Η σαρωτική επέλαση των μνημονίων στην υπερχρεωμένη κοινωνία

Του ΓΙΑΝΝΗ ΔΟΥΛΦΗ* από το Ίσκρα

Έχω σε πολλές περιπτώσεις γράψει, όπως και άλλοι, ότι ένας από τους βασικούς στόχους των μνημονιακών πολιτικών υπήρξε εξ αρχής η συγκεντροποίηση της γης και της ακίνητης περιουσίας που έχει αποκτηθεί ως επί το πλείστον με προσωπική εργασία (παρελθούσα, τρέχουσα ή μελλοντική) δια της υφαρπαγής στα λίγα χέρια των ισχυρών του χρήματος με διάφορα τεχνικά «νομιμοποιητικά» μέσα, από μια νέα πρωταρχική συσσώρευση του κεφαλαίου, όπως την περιέγραφε και ο Μαρξ, ο οποίος ολοκληρώνοντας τον πρώτο τόμο του Κεφαλαίου καταλήγει ως εξής: «Ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής και συσσώρευσης, επομένως και η ατομική κεφαλαιοκρατική ιδιοκτησία, προϋποθέτουν την καταστροφή της ατομικής ιδιοκτησίας που στηρίζεται στην προσωπική εργασία». Μόνο έτσι θα πραγματοποιηθεί το υπερσυσσωρευμένο σε χρηματικά μέσα και τίτλους κεφάλαιο.

Η υπερχρέωση των δανειοληπτών στο τραπεζικό σύστημα, όσο και των άλλων πολιτών στις φορολογικές αρχές και τα ασφαλιστικά ταμεία είναι αποτέλεσμα στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων της μνημονιακής πολιτικής που τους οδήγησαν στην αδυναμία αποπληρωμής – όπως άλλωστε αποδεικνύεται δια γυμνού οφθαλμού από τα στοιχεία και έχει πολλάκις γραφτεί – που περιόρισαν το διαθέσιμο εισόδημα, με εισοδηματικές περικοπές και εξοντωτική φορολόγηση και επέφεραν πρωτοφανή ύφεση και μαζική κοινωνική φτωχοποίηση, όλα αυτά τα χρόνια και αποτέλεσαν το μέσον για την επίτευξη του στόχου αυτού. (βλέπε σχετικό Πίνακα για την εξέλιξη των μη εξυπηρετούμενων δανείων στο τέλος του κειμένου). Ανάλογη ήταν και η εξέλιξη των ληξιπροθέσμων οφειλών στην εφορία, ειδικά μετά την εξοντωτική φορολόγηση των αδύναμων οικονομικά στρωμάτων (από 30 δις ευρώ το 2009 σε 63 δις ευρώ το 2013 και 83 δις ευρώ το 2015, παρά την ένταξη πολλών στη ρύθμιση των 100 δόσεων που τώρα ανατρέπεται).

Από την άλλη πλευρά η λεγόμενη «εσωτερική υποτίμηση», οδήγησε στην κατάρρευση της κτηματαγοράς και μια σωρευτική μείωση των τιμών των ακινήτων κατά 40% κατά μέσο όρο μέχρι το Α΄ εξάμηνο του 2014, σύμφωνα με τα συντηρητικά στοιχεία της Τ.Ε., ενώ σήμερα εκτιμάται ότι υπερβαίνει το 50% με αποτέλεσμα όσοι θα ήθελαν να εκποιήσουν σε κάποιες «εύλογες» τιμές το ακίνητό τους για να εξοφλήσουν τις υποχρεώσεις τους αδυνατούν παντελώς. Μ’ ένα σμπάρο, δυο τρυγόνια, λοιπόν. Και όπου οι οικονομικοί μηχανισμοί της «ελεύθερης αγοράς» δεν αρκούν από μόνοι τους, έρχεται αρωγός το κράτος - και τα ιμπεριαλιστικά κέντρα των «δανειστών» - δια της νομοθεσίας να τους υποβοηθήσει. Μέσα στα πλαίσια βέβαια των κοινωνικών συσχετισμών. Τα μνημόνια κατόρθωσαν να επιφέρουν μια ριζική μετατόπιση των κοινωνικών συσχετισμών αυτών υπέρ του (μεγάλου και χρηματιστικού ιδίως) κεφαλαίου.

