If the euro falls, Europe falls

Σε συνέχεια των δύο προηγούμενων μας αναρτήσεων (1η και 2η), συνεχίζουμε με τη δημοσίευση του αυθεντικού (και της μετάφρασης από την Ίσκρα) 3ου δημοσιεύματος των FT.

How the euro was saved

In the third part of a series, Peter Spiegel examines Angela Merkel’s deft political moves that led to the end of the crisis

In her hands: Barack Obama and Angela Merkel at Camp David in 2012

As soon as Angela Merkel was handed the piece of paper Barack Obama had just passed around the table, her guard went up. “What is this?” the German chancellor asked. “I haven’t seen this before.”

The US president characterised the paper as talking points he and his seven European counterparts in the room could rally around when the Group of 20 summit ended that afternoon in Los Cabos, Mexico.

Most of the items were concise recitations of what had been formally agreed. But the last point was something new, say officials who read the sheet: a full-scale endorsement of a plan that had only been informally shopped around the summit by the man sitting next to Ms Merkel – Mario Monti, the Italian prime minister.

The scheme, which Mr Monti and his closest advisers had been working on for months before the June 2012 summit, called for the European Central Bank to protect eurozone countries when they came under attack from financial markets by automatically buying their bonds.

Only “virtuous” countries that obeyed the EU’s budget rules would be eligible. But the Monti plan would ensure borrowing costs, which for Italy and Spain were again rising to dangerous levels, would be capped.

“We wanted to develop something that would not be dangerous for the control of the money supply in Europe, would not be offensive to German purism, would help concretely moderate the [bond] spreads, but could be earned only as a reward for virtue,” Mr Monti told the Financial Times.

As she read the page, Ms Merkel’s anger rose. “She was absolutely livid,” said another person in the room. Although her objections were procedural, it was clear the Italian and US delegations had conspired to get her to endorse an ECB bond-buying scheme that would have fundamentally changed the way the eurozone fought the crisis.

 

More video

Washington had been advocating an ECB-backed “firewall” almost since the start of the crisis, arguing that the Federal Reserve had proved indispensable to quelling the US banking panic. Mr Monti was viewed by the White House as its strongest ally, particularly after Nicolas Sarkozy, the French president, lost a re-election bid a month earlier.

Mr Obama pushed Ms Merkel to embrace the understated Italian. In an intimate meeting over a picnic table on the patio of his Aspen Cabin at Camp David only weeks before Los Cabos, Mr Obama told her: “You need to work with him.”

In the face of Ms Merkel’s angry objections in Los Cabos, however, Mr Obama turned to his summit sherpa, White House international economics chief Michael Froman, to ask whether he had failed to share it with other delegations – a gesture many took as a graceful way to end the stand-off. When Mr Froman acknowledged the oversight, the discussion ended.

At the time, the bust-up appeared to be the latest in a series of failed efforts by Mr Obama and EU co-conspirators to push Ms Merkel into backing a larger firewall to shield besieged eurozone countries. The year before, he had teamed up with Mr Sarkozy at the G20 in Cannes; this time it was Mr Monti.

In retrospect, it marked the beginning of the final turning point in the crisis. Three months after the testy exchange, Ms Merkel would give her tacit endorsement to an equally ambitious bond-buying scheme designed by another Italian technocrat, ECB president Mario Draghi. This would end the existential crisis that had faced the euro for more than three years.

That plan – unveiled after ECB staff spent a furious summer constructing the system following Mr Draghi’s declaration he would do “whatever it takes” to ensure the euro’s survival – has long been hailed as the coup de grâce of the eurozone crisis.

Yet Mr Draghi’s programme was unlikely to have quelled markets without Ms Merkel’s acquiescence, which was given despite the public objections of the powerful German Bundesbank. This was the quiet political victory that proved to be the linchpin of the ECB’s success.

A year of evolving ideas

Those who spoke to Ms Merkel at the time said her reservations about Mr Monti’s scheme were rooted in her view of how the eurozone should work. It was not the role of politicians to set bond rates. The ECB deciding such a plan on its own, on the other hand, was an appropriate decision for an independent central bank to make.

But many officials, particularly those who worked with her team in other eurozone capitals, argued Ms Merkel’s ultimate embrace of Mr Draghi’s programme capped a year-long shift of thinking in Berlin. If Germany’s original vision of the eurozone – no bailouts, no shared debts and, in some quarters, no Greece – was becoming unachievable, Berlin was going to ensure that shared burdens came with centralised control.

In December Ms Merkel won agreement for a “fiscal compact” requiring all eurozone countries to write the EU’s tough budget rules into national constitutions. And two weeks after the fight in Los Cabos she struck a deal that would mark the biggest shift in sovereignty since the euro’s creation: in exchange for allowing common eurozone funds to rescue failing European banks, oversight and liquidation of those institutions would move from national to EU control. In both initiatives, she found an energetic partner in Mr Draghi.

The real difference was Draghi’s relationship with Merkel. He knew that he had to have her confidence if something difficult had to be done

German officials insist Ms Merkel did not back these policies to clear the path for ECB action. Similarly, Mr Draghi never explicitly promised EU politicians he would act if they moved to shore themselves up first. “Have you ever heard two Jesuits talking to each other?” said a person who participated in meetings where Mr Draghi lobbied for government action. “You have to listen not to what they say, but to what they do not say.”

Some ECB officials who worked with Mr Draghi argue that securing Ms Merkel’s support for his bond-buying plan, formally known as “outright monetary transactions”, or OMT, was the result of a carefully orchestrated political cultivation of the chancellor.

