξιωματικοί και χωροφύλακες προσχωρούν συνεχώς εις τας αντάρτικας δυνάμεις».
Μάλιστα, υπογραμμίζεται ότι «το ποσοστόν τούτων είναι αξιόλογον».
Οι Γερμανοί επιχειρούν, μάταια, να ανακόψουν τον ξεσηκωμό και δημοσιεύουν, στις 14 Ιουλίου 1943, ανακοίνωση, στην οποία αναφέρεται ότι τα βουλγαρικά στρατεύματα ανέλαβαν «διά στρατιωτικούς λόγους […] την ασφάλειαν εις την περιοχήν ανατολικώς του ποταμού Αξιού – πλην της πόλεως Θεσσαλονίκης» τονίζοντας ότι: «[…] ουδαμώς αποσκοπούνται οιαιδήποτε μεταβολαί εις τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδος […]. Ιδία εξακολουθούν να ισχύουν οι Ελληνικοί Νόμοι και αι Ελληνικαί διατάξεις».
Ομως, το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω. Από τις 11 Ιουλίου η Αθήνα προετοιμάζεται για τη γενική απεργία και το συλλαλητήριο της 22ας του μηνός.
Ολος ο παράνομος μηχανισμός του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ και του ΚΚΕ βρίσκεται στο… πόδι.
Παράλληλα, όμως, ξεκινάει και η τρομοκρατία από τους κατακτητές με πρόκληση επεισοδίων.
Στις 13 Ιουλίου προβοκάτορες εισέβαλαν στο Πανεπιστήμιο, στο Πολυτεχνείο και στην Ανωτάτη Εμπορική, τραυματίζοντας φοιτητές και την παραμονή της απεργίας χτύπησαν στο Πολυτεχνείο τον Θωμά (Θώμη) Χατζηθωμά, που μιλούσε στους συμφοιτητές του, και τον Θανάση Τεργιάκη.
Και οι δύο την επόμενη μέρα θυσιάστηκαν για την πατρίδα. Οι περιγραφές αποτυπώνουν τον… πυρετό προετοιμασιών.
«Προπαραμονή της απεργίας, ΕΠΟΝίτες και ΕΛΑΣίτες, στις 9.00 το βράδυ, περικύκλωσαν το κοσμικό κέντρο “ΠΑΡΚ” στο Πεδίον του Αρεως, όπου ανάμεσα στους θαμώνες ήταν Γερμανοί και Ιταλοί αξιωματικοί, και από το μικρόφωνο καλούσαν τον ελληνικό λαό να πάρει μέρος στην απεργία. Ενας Γερμανός αξιωματικός προσπάθησε να αντιδράσει, αλλά ακινητοποιήθηκε από ΕΛΑΣίτες»
[Πηγή: «Εφημερίδα των Συντακτών», φ. 21/7/2013, Κατερίνα Μπαλκούρα «Τα παιδιά του Ιουλίου»].
«Την παραμονή βγήκαν ομιλητές στις συνοικίες, μοίρασαν τρυκ, γράφτηκαν τα συνθήματα στους τοίχους […]. Ο φοιτητικός και σπουδαστικός κόσμος κινήθηκε με ζωηρότητα και ορμή. Στο Πολυτεχνείο ο Θώμης Χατζηθωμάς μίλησε εκ μέρους των Μακεδόνων: "Θα χύσουμε εν ανάγκη και το αίμα μας για τη λευτεριά της Μακεδονίας μας και της Θράκης"»
[Επιμορφωτικό Κέντρο «Χαρίλαος Φλωράκης», περιοδικό «Νέα Γενιά 15/8/1943].