Μέχρι το τέλος του 2013 ίσχυε μια πολύ ικανοποιητική ρύθμιση με αναστολή των πλειστηριασμών για οφειλές έως 200.000 σε τράπεζες, που νομοθετήθηκε αρχικά την 17/09/2009 με Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου από τον τότε ΥΠ.ΟΙΚ. Γ. Παπαθανασίου και συνέχισε να ισχύει με διαδοχικές παρατάσεις, προστατεύοντας όχι μόνο την πρώτη κατοικία, αλλά όλα τα ακίνητα του δανειολήπτη (βλ.ΦΕΚ τ. Α΄ 181/16-9-09, που κυκλοφόρησε στις 17-9-09, η οποία περιέχει μεταξύ άλλων και διατάξεις περί αναστολής πλειστηριασμών)

Ασπίδα προστασίας αποτέλεσε για πολλούς δανειολήπτες και ο νόμος 3869/10 (Νόμος Κατσέλη) που τροποποιήθηκε στη συνέχεια επί τα χείρω με το Ν. 4161/13.

Το 2014 υπήρξε ένα μεταβατικό στάδιο περιορισμένης μερικής προστασίας Α΄ κατοικίας υπό σειρά σωρευτικών δεσμευτικών, εισοδηματικών και περιουσιακών, προϋποθέσεων που ουσιαστικά άφηνε ακάλυπτη τη μεγάλη πλειονότητα των υπερχρεωμένων δανειοληπτών, για να φθάσουμε στο 2015 με ένα μεγάλο νομοθετικό κενό.

Όλο αυτό το διάστημα πολλές συλλογικότητες υπερασπίσθηκαν με σθένος και επιμονή στα ειρηνοδικεία όλης της χώρας, τα δικαιώματα των ελλήνων δανειοληπτών και προστάτευσαν σε μεγάλο βαθμό την ακίνητη περιουσία τους ματαιώνοντας πλειστηριασμούς*.

Το νέο νομικό πλαίσιο που τίθεται πλήρως σε εφαρμογή από 1/1/2016, μετά την υπογραφή του 3ουμνημονίου, αποτελείται από ένα φαρμακερό τρίπτυχο.

- Την εφαρμογή του νέου Κώδικα Δεοντολογίας των τραπεζών που τροποποιεί βάναυσα το νόμο Κατσέλη, με την καθιέρωση της απόλυτης τραπεζικής ισχύος μέσω της έννοιας του «συνεργάσιμου» (βλέπε: πλήρως υποταγμένου) δανειολήπτη.

- Την εγκαθίδρυση του νέου Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, με αναίρεση όλων των δικονομικών δυνατοτήτων των οφειλετών που προστάτευαν από τις αυθαιρεσίες του επισπεύδοντος, διαδικασίες εξπρές και την πλήρη απαξίωση στο τίμημα του εκπλειστηριάσματος.

- Το νέο νόμο (Ν. 4346/2015) που ενώ υποτίθεται πως προστατεύει τους «ευάλωτους» οικονομικά υπερχρεωμένους δανειολήπτες, ουσιαστικά αποτελεί μέσο για βελτίωση της εισπραξιμότητας των καθυστερούμενων δανείων από τις τράπεζες υπό την απειλή του πλειστηριασμού ακόμη και της Α΄ κατοικίας.

- Ακόμη και τα πολύ χαμηλά εισοδηματικά όρια των υπό προστασία, ισχύουν μόνο υπό την προϋπόθεση ότι αυτοί θα θεωρηθούν «συνεργάσιμοι», θα προσφύγουν στον τροποποιημένο νόμο Κατσέλη και θα πληρώνουν μια δόση που θα καθορισθεί δικαστικά από το «υστέρημά» τους και σε βάρος της διαβίωσής τους.