“The real difference was his relationship with Merkel,” said a former ECB official who worked closely with Mr Draghi. “He knew that if one day something difficult had to be decided, he had to have her confidence.”

Senior officials close to both leaders acknowledge Mr Draghi was far more willing to engage with Ms Merkel and other political leaders than his predecessor, Jean-Claude Trichet, who was more likely to keep his deliberations to colleagues within the bank.

Mario Draghi was more willing to engage with Angela Merkel than his predecessor at the ECB

Without compromising the ECB’s independence, Mr Draghi worked informally with Ms Merkel, carefully testing what might be acceptable, while Mr Trichet had preferred formal settings such as EU summits, officials said.

But others insist a Draghi charm offensive is too simplistic to explain Ms Merkel’s embrace. Even Draghi critics within the German government dismiss talk of a deal between the two leaders. “It wasn’t a deal,” groused one. “We didn’t get anything in exchange.”

Instead, several officials said they believed Ms Merkel’s willingness to back OMT was a reflection of how deep the crisis had grown that summer. But more importantly, it was the final move of a two-step dance between political leaders and central bankers that was crucial at every important turning point in the crisis.

A crisis-fighting team

Since the start of the crisis, ECB firefighting power had been politically constrained by Germany. Mr Monti’s idea of the ECB buying bonds of struggling countries had long been seen as the solution to the crisis among policy makers from Washington to Paris. If the ECB made such a commitment, especially if it were unlimited, no bond trader would dare challenge its bottomless pockets. Panicked sell-offs could end overnight, advocates argued.

But many in Berlin saw such ECB action as improper. Buying eurozone bonds was, in essence, lending those governments money printed by the central bank, a practice known as “monetary financing”. That not only put off the day of reckoning for ministers tasked with balancing budgets, it could also spur inflation.

Mr Trichet had twice pulled the euro back from the brink – when he agreed to purchase Greek bonds at the outset of the crisis in May 2010 and when he expanded the bond-buying programme to Italy and Spain in the turbulent summer of 2011.

Mario Monti called for the ECB to protect eurozone countries by automatically buying their bonds

But his plans were always described as limited. “It was a way for governments to buy time,” said Lorenzo Bini Smaghi, an ECB executive board member under Mr Trichet. “It was not something to save the euro.”

When Mr Draghi took the ECB helm in November 2011, the bank resembled a foreign outpost in enemy territory. The German public, never enthusiastic about bailouts, were outright hostile towards Mr Trichet’s bond-buying.

His efforts, formally known as the security markets programme or SMP, had been challenged in the German constitutional court and survived. But they also led to the resignation of Axel Weber, the Bundesbank chief. Mr Trichet’s decision in August 2011 to expand SMP to Spain and Italy also led to the loss of a second German who, until then, had kept his objections private: Jürgen Stark.

The lone German on the ECB executive board, Mr Stark had been uncomfortable with Mr Trichet’s approach but had refrained from public objections. “I was loyal maybe for too long to the ECB,” Mr Stark said. The day after the ECB board approved Italian and Spanish bond-buying, Mr Stark resigned. There was little doubt in Berlin who would be next in line: Jörg Asmussen, the shaven-headed economist who had been the finance ministry’s point man since the crisis began.

Almost uniquely among German officials, Mr Asmussen had maintained cordial ties across the eurozone despite complaints of German arrogance in the struggling south, which would need to approve the appointment. Those close to him say Mr Asmussen fretted over the job, since he knew he would ultimately face the same choice as Mr Stark and Mr Weber: agree with an ECB programme that was radioactive in his home country or resign.

“Either you do what is right for Europe and they crucify you in Germany or you are the hero of the FAZ [the conservative Frankfurter Allgemeine Zeitung newspaper] and you ruin Europe,” he told a confidant.

Either you do what is right for Europe and they crucify you in Germany or you are a hero at home and you ruin Europe

When Mr Asmussen was announced as the German choice, French officials realised they needed a nominee who could work closely with a man they believed could give Mr Draghi the German cover needed to be more aggressive. They settled on Benoît Cœuré, an economist of Mr Asmussen’s generation and political affiliation who knew the German well.

Like Mr Draghi, who spent most of his government career as head of the Italian Treasury before heading the Bank of Italy, Mr Asmussen and Mr Cœuré were not traditional central bankers. Both rose to prominence in their respective finance ministries, where they became accustomed to the rough and tumble of politics. The tone in Frankfurt began to change.

“Central bankers are very sensitive. If half a sentence in a newspaper is critical, they are completely offended,” said an official who knows all three men well. “When you come from the Treasury, you have this every single day . . . [All three were] used to much more public pressure and to a more dirty environment.”

The two pragmatists would become the core of Mr Draghi’s new crisis-fighting team, building bridges to Paris and Berlin in ways their predecessors could not.

The new team at the ECB

Draghi, Asmussen and Coeuré lobbied hard for approval for a new crisis-fighting scheme

Peacetime and wartime

Amid the chaos of two Greek elections that nearly led to “Grexit” and new fears about Spain’s banks, panic returned to bond markets in May. Bankia – created by merging Spanish savings banks brought low by the bursting of the housing bubble – went bust itself, requiring partial nationalisation. Concern spread to the health of all European banks.

Mr Draghi knew the ECB had to do more. By early June, he began discussing with a small circle of confidants, including Mr Asmussen and Mr Cœuré, the need for a new crisis-fighting programme, officials say.