«Οι επονίτες της Αθήνας και του Πειραιά, οι σπουδαστές και μαθητές των Εξαρχείων και του Γκύζη είχαν ξεχυθεί στους δρόμους της πολιτείας και ανάμεσα στους τολμηρούς κι η Σταθοπούλου. […] Στην οδό Νοταρά, στεκόταν εκείνο το απομεσήμερο ανάμεσα σε άλλους. Στην τσάντα της είχε ακόμα μέσα τις προκηρύξεις και μοίραζε σε όλους τους πατριώτες που περνούσαν: “Πατριώτη αυτή είναι για σένα. Και μην ξεχάσεις αύριο στη μεγάλη διαδήλωση”»
[ΑΣΚΙ- Αρχείο ΕΔΑ- 09. Αρχεία Νεολαίας- 05. Εργαζόμενη Νεολαία- 310-00012].
Πραγματικά, την άλλη μέρα όλη η Αθήνα βγαίνει στους δρόμους. Η απεργία έχει «παραλύσει» τα πάντα. Μόνο κάποια τραμ κινούνταν, με οδηγούς Ιταλούς στρατιώτες.
Κατά τις 8.30 το πρωί ο κόσμος αρχίζει να ξεχύνεται από τις συνοικίες προς το κέντρο.
Μεγάλες προσυγκεντρώσεις γίνονται σε τρία σημεία: Εξάρχεια, όπου μαζεύονται πάνω από 100.000 λαού, Μοναστηράκι και πλατεία Ομονοίας.
Στις 10 οι εργατοϋπάλληλοι φτάνουν από την οδό Πειραιώς στην Ομόνοια. Εκεί φτάνουν και οι διαδηλωτές από το Μοναστηράκι και του Ψυρρή.
Γερμανοί, Ιταλοί και Ελληνες χωροφύλακες αρχίζουν να πυροβολούν. Χιλιάδες λαού ξεχύνονται στην οδό Πανεπιστημίου.
Ηταν τέτοια η λαϊκή κινητοποίηση, που ο εχθρός πανικοβλήθηκε και κατέβασε τα τανκς για να την αντιμετωπίσει.
Η διαδήλωση προχωράει και στο ύψος με την οδό Μπενάκη συναντιέται με το μεγάλο «κύμα», που έρχεται από τα Εξάρχεια.
Μια κοπέλα που κρατούσε ένα πλακάτ πέφτει νεκρή από σφαίρα Ιταλού καραμπινιέρου.
Οι διαδηλωτές προχωράνε φωνάζοντας συνθήματα και στο ύψος του Οφθαλμιατρείου, στην οδό Πανεπιστημίου, έρχονται αντιμέτωποι με τα τανκς ενώ οι σφαίρες πέφτουν σα βροχή στο πλήθος.
Εκεί μέσα στην τιτάνια σύγκρουση του άοπλου πλήθους με τον πάνοπλο εχθρό ξεχωρίζουν ηρωικές μορφές.
Η Παναγιώτα Σταθοπούλου ορμάει και αρπάζει τη σημαία από τα χέρια ενός πατριώτη που τραυματίστηκε. Τα μακριά πυρόξανθα μαλλιά της ανεμίζουν στον αέρα.
Προχωρεί αγέρωχη στην πρώτη γραμμή. Και όταν ένα τανκ έρχεται καταπάνω στο πλήθος, η Σταθοπούλου μεγαλοπρεπής βάζει το κορμί της ασπίδα.
Την ίδια ώρα, μια άλλη ηρωική ΕΠΟΝίτισσα, η Κούλα Λίλη, σκαρφαλώνει στο τανκ και χτυπάει με δύναμη με το ξυλοπάπουτσό της το πρόσωπο του οδηγού του τανκ. Εκείνος πυροβολεί και την τραυματίζει.
«Από τις σφαίρες τραυματίζεται κι η Σταθοπούλου. Μα αυτή αψηφώντας το τραύμα της απλώνει τα χέρια της, να τα κάνει οδόφραγμα στο τανκ, να μην περάσει πάνω στο πλήθος. Το ατσάλινο θηρίο την τυλίγει στις αλυσίδες του, περνάει απάνω της, την κομματιάζει. […] Την ίδια μέρα μιλούσαν σ’ όλη την Αθήνα για “μια μικρή επονίτισσα που σταμάτησε το τανκ με το σώμα της!”»