Από την άλλη πλευρά, η κυβέρνηση που επιμένει να ισχυρίζεται, σε πείσμα και της ελάχιστης νοημοσύνης, μετά από όλα αυτά, όσα προηγήθηκαν και όσα έπονται σε εφαρμογή του 3ουεπαχθέστερου μνημονίου, ότι είναι της «αριστεράς», παρέδωσε στα πλαίσια της πρόσφατης σε εξέλιξη «ανακεφαλαιοποίησης» σκανδαλωδώς έναντι πινακίου φακής τις τέσσερις «συστημικές» τράπεζες στους διεθνείς κερδοσκόπους, μέσω μιας πρωτοφανούς υποτιμητικής χρηματιστηριακής κερδοσκοπίας και τον έλεγχο του τραπεζικού συστήματος – και μαζί όλης της οικονομίας - στους μηχανισμούς της ευρωκρατίας. Μέσα στο αδιαφανές και ελεγχόμενο άνωθεν και έσωθεν αυτό σύστημα της έντονης διαπλοκής, διαγράφονται κατά περίπτωση οφειλές θαλασσοδανείων, με σκάνδαλα που ακόμη και αν έχουν δει το φως της δημοσιότητας τίθενται στο αρχείο.

Τι μπορεί να αναστρέψει αυτή τη χωρίς πάτο πορεία, στην οποία έχει οδηγηθεί η ελληνική κοινωνία; Φυσικά να ξαναβγεί ο λαός στο προσκήνιο. Με νέους, όμως, αυτή τη φορά, όρους, και χωρίς αναθέσεις σε επίδοξους, νέους σωτήρες.

Για την αναζωογόνηση των κινημάτων κατά των πλειστηριασμών και τη δικτύωσή τους σε ένα ευρύ παλλαϊκό κίνημα που θα στηρίζεται σε μια κοινωνική συμμαχία των εργαζομένων με τα πληττόμενα μικροαστικά στρώματα της υπαίθρου και της πόλης, χρειάζεται η διαμόρφωση ενός πλαισίου, που δεν θα οριοθετείται αμυντικά στο κατώτατο δυνατό σημείο υπεράσπισης των πλέον ευάλωτων για τα ελάχιστα της επιβίωσής του.

Το πλαίσιο αυτό πρέπει να περιλαμβάνει:

- Την υπεράσπιση όχι μόνο της Α΄ κατοικίας αλλά του συνόλου της ακίνητης περιουσίας των υπερχρεωμένων δανειοληπτών με αναστολή όλων των πλειστηριασμών, μέχρι την αποκατάσταση των αξιών των ακινήτων και την υιοθέτηση μιας γενικευμένης ρύθμισης των δανείων με κοινωνικά κριτήρια που θα απαλλάξει από υπέρμετρα και άδικα βάρη τους δανειολήπτες και θα διευκολύνει την αποπληρωμή σε βάθος χρόνου του υπολοίπου τους.

- Την υπεράσπιση των υπερχρεωμένων μικρών και μεσαίων επαγγελματιών και επιχειρήσεων, τόσο απέναντι στις τράπεζες, όσο και στις φορολογικές αρχές και τα ασφαλιστικά ταμεία και της απόκρουσης των εκποιήσεων και αναδιαρθρώσεων υπό την αιγίδα των τραπεζών.

- Την υπεράσπιση της αγροτικής γης και την απόκρουση της εκποίησης και συγκεντροποίησής της, με μοχλό την εξοντωτική φορολογία και τις οφειλές τους στο τραπεζικό σύστημα.

- Τη ριζική άρνηση της γενικευμένης υποταγής όλων στις επιταγές του τραπεζικού κατεστημένου μέσω της επιβολής της «συνεργασιμότητας».

Μια ριζική, ασφαλώς, αντιμετώπιση του ζητήματος της υπερχρέωσης, θα πρέπει να κινείται σε μια λογική μακροπρόθεσμης γενικευμένης ρύθμισης των δανείων με σεισάχθεια μέσω διαφόρων παραμέτρων και με διαφανή τρόπο για όλα τα κοινωνικά στρώματα που έχουν πληγεί όλα αυτά τα χρόνια της μνημονιακής πολιτικής. Για να είναι εφικτό κάτι τέτοιο, απαραίτητη προϋπόθεση είναι ένα άλλο τραπεζικό σύστημα, εθνικοποιημένο και με κοινωνικό έλεγχο που θα λειτουργεί στην κατεύθυνση της εξυπηρέτησης των κοινωνικών και οικονομικών αναγκών.