People try to violate principles every day. You have to resist it 99 per cent of the time. But this situation was very different

Word of Mr Monti’s plan reached ECB officials before he presented it in Los Cabos but they deemed it unworkable. As they began to discuss their own blueprint, the central bankers in Frankfurt knew any new bond-buying plan would cause political problems for Mr Asmussen. He shared the economic worldview of Mr Stark and Mr Weber but believed an extreme crisis required extraordinary measures.

“People try to violate principles every day. You have to resist it 99 per cent [of the time] and say, ‘this is not the extraordinary situation’,” Mr Asmussen said. “You have peacetime and then you have wartime. In peacetime, I’m on the Bundesbank line but the situation was very different.”

Evidence was mounting that wartime had arrived. Companies were making contingency plans for a euro break-up. Eurozone banks were holding day-to-day cash in far-flung subsidiaries – an expensive policy but one that would protect them if the euro split apart. Italian and Spanish borrowing costs soared.

At the ECB, discussions about how to stop the panic intensified. But even those close to Mr Draghi were taken by surprise when, at the end of July, he said the ECB would do “whatever it takes” to prevent euro break-up.

©Reuters

Jens Weidmann, Bundesbank president, was left isolated in opposition to the plan

His words had an immediate calming effect on the markets. Now ECB officials had to develop a policy to back it up – one that would pass muster where it faced its biggest challenge: Germany.

In Frankfurt, Mr Draghi’s allies worked furiously to peel off opponents to the plan, tweaking provisions in a bid to win over conservatives on the ECB governing council, including Mr Asmussen and the Dutch and Finnish central bank chiefs. Once they had succeeded, Jens Weidmann, the Bundesbank’s president, was isolated in opposition.

By now, Ms Merkel was secure in her belief that allowing the euro to fall apart would be far too dangerous. Gaining her approval for the ECB plan would come down to something she had argued for all along: in exchange for aid, struggling countries had to agree to economic reforms. That “conditionality” had to be thorough and legally binding.

When Mr Draghi unveiled the final version of his plan in September, the political winds had shifted in Berlin. Having secured her banking union, Ms Merkel gave the Draghi plan her public blessing. Speaking the day after Mr Draghi’s announcement, she highlighted the prerequisite of economic reform. “Conditionality is a very important point,” she said. “Control and help . . . go hand in hand.”

10-year government bond yields

The day she spoke, Italian 10-year bonds yields closed below 5.1 per cent for the first time in five months. Spain’s fell below 6 per cent for the first time in four months. Those levels would not be reached again.

Europe’s debt crisis was over.

Two years on, it is clear the frantic, improvised actions of the final year of the crisis saved the euro. Yet the eurozone is far from full health. Debt levels in Europe’s south are extreme. Unemployment remains near historic highs, a side effect of the bitter medicine imposed by the crisis-fighters. Anti-EU parties may be the beneficiary of the fallout in next week’s European elections. But the 15-year-old currency union passed its most important test: in its darkest hour, its leaders did whatever it took to hold it together. And no one mattered more than Angela Merkel, raised in east Germany, chancellor of a united Germany and, thanks in part to the crisis, Europe’s most powerful leader.

“I have chosen for Europe and the euro, and thus for Greece,” Ms Merkel said near the end of the crisis. “If the euro falls, then Europe falls.” 

Η ΜΕΡΚΕΛ, Ο ΟΜΠΑΜΑ ΚΑΙ ΤΟ... ΜΠΑΖΟΥΚΑ

Tου PETER SPIEGEL 

Όταν η Άγκελα Μέρκελ πήρε στα χέρια της το έγγραφο που είχε μόλις μοιράσει ο Μπαράκ Ομπάμα στο τραπέζι, πέρασε στην αντεπίθεση. «Τι είναι αυτό ;» ρώτησε. «Δεν το έχω ξαναδεί».

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ χαρακτήρισε το έγγραφο ως μια λίστα από θέματα προς συζήτηση τα οποία μπορούσαν να εξετάσουν αυτός και οι επτά Ευρωπαίοι ομόλογοι του στην αίθουσα, όταν θα τελείωνε το απόγευμα η σύνοδος της G20 στο Λος Κάμπος του Μεξικό.

Tα περισσότερα επαναλάμβαναν όσα είχαν ήδη συμφωνηθεί. Αλλά το τελευταίο σημείο ήταν κάτι καινούργιο, ανέφεραν αξιωματούχοι που είχαν διαβάσει το κείμενο: μια πλήρη αποδοχή ενός σχεδίου που είχε κυκλοφορήσει άτυπα στην σύνοδο από τον άνθρωπο που καθόταν δίπλα στην κα. Μέρκελ, τον Μάριο Μόντι, τον Ιταλό πρωθυπουργό. Το σχέδιο, το οποίο προετοίμαζε ο κ. Μόντι και οι συνεργάτες του μήνες πριν από τη σύνοδο του Ιουνίου, καλούσε την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να προστατέψει τις χώρες της ευρωζώνης όταν θα δέχονταν επίθεση από τις αγορές, μέσω της αυτόματης αγοράς των ομολόγων τους.

Μόνο οι «ενάρετες» χώρες που υπάκουαν τους δημοσιονομικούς κανόνες της Ε.Ε. θα είχαν δικαίωμα στην βοήθεια. Αλλά το σχέδιο Μόντι θα διασφάλιζε ότι το κόστος δανεισμού, που στην περίπτωση της Ιταλίας και της Ισπανίας ανέβαινε και πάλι σε επικίνδυνα επίπεδα, θα έμενε σε ελεγχόμενα επίπεδα.

