Η φωνή των κατοίκων στα Εξάρχεια

Η φωνή των κατοίκων στα Εξάρχεια

ART - ΝΕΑ 15.11.23 17:29

Τάσης Παπαϊωάννου*

Καμιά αρχιτεκτονική πρόταση, κανένας πολεοδομικός σχεδιασμός δεν έχει νόημα, αν γίνεται ερήμην των κατοίκων στους οποίους αναφέρεται. Αρχιτεκτονική και καταστολή δεν συμβιβάζονται!

Το ένα μετά το άλλο τα δέντρα της πλατείας κόβονται και σωριάζονται κάτω. Πριονίζονται, γίνονται κούτσουρα, συνθλίβονται μέσα στις μηχανές θρυμματισμού του εργολάβου και μετατρέπονται σε πριονίδι. Οι εργάτες κάθε πρωί, στα κλεφτά, με σκυφτά τα κεφάλια, χώνονται στα μουλωχτά πίσω από τις λαμαρίνες.

Κρύβονται από τους κατοίκους που βρίσκονται εκεί και τους φωνάζουν ότι η εργασία που έχουν αναλάβει οδηγεί στην καταστροφή της μοναδικής πλατείας που έχει η γειτονιά τους. Τους φωνάζουν με όση δύναμη διαθέτουν, ότι αυτό που κάνουν είναι παράνομο, ότι αφανίζουν έναν από τους τελευταίους πνεύμονες πρασίνου που έχει απομείνει ανέγγιχτος από τη βουλιμία των αρπακτικών.

Ενα τείχος από λαμαρίνες και ψηλά συρματοπλέγματα προστατεύει τη βίαιη και αδιανόητη υπό άλλες συνθήκες κοπή. Κι απ’ έξω, η πάνοπλη αστυνομία προστατεύει την ανομία, σε πλήρη αντίθεση με τον ρόλο που της επιτάσσει το Σύνταγμα της χώρας. Αν κάποιος κόψει ένα δέντρο στο οικόπεδό του, την άλλη κιόλας μέρα η Πολεοδομία, μαζί με την Αστυνομία, θα έρθει να ελέγξει (και σωστά) αν υπήρχε άδεια για την κοπή. Εδώ που κόβονται πάνω από 70 μεγάλα δέντρα, τηρήθηκαν οι νομότυπες διαδικασίες που ισχύουν για όλους τους Ελληνες πολίτες; Ρητορικό φυσικά το ερώτημα…

Κάθε ώρα, κάθε μέρα, κάθε εβδομάδα, μήνες τώρα, οι κάτοικοι των Εξαρχείων, γυναίκες, άντρες, οικογένειες με τα παιδιά τους, με σθένος κι αποφασιστικότητα, αντιστέκονται. Παλεύουν με κάθε μέσον, με ό,τι τους έχει απομείνει, να σταματήσουν τη βάναυση μετάλλαξη της γειτονιάς τους. Με αλληλεγγύη, συντροφικότητα, αξιοπρέπεια. Να διασώσουν αυτό που είναι ευθύνη και αρμοδιότητα της πολιτείας να διαφυλάξει. Αντ’ αυτού όμως τη βρίσκουν απέναντί τους. Να τους κατασυκοφαντεί, να τους προπηλακίζει, να τους χτυπά, να τους πνίγει στα χημικά, να τους συλλαμβάνει. Τοπική Αυτοδιοίκηση σημαίνει (αν έχουν νόημα πια οι λέξεις σε τούτη τη χώρα) οι κάτοικοι να έχουν λόγο για την πόλη τους, να συμμετέχουν ενεργά στον σχεδιασμό και στις αποφάσεις που αφορούν τη ζωή τους. Να διεκδικούν, κοντολογίς, το αναφαίρετο δικαίωμά τους στην πόλη.

Καμιά αρχιτεκτονική πρόταση, κανένας πολεοδομικός σχεδιασμός δεν έχει νόημα, αν γίνεται ερήμην των κατοίκων στους οποίους αναφέρεται. Αρχιτεκτονική και καταστολή δεν συμβιβάζονται! Οσο φανταχτερά κι αν είναι τα ιλουστρασιόν φωτορεαλιστικά, όσο εντυπωσιακές κι αν είναι οι μακέτες που δημοσιεύονται τελευταία στα ΜΜΕ, αν δεν έχουν την αποδοχή και τη στήριξη των πολιτών, γίνονται αυτοστιγμεί άχρηστα σχέδια δίχως σκοπό. Οι κάτοικοι, οι αποδέκτες των αρχιτεκτονικών προτάσεων, γνωρίζουν πολύ καλά μέσα από την καθημερινότητά τους τι είναι αυτό που χάνουν και τι σημαίνουν στην πράξη οι ωραιοποιημένες πλασματικές εικόνες, οι πλημμυρισμένες με ψηλά fake δέντρα, με τις οποίες μάταια προσπαθούν να τους πείσουν.