Μια τέτοια πολιτική δεν μπορεί ασφαλώς να υλοποιηθεί στα πλαίσια του μνημονιακού καθεστώτος που έχει εγκαθιδρυθεί στη χώρα μας, ούτε στα πλαίσια της ευρωζώνης που αποτελεί τον έμπρακτο εγγυητή της, ούτε βέβαια και των μηχανισμών της Ε.Ε. και υπό τη δαμόκλειο σπάθη της εξυπηρέτησης ενός δυσθεώρητου, απεχθούς κρατικού χρέους.

Για να ανατραπούν όλα αυτά θα πρέπει να ανατραπεί και αυτή η νέο-μνημονιακή κυβέρνηση, αλλά και να ξηλωθεί όλο το μνημονιακό καθεστώς, από μια άλλη, νέα λαϊκή κυβέρνηση - όχι κατ’ ανάθεση όπως με την περίπτωση του ΣΥΡΙΖΑ - που θα προκύψει μέσα από την ανάπτυξη ενός μαζικού λαϊκού κινήματος που θα τη στηρίζει και θα την ελέγχει, γι’ αυτό θα πρέπει να ξεκαθαρίσει τους στόχους και τα μέσα που θα τα ενοποιεί σε ένα συνολικό αντιμνημονιακό αγώνα με γνώμονα τα συμφέροντα της συντριπτικής πλειονότητας της κοινωνίας που έχει πληγεί.

Ας αρχίσουμε λοιπόν από τα κάτω να διατυπώνουμε τις αξιώσεις αυτής της κοινωνίας για να ανακτήσει την αξιοπρεπή ζωή της και όχι την επιβίωση στο όριο που μας έχουν επιβάλει, ώστε ο νέος πολιτικός φορέας που απαιτείται να είναι ο εκφραστής μας και όχι το αποκούμπι που ενδέχεται να μας «προδώσει». Ελπίζω πως με το παρόν κείμενο συμβάλλω σε ένα διάλογο για τα δίκαια των αξιώσεων αυτών στο συγκεκριμένο τομέα.

Να θυμίσουμε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ το 2012 είχε καταθέσει νομοσχέδιο για τη διαγραφή εκ των τραπεζικών οφειλών των δανειοληπτών ποσών ανάλογων με τις εισοδηματικές περικοπές από το 2010, ενώ στη συνέχεια και προ των εκλογών του Ιανουαρίου 2015 είχε υποσχεθεί ένα πιο αφηρημένο, αλλά «κοινωνικά δίκαιο» πρόγραμμα ρύθμισης των «κόκκινων» δανείων που θα ανακούφιζε πραγματικά τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά, παράλληλα με την προστασία της Α΄ μόνο κατοικίας. Από τις συνεχείς διολισθήσεις φτάσαμε, υπό τις συνθήκες που όλοι γνωρίζουμε, στην τελευταία, την απόλυτη μνημονιακή μετάλλαξη και την ανοιχτή επιλογή της υπεράσπισης της απέναντι στην κοινωνία όχθης.

* Υ.Γ.: Δυστυχώς η φιλολογία περί προστασίας της πρώτης μόνο κατοικίας, που εφάρμοσε και νομοθετικά υπό προϋποθέσεις το καθεστώς από την 1/1/2014, εμπεδώθηκε και από όλες τις επιμέρους οργανωμένες εκφάνσεις της υπαρκτής αριστεράς, χωρίς αυτές να αντιλαμβάνονται την οπισθοχώρηση που συνεπάγεται κάτι τέτοιο σε μια φάση κατάρρευσης των εμπράγματων αξιών και της εργασιακής δύναμης ταυτόχρονα, λόγω «εσωτερικής υποτίμησης» και αποπληθωρισμού για τη βίαιη ανακατανομή του κοινωνικού πλούτου, που δεν αποτελεί (στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων) «κεφάλαιο».

*Γιάννης Δουλφής, οικονομολόγος, πρώην τραπεζικός, μέλος της Επιτροπής Χρηματοπιστωτικού της ΛΑ.Ε. και της Πρωτοβουλίας Πλειστηριασμοί Στοπ.

Τρίτη 24 Νοεμβρίου 2015