«Θέλαμε να εξελίξουμε κάτι που δεν θα ήταν επικίνδυνο για τον έλεγχο της προσφοράς χρήματος στην Ευρώπη, δεν θα προσέβαλε την γερμανική αυστηρότητα, θα βοηθούσε στον μετριασμό των spread των ομολόγων, αλλά θα μπορούσε να αποκτηθεί μόνο ως αντάλλαγμα στην πειθαρχία», ανέφερε ο κ. Μόντι στους Financial Times.

Kαθώς διάβαζε το χαρτί που είχε μπροστά της, ο εκνευρισμός της κ. Μέρκελ μεγάλωνε. «Hταν πραγματικά εξαγριωμένη» ανέφερε πρόσωπο που βρισκόταν στην αίθουσα. Αν και οι αντιρρήσεις της ήταν διαδικαστικές, ήταν ξεκάθαρο ότι οι αντιπροσωπίες της Ιταλίας και των ΗΠΑ είχαν συνεργαστεί για να την κάνουν να αποδεχτεί ένα σχέδιο αγοράς ομολόγων από την ΕΚΤ που θα άλλαζε ριζικά τον τρόπο με τον οποίο η ευρωζώνη καταπολεμούσε την κρίση.

H Ουάσιγκτον ήταν υπέρ της δημιουργίας ενός «τοίχους προστασίας» με την στήριξη της ΕΚΤ από την έναρξη σχεδόν της κρίσης, υποστηρίζοντας ότι η Fed είχε αποδειχθεί αναντικατάστατη στην αντιμετώπιση του τραπεζικού πανικού στις ΗΠΑ. Ο Λευκός Οίκος αντιμετώπιζε τον κ. Μόντι ως τον πιο ισχυρό του σύμμαχο, ειδικά αφότου ο Νικολά Σαρκοζί, ο Γάλλος πρόεδρος, δεν επανεξελέγει ένα μήνα νωρίτερα.

Ο κ. Ομπάμα πίεσε την κ. Μέρκελ να αποδεχθεί τον συγκρατημένο Ιταλό. Σε μια μεταξύ τους συνομιλία κατά τη διάρκεια γεύματος στην εξοχική του κατοικία στο Καμπ Ντέιβιντ, ο κ. Ομπάμα της είπε: «Πρέπει να συνεργαστείς μαζί του».

Ωστόσο, όταν ήρθε αντιμέτωπος με τις έντονες αντιρρήσεις της θυμωμένης Μέρκελ στο Λος Κάμπος, ο κ. Ομπάμα στράφηκε στον συνεργάτη του, τον επικεφαλή διεθνών οικονομικών του Λευκού Οίκο, Μαικλ Φρόμαν, για να ρωτήσει αν δεν το είχε μοιραστεί με τις υπόλοιπες αντιπροσωπείες, μια κίνηση που πολλοί εξέλαβαν ως έναν ευγενικό τρόπο για να λήξει την μονομαχία. Όταν ο κ. Φρόμαν αναγνώρισε την παράλειψη, η συζήτηση έληξε.

Εκείνη την ώρα, η διαμάχη έμοιαζε να είναι το τελευταίο επεισόδιο σε μια σειρά από αποτυχημένες προσπάθειες του κ. Ομπάμα και των συνωμοτών του στην ΕΕ να πιέσουν την κ. Μέρκελ να αποδεχθεί ένα μεγαλύτερο τοίχος προστασίας για τις πολιορκούμενες χώρες της ευρωζώνης. Την προηγούμενη χρονιά, είχε ενώσει δυνάμεις με τον κ. Σαρκοζί στη σύνοδο της G20 στις Κάννες. Αυτή την φορά ήταν με τον κ. Μόντι.

Εκ των υστέρων, φαίνεται ότι σηματοδοτήθηκε η αρχή της τελευταίας καμπής της κρίσης. Τρεις μήνες μετά την έντονη αντιπαράθεση, η κ. Μέρκελ θα έδινε την συγκατάθεση της σε ένα εξίσου φιλόδοξο σχέδιο αγοράς ομολόγων που είχε σχεδιαστεί από έναν άλλο Ιταλό τεχνοκράτη, τον πρόεδρο της ΕΚΤ, Μάριο Ντράγκι. Αυτό θα έβαζε τέλος στην υπαρξιακή κρίση που αντιμετώπιζε το ευρώ για πάνω από τρία χρόνια.

Το σχέδιο αυτό – το οποίο αποκαλύφτηκε αφότου οι υπάλληλοι της ΕΚΤ πέρασαν ένα δύσκολο καλοκαίρι για να το προετοιμάσουν, μετά την δήλωση του κ. Ντράγκι ότι θα κάνει «whatever it takes» για να διασφαλίσει την επιβίωση του ευρώ – αντιμετωπιζόταν για καιρό ως το τελειωτικό χτύπημα στην κρίση της ευρωζώνης. Αλλά το πρόγραμμα του κ. Ντράγκι δεν θα ηρεμούσε τις αγορές χωρίς την συγκατάθεση της κ. Μέρκελ, η οποία δόθηκε παρά τις δημόσιες αντιρρήσεις της πανίσχυρης Bundesbank. Αυτή ήταν η σιωπηρή πολιτική νίκη που αποδείχτηκε ο ακρογωνιαίος λίθος της επιτυχίας της ΕΚΤ.

MΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΝΕΩΝ ΙΔΕΩΝ

Όσοι μίλησαν εκείνη την εποχή με την κ. Μέρκελ είπαν ότι οι δισταγμοί της για το σχέδιο του κ. Μόντι προέρχονταν από την άποψη της για το πώς πρέπει να λειτουργεί η ευρωζώνη. Δεν ήταν δουλειά των πολιτικών να θέτουν τα επιτόκια των ομολόγων. Από την άλλη πλευρά, η απόφαση ενός τέτοιου σχεδίου από την ΕΚΤ ήταν μια «ακατάλληλη» απόφαση για μια ανεξάρτητη κεντρική τράπεζα. Αλλά πολλοί αξιωματούχοι, ειδικά αυτοί που εργάζονταν στην ομάδα της σε άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, υποστήριξαν ότι η αποδοχή του προγράμματος του κ. Ντράγκι από την κ. Μέρκελ ήρθε μετά από μια στροφή στον τρόπο σκέψης του Βερολίνου. Αν το αρχικό όραμα της Γερμανίας για την ευρωζώνη – χωρίς προγράμματα διάσωσης, κοινό χρέος και σε ορισμένους κύκλους χωρίς Ελλάδα – γινόταν ανεφάρμοστο, το Βερολίνο έπρεπε να διασφαλίσει ότι η κοινή ανάληψη των βαρών θα συνοδεύεται και από μια μεγαλύτερη συγκέντρωση των εξουσιών.

Τον Δεκέμβριο η κ. Μέρκελ είχε κερδίσει την συμφωνία για «ένα δημοσιονομικό σύμφωνο» που απαιτούσε από τις χώρες τις ευρωζώνης να εγγράψουν αυστηρούς δημοσιονομικούς κανόνες στα συντάγματα τους. Και δύο εβδομάδες μετά την πτήση στο Λος Κάμπος επέτυχε μια συμφωνία που θα σηματοδοτούσε την μεγαλύτερη στροφή όσον αφορά την εθνική κυριαρχία από τότε που δημιουργήθηκε το ευρώ: ως αντάλλαγμα στο να επιτραπεί στα κοινά ταμεία της ευρωζώνης να σώσουν τις χρεοκοπημένες τράπεζες της Ευρώπης, η εποπτεία και η εκκαθάριση των θεσμών αυτών θα πήγαινε από τα έθνη κράτη στον έλεγχο της Ε.Ε. Και στις δύο πρωτοβουλίες βρήκε έναν ενεργητικό σύμμαχο στον κ. Ντράγκι.

Γερμανοί αξιωματούχοι επιμένουν ότι η κ. Μέρκελ δεν στήριξε τις πολιτικές αυτές για να ανοίξει το δρόμο στην ανάληψη δράσης από την ΕΚΤ. Παρομοίως, ο κ. Ντράγκι δεν υποσχέθηκε ποτέ ρητά στους πολιτικούς της Ε.Ε. ότι θα λάμβανε μέτρα αν αυτοί έσφιγγαν το ζωνάρι. «Έχετε ακούσει ποτέ δύο Ιησουίτες να μιλάνε μεταξύ τους ;» ανέφερε πρόσωπο που έλαβε μέρος σε συναντήσεις όπου ο κ. Ντράγκι πίεζε για κυβερνητική δράση. «Πρέπει να ακούς όχι αυτά που λένε, αλλά αυτά που δεν λένε».

Ορισμένοι αξιωματούχοι της ΕΚΤ που εργάστηκαν με τον κ. Ντράγκι, υποστηρίζουν ότι η εξασφάλιση της στήριξης της κ. Μέρκελ για το πρόγραμμα επαναγοράς ομολόγων, γνωστό ως «απευθείας νομισματικές συναλλαγές» ή OMT, ήταν το αποτέλεσμα μιας προσεκτικά σχεδιασμένης προσπάθειας αντιμετώπισης της Καγκελάριου.

«Η πραγματική διαφορά ήταν η σχέση του με την Μέρκελ», ανέφερε πρώην αξιωματούχος της ΕΚΤ που εργάστηκε στενά με τον κ. Ντράγκι. «Ήξερε ότι αν μια μέρα έπρεπε να αποφασιστεί κάτι δύσκολο, έπρεπε να έχει την εμπιστοσύνη της».

Ανώτατοι αξιωματούχοι που βρίσκονται κοντά στους δύο ηγέτες αναγνώρισαν ότι ο κ. Ντράγκι ήταν πολύ πιο πρόθυμος να συζητήσει με την κ. Μέρκελ και άλλους πολιτικούς ηγέτες από τον προκάτοχο του, Ζαν Κλωντ Τρισέ, ο οποίος ήταν πιο πιθανό να κρατήσει τους προβληματισμούς του μόνο για τους συναδέλφους του στην τράπεζα.

Χωρίς να υπονομεύσει την ανεξαρτησία της ΕΚΤ, ο κ. Ντράγκι εργάστηκε άτυπα με την κ. Μέρκελ, ελέγχοντας προσεκτικά τι θα μπορούσε να γίνει αποδεκτό, ενώ ο κ. Τρισέ προτιμούσε πιο τυπικές συναντήσεις όπως οι σύνοδοι της Ε.Ε., ανέφεραν αξιωματούχοι.

Αλλά άλλοι επιμένουν ότι η επίθεση γοητείας από τον κ. Ντράγκι αποτελεί μια εξαιρετικά απλοϊκή εξήγηση για την συμφωνία της Μέρκελ. Ακόμα και οι επικριτές του Ντράγκι εντός της γερμανικής κυβέρνησης, αποκλείουν κάθε συζήτηση για μια συμφωνία μεταξύ των δύο ηγετών. «Δεν ήταν μια συμφωνία» τόνισε Γερμανός αξιωματούχος. «Δεν πήραμε τίποτα ως αντάλλαγμα».