[ΑΣΚΙ, Αρχείο ΕΔΑ, ό.π.].
Μερικές ώρες αργότερα, η Κούλα Λίλη νοσηλευόταν βαριά τραυματισμένη στο νοσοκομείο. Στο πλευρό της κλαίει η μητέρα της.
«Μα της Κούλας η καρδιά χτυπάει ακόμα πιο δυνατά.
-Μάνα, μην κλαις, δεν είναι τίποτα θα περάσει. Κι’ η μάνα κάπως ήσυχη έφυγε.
-Μην πήτε τίποτα στη μάνα. Νοιώθω πως δεν θα ζήσω. Μα δεν λυπάμαι. Είμαι ελληνοπούλα. Είμαι επονίτισσα.
Υστερα από 16 ώρες πέθανε»
[Πηγή: ΑΣΚΙ, Συλλογή Ζορμπαλά Σταύρου, «Το Δελτίο της ΕΠΟΝ» 23/2/1952].
Στις 3 Αυγούστου έγινε στο Πανεπιστήμιο πάνδημο μνημόσυνο για τους νεκρούς της μεγάλης μάχης.
Ομως, από τον Οκτώβριο αρχίζει η έκδοση από τη δωσιλογική κυβέρνηση μιας σειράς Διαταγμάτων με ντροπιαστικές προαγωγές χωροφυλάκων, με αιτιολογικό ότι στις 22 Ιουλίου 1943 «ηνδραγάθησαν εξόχως εν αποτελεσματική συμπλοκή κατά πολυπληθούς και ενόπλου (!) διαδηλώσεως αναρχικών στοιχείων» [Πηγή: Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, ΦΕΚ τεύχος Γ΄, αρ. φύλ. 276/21-10-1943, 283/24-10-1943, 288/29-10-1943 κ.α.].
↳ «Καθημερινή» 24.7.1943. Την επόμενη μέρα της μεγαλειώδους διαδήλωσης στις «νόμιμες» εφημερίδες δεν δημοσιεύεται τίποτα γι’ αυτήν, με εξαίρεση μια ανακοίνωση στην οποία σημειώνεται ότι: «Το Comando Piazza Αθηνών, κατόπιν της ανοήτου χθεσινής αποπείρας προς διατάραξιν της δημοσίας τάξεως εν Αθήναις, διέταξεν όπως από της χθες και μέχρι νεωτέρας διαταγής η ελευθέρα κυκλοφορία των πολιτών λήγη την 8ην μ.μ. ώραν. Τα κέντρα και τα δημόσια καταστήματα θα κλείουν την 7.30 μ.μ.»
Οι καταγεγραμμένοι πεσόντες της μεγάλης διαδήλωσης
Στην άνιση μάχη της 22ας Ιουλίου 1943 έχασαν τη ζωή τους τουλάχιστον 18 άτομα.
Καθώς το μεταπολεμικό κράτος δεν φρόντισε ποτέ να διασωθούν τα ονόματα πολλών ηρώων, που έπεσαν για την ελευθερία της πατρίδας, ενδέχεται η κατάσταση να μην είναι πλήρης, αφού τις επόμενες μέρες υπέκυψε άγνωστος αριθμός τραυματιών.
Από διάφορες πηγές συγκεντρώσαμε τα εξής στοιχεία για τους πεσόντες στη μεγάλη διαδήλωση της Αθήνας:
http://eyrytixn.blogspot.gr/2013/10/blog-post_25.html
ΑπάντησηΔιαγραφήΤα Ιουλιανά του 1943 (Παναγιώτα Σταθοπούλου : μια ηρωίδα της Αντίστασης!)