Αντίθετα, σύμφωνα με διάφορους αξιωματούχους η προθυμία της κ. Μέρκελ να στηρίξει το ΟΜΤ αποτελούσε μια αντανάκλαση για το πόσο είχε διογκωθεί η κρίση εκείνο το καλοκαίρι. Ακόμα περισσότερο, αποτελούσε την τελευταία κίνηση σε μια συνεργασία μεταξύ πολιτικών και κεντρικών τραπεζιτών που ήταν απαραίτητη σε κάθε κρίσιμη καμπή της κρίσης.

ΟΜΑΔΑ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗΣ ΚΡΙΣΕΩΝ

Από τότε που ξεκίνησε η κρίση, οι πυροσβεστικές δυνάμεις της ΕΚΤ περιορίζονταν πολιτικά από την Γερμανία. Την ιδέα του κ. Μόντι για αγορές ομολόγων προβληματικών οικονομιών από την ΕΚΤ, θεωρούσαν επί μακρόν ως την λύση στην κρίση οι ρυθμιστές από την Ουάσιγκτον ως το Παρίσι.

Αν η ΕΚΤ έπαιρνε τέτοια δέσμευση, ιδιαίτερα αν ήταν για απεριόριστα ποσά, κανένας trader ομολόγων δεν θα τολμούσε να αμφισβητήσει τις απύθμενες «τσέπες» της. Οι πανικόβλητες πωλήσεις θα τελείωναν μέσα σε μια νύχτα, έλεγαν οι υποστηρικτές.

Υπήρχαν όμως πολλοί στο Βερολίνο που θεωρούσαν ανάρμοστη για την ΕΚΤ μια τέτοια κίνηση. Οι αγορές ομολόγων της ευρωζώνης ήταν, στην ουσία, σαν να δανείζουν σε αυτές τις κυβερνήσεις χρήματα που εκτύπωνε η κεντρική τράπεζα, μια πρακτική γνωστή ως «νομισματική χρηματοδότηση» Κι αυτό όχι μόνο θα ανέβαλλε την ημέρα που θα αποφάσιζαν οι υπουργοί να ασχοληθούν με τον ισοσκελισμό των προϋπολογισμών τους, αλλά και θα πυροδοτούσε πληθωρισμό.

Ο κ. Τρισέ είχε τραβήξει δύο φορές το ευρώ από το χείλος του γκρεμού –όταν συμφώνησε να αγοράσει ελληνικά ομόλογα στο ξεκίνημα της κρίσης τον Μάιο 2010 και όταν επέκτεινε το πρόγραμμα αγορών ομολόγων στην Ιταλία και την Ισπανία το ταραγμένο καλοκαίρι του 2011.

Αλλά τα σχέδιά του πάντα χαρακτηρίζονταν περιορισμένα. «Ήταν ένας τρόπος για να κερδίσουν χρόνο οι κυβερνήσεις», σχολίασε ο Λορέντζο Μπίνι Σμάγκι, στελέχους του εκτελεστικού συμβουλίου της ΕΚΤ υπό τον κ. Τρισέ. «Δεν ήταν κάτι που θα έσωζε το ευρώ».

Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΝΤΡΑΓΚΙ

Όταν ανέλαβε ο κ. Ντράγκι την ηγεσία της ΕΚΤ τον Νοέμβριο 2011, η κεντρική τράπεζα έμοιαζε με ξένο φυλάκιο σε εχθρικό έδαφος. Η γερμανική κοινή γνώμη, που ποτέ δεν ενθουσιάστηκε με τις διασώσεις, ήταν εξαρχής εχθρική με τις αγορές ομολόγων του κ. Τρισέ.

Οι προσπάθειές του, επισήμως γνωστές ως το πρόγραμμα αγορών χρεογράφων SMP, είχαν προσβληθεί στο γερμανικό συνταγματικό δικαστήριο, αλλά επέζησαν. Οδήγησαν όμως επίσης στην παραίτηση του Αξελ Βέμπερ, επικεφαλής της Bundesbank. Η απόφαση του κ. Τρισέ τον Αύγουστο 2011 να επεκτείνει το SMP στην Ισπανία και την Ιταλία, οδήγησε στην απώλεια ενός δεύτερου Γερμανού ο οποίος, μέχρι τότε, κρατούσε για τον εαυτό του τις αντιρρήσεις του: Του Γιούργκεν Σταρκ.

Μοναδικός Γερμανός στο εκτελεστικό συμβούλιο της ΕΚΤ, ο κ. Σταρκ δεν ένοιωθε άνετα με την προσέγγιση του κ. Τρισέ, αλλά απέφευγε τις δημόσιες αντιρρήσεις. «Έμεινα πιστός ίσως για υπερβολικά μεγάλο διάστημα στην ΕΚΤ», είπε ο κ. Σταρκ. Την επομένη ημέρα από την έγκριση της αγοράς ομολόγων Ιταλίας και Ισπανίας από την ΕΚΤ, ο κ. Σταρκ παραιτήθηκε.

Δεν υπήρχε αμφιβολία στο Βερολίνο ποιος θα ήταν ο επόμενος: Ο Γιοργκ Άσμουσεν, ο οικονομολόγος με το ξυρισμένο κεφάλι, που υπήρξε ο άνθρωπος κλειδί του υπουργείου Οικονομικών από τότε που ξέσπασε η κρίση.

Μοναδική σχεδόν περίπτωση μεταξύ των Γερμανών αξιωματούχων, ο κ. Άσμουσεν είχε διατηρήσει εγκάρδιες σχέσεις σε όλη την ευρωζώνη, παρά τις διαμαρτυρίες για γερμανική υπεροψία από τον καταπονημένο Νότο, που θα έπρεπε να εγκρίνει τον διορισμό του.

Οι κοντινοί του άνθρωποι, δηλώνουν ότι ο κ. Άσμουσεν έτρεμε την δουλειά του, αφού ήξερε ότι εντέλει θα αντιμετωπίσει την ίδια επιλογή με τον κ. Σταρκ και τον κ. Βέμπερ: Να συμφωνήσει σε ένα πρόγραμμα που θεωρείτο ραδιενεργό στην πατρίδα του ή να παραιτηθεί.

«Είτε θα κάνεις το σωστό για την Ευρώπη και θα σε σταυρώσουν στην Γερμανία είτε θα γίνεις ο ήρωας της [συντηρητικής εφημερίδας] Frankfurter Allgemeine Zeitung και θα καταστρέψεις την Ευρώπη», είπε σε έμπιστό του.

Όταν ανακοινώθηκε η γερμανική επιλογή του κ. Άσμουσεν, οι Γάλλοι αξιωματούχοι συνειδητοποίησαν ό τι χρειάζονταν έναν υποψήφιο που θα μπορούσε να δουλέψει στενά με έναν άνθρωπο ο οποίος πίστευαν ότι θα δώσει στον κ. Ντράγκι την γερμανική κάλυψη που χρειάζονταν για να γίνει πιο επιθετικός. Κατέληξαν στον Μπενουά Κερέ, έναν οικονομολόγο της γενιάς και της πολιτικής κλίσης του κ. Ασμουσεν που γνώριζε καλά τους Γερμανούς.

Όπως ο κ. Ντράγκι, που πέρασε το μεγαλύτερο τμήμα της κυβερνητικής καριέρας του ως υπουργός Οικονομικών στην Ιταλία, πριν αναλάβει την κεντρική τράπεζα της Ιταλίας, ο κ. Άσμουσεν και ο κ. Κερέ δεν ήταν παραδοσιακοί κεντρικοί τραπεζίτες. Και οι δύο είχαν αναρριχηθεί μέσα από τα αντίστοιχα υπουργεία Οικονομικών, όπου συνήθισαν την σκληρότητα και τα σκαμπανεβάσματα της πολιτικής. Οι τόνοι στην Φρανκφούρτη άρχιζαν να αλλάζουν.

«Οι κεντρικοί τραπεζίτες είναι πολύ ευαίσθητοι. Αν υπάρχει μισή πρόταση σε μια εφημερίδα με επικριτικό περιεχόμενο, νοιώθουν εντελώς προσβεβλημένοι», σχολίασε αξιωματούχος που γνωρίζει καλά και τους τρεις άνδρες. «Όταν προέρχεσαι από το υπουργείο Οικονομικών, το ζεις αυτό κάθε μέρα... Και οι τρεις ήταν συνηθισμένοι σε πολύ μεγαλύτερη κοινωνική πίεση και πιο 'βρόμικο' περιβάλλον».

Οι δύο ορθολογιστές, θα γίνονταν η καρδιά της νέας ομάδας καταπολέμησης της κρίσης του κ. Ντράγκι, χτίζοντας γέφυρες στο Παρίσι και το Βερολίνο, έτσι όπως δεν τα είχαν καταφέρει οι προκάτοχοί τους.

ΝΕΑ ΟΜΑΔΑ ΣΤΗΝ ΕΚΤ

Ντράγκι, Ασμουνσεν και Κερέ έκαναν σκληρό λόμπινγκ για την αποδοχή του νέου σχεδίου έναντι της κρίσης

Εν μέσω του χάους των δυο εκλογών στην Ελλάδα που σχεδόν οδήγησαν στο Grexit και νέους φόβους για τις ισπανικές τράπεζες ο πανικός επέστρεψε στις αγορές ομολόγων τον Μάιο. Η Bankia, που δημιουργήθηκε από την συγχώνευση ισπανικών αποταμιευτικών τραπεζών που γονάτισαν από το σκάσιμο της φούσκας των ακινήτων στη χώρα, έφτασε στα όρια και αυτή, γεγονός που απαίτησε μερική κρατικοποίηση. Η ανησυχία απλώθηκε για την υγεία όλων των ευρωπαϊκών τραπεζών.

Ο Ντράγκι ήξερε ότι η ΕΚΤ έπρεπε να κάνει περισσότερα. Αρχές Ιουνίου άρχισε να συζητά με μια μικρή έμπιστη ομάδα, περιλαμβανομένων των Ασμουνσεν και Κερέ την ανάγκη για να ένα νέο πρόγραμμα κατά της κρίσης, λένε αξιωματούχοι.

Πληροφορίες για το σχέδιο Μόντι έφτασαν στους αξιωματούχους της ΕΚΤ πριν το παρουσιάσει στο Los Cabos, αλλά αυτοί το έκριναν ανεφάρμοστο. Καθώς ξεκίνησαν να συζητούν το δικό τους σχέδιο, οι κεντρικοί τραπεζίτες στην Φραγκφούρτη ήξεραν ότι οποιοδήποτε πρόγραμμα αγοράς ομολόγων θα προκαλούσε πολιτικά προβλήματα στον Ασμουνσεν. Μοιράστηκε την οικονομική κοσμοθεωρία των Σταρκ και Βέμπερ αλλά πίστευε ότι μια ακραία κρίση απαιτούσε έκτακτα μέτρα.

«Οι άνθρωποι παραβιάζουν αρχές κάθε μέρα. Πρέπει να αντιστέκεσαι στο 99% των περιπτώσεων και να πεις: αυτό δεν είναι μια έκτακτη κατάσταση», είπε ο Ασμουνσεν. «Εχεις καιρό ειρήνης και μετά έχεις καιρό πολέμου. Στην ειρήνη είμαι στην γραμμή της Bundesbank αλλά η κατάσταση ήταν πολύ δύσκολη».

Μαζεύονταν αποδείξεις ότι η περίοδος του πολέμου είχε έρθει. Εταιρείες κατέστρωναν έκτακτα σχέδια για ενδεχόμενη διάλυση του ευρώ. Οι τράπεζες της ευρωζώνης κρατούσαν μέρα προς μέρα μετρητά σε απομακρυσμένες θυγατρικές, μια ακριβή στρατηγική η οποία όμως θα τους προστάτευε αν διαλύονταν το ευρώ. Το κόστος δανεισμού Ιταλίας και Ισπανίας εκτοξεύονταν.

Στην ΕΚΤ οι συζητήσεις για το πώς θα σταματήσει ο πανικός είχαν ενταθεί. Αλλά ακόμα και αυτοί που ήταν κοντά στον Ντράγκι ξαφνιάστηκαν όταν, στα τέλη Ιουλίου, δήλωσε πως η ΕΚΤ θα κάνει «ότι χρειαστεί» για να αποτρέψει τη διάλυση του νομίσματος.

Η δήλωση λειτούργησε άμεσα κατευναστικά για τις αγορές. Τώρα οι αξιωματούχοι της ΕΚΤ έπρεπε να αναπτύξουν μια στρατηγική ώστε να την καλύψουν, μια στρατηγική που θα περνούσε το τεστ εκεί που ήταν δυσκολότερο: στη Γερμανία.

Στην Φραγκφούρτη οι σύμμαχοι του Ντράγκι δούλεψαν σκληρά για να εξαλείψουν αντιδράσεις στο σχέδιο, με μικροαλλαγές ώστε να κερδίσουν τους συντηρητικούς του συμβουλίου της ΕΚΤ περιλαμβανομένων του κκ. Ασμουνσεν και των επικεφαλείς κεντρικών τραπεζιτών της Ολλανδίας και της Φινλανδίας. Μόλις πέτυχαν, ο πρόεδρος της Bundesbank κος Βάιντμαν είχε απομονωθεί με την άρνησή του.

Ως τότε η Μέρκελ είχε πλέον πειστεί για την αίσθησή της ότι το να αφήσει το ευρώ να διαλυθεί μπορούσε να είναι πολύ επικίνδυνο. Το να αποσπάσει την έγκρισή της το πλάνο απαιτούσε κάτι το οποίο επιδίωκε από την αρχή: το αντάλλαγμα για βοήθεια απαιτούσε οι προβληματικές χώρες να συμφωνήσουν σε οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Αυτή η «προϋπόθεση» έπρεπε να είναι λεπτομερής και νομικά δεσμευτική

Όταν ο Ντράγκι παρουσίασε το τελικό σχέδιο τον Σεπτέμβριο οι πολιτικοί άνεμοι είχαν αλλάξει στο Βερολίνο. Εχοντας εξασφαλίσει την τραπεζική της ένωση, η Μέρκελ έδωσε στον Ντράγκι δημόσια τις ευλογίες της. Μιλώντας μια μέρα μετά την ανακοίνωση του Ντράγκι τόνισε την προϋπόθεση της οικονομικής μεταρρύθμισης. «Οι δεσμεύσεις είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι», είπε. «Ελεγχος και βοήθεια πάνε χέρι χέρι».

ΤΑ ΟΜΟΛΟΓΑ

Τη μέρα που μίλησε τα επιτόκια στα 10ετή ιταλικά ομόλογα έπεσαν κάτω από το 5,1% για πρώτη φορά σε πέντε μήνες. Της Ισπανίας έπεσαν κάτω από το 6% για πρώτη φορά σε τέσσερις μήνες. Αυτά τα επίπεδα δεν θα εμφανίζονταν ξανά. Η κρίση στην Ευρώπη είχε τελειώσει

Δυο χρόνια μετά είναι ξεκάθαρο ότι οι φρενήρεις, αυτοσχέδιες δράσεις την τελευταία χρονιά της κρίσης έσωσαν το ευρώ. Κι' όμως η ευρωζώνη απέχει από το να είναι πλήρως υγιής. Τα επίπεδα χρέους στο Νότο είναι υπερβολικά. Η ανεργία παραμένει κοντά σε ιστορικά υψηλά επίπεδα, μια παρενέργεια από το πικρό φάρμακο που επέβαλαν αυτοί που πολέμησαν κατά της κρίσης. Τα αντιευρωπαϊκά κόμματα μπορεί να είναι οι κερδισμένοι από τις ευρωπαϊκές εκλογές που έρχονται.

Το ήδη 15 ετών ευρωπαϊκό νόμισμα, όμως, πέρασε το ποιο σημαντικό τεστ: την ποιο δύσκολη στιγμή οι ηγέτες έκαναν ότι έπρεπε για να το κρατήσουν. Και κανείς δεν είχε μεγαλύτερη σημασία από την Αγκελα Μέρκελ, την αναθρεμμένη στην Ανατολική Γερμανία καγκελάριο της ενωμένης Γερμανίας και, εξαιτίας εν μέρει και της κρίσης, ισχυρότερου ηγέτη της Ευρώπης.

Επέλεξα για την Ευρώπη και το ευρώ και γι' αυτό για την Ελλάδα, είπε κοντά στο τέλος της κρίσης. «Αν το ευρώ πέσει, τότε πέφτει η Ευρώπη».