Πόσο μάλλον όταν αποτελούν και βραβεύσεις σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, όπως αυτοί που προκηρύχτηκαν εσπευσμένα από την Ανάπλαση Α.Ε., με αντικείμενο τους σταθμούς του Μετρό της γραμμής 4. Είναι δε χαρακτηριστική η μηδαμινή συμμετοχή συναδέλφων αρχιτεκτόνων σ’ αυτήν την κατά τα άλλα κορυφαία διαδικασία, που βέβαια θα έπρεπε να προβληματίσει πολύ σοβαρά τους ιθύνοντες. Γιατί άραγε τόσο λίγες συμμετοχές; Αλήθεια, θα φέρει η Ανάπλαση Α.Ε. προς συζήτηση, κριτική και διαβούλευση με τους πολίτες τις βραβευμένες προτάσεις, όπως επιτάσσει ο θεσμός των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών κι όταν έχει πια ολοκληρωθεί η κρίση τους;

Ο αρχιτεκτονικός χώρος δεν είναι εικόνα. Είναι πρωτίστως χώρος ζωής ή όπως τόνιζε σοφά ο Αρης Κωνσταντινίδης, «δοχείο ζωής»! Δοχείο, όμως, που παίρνει τη μορφή του από τη ζωή την ίδια και όχι να έχει ήδη μια προκατασκευασμένη μορφή που έρχεται να υποτάξει στανικά τη ζωή σ’ αυτό. Πώς είναι δυνατόν να κάνεις αρχιτεκτονική, δίχως να ’χεις κατά νου τους ανθρώπους που θα κατοικήσουν σ’ αυτήν; Κι ακόμα, όταν δεν έχεις εξαντλήσει όλες τις εναλλακτικές λύσεις, οι οποίες πιθανόν να ήταν πολεοδομικά και κοινωνικά πιο σωστές, έλυναν καλύτερα τα συγκοινωνιακά προβλήματα, χωροθετούσαν τους σταθμούς σε καταλληλότερα σημεία μέσα στην πόλη, έτσι ώστε να μη δημιουργούν περισσότερα προβλήματα απ’ αυτά που, υποτίθεται, έρχονται να λύσουν; Ας προσέξουμε: οι κάτοικοι δεν λένε εν γένει όχι στο Μετρό, λένε: «Οχι Μετρό στην πλατεία»!

Σε μια ευνομούμενη χώρα ο δημόσιος χώρος της πόλης ανήκει στους πολίτες. Ζούμε σε μια υπερ-κορεσμένη, άναρχα χτισμένη πόλη, με τη μικρότερη αναλογία πρασίνου ανά κάτοικο στην Ευρώπη. Μια πόλη που ολοένα και περισσότερο πνίγεται και δεν μπορεί να ανασάνει. Εναλλακτικές λύσεις φυσικά υπήρχαν και είχαν από καιρό δημοσιοποιηθεί, χωρίς να θυσιαστούν δέντρα για το «δημόσιο όφελος», όπως προσχηματικά κάποιοι σπεύδουν να υποστηρίξουν. Ομως μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας και να μιλήσουμε ειλικρινά, όταν απευθυνόμαστε στους συμπολίτες μας. Καθαρά πολιτικοί ήταν οι λόγοι της απόφασης για τη χωροθέτηση του σταθμού στην πλατεία Εξαρχείων, όπως άλλωστε προκλητικά υποστήριξε ο προηγούμενος υπουργός Μεταφορών. Και πίσω από τις πολιτικές αποφάσεις κυβέρνησης και Τοπικής Αυτοδιοίκησης βρίσκονται τα επιχειρηματικά συμφέροντα που πιέζουν, περιμένοντας πώς και πώς τον εξευγενισμό των Εξαρχείων για ίδιον όφελος. Τα οικονομικά συμφέροντα των μεγαλοεπιχειρηματιών – και όχι το συμφέρον των κατοίκων.

Οταν κάποιος, λοιπόν, επικαλείται ως επιχείρημα το «δημόσιο συμφέρον», οφείλει να λέει και το ποιος ωφελείται από την όποια ανάπλαση σχεδιάζεται και υλοποιείται μέσα στο ταλαιπωρημένο σώμα της πρωτεύουσας. Από ποιον, για ποιον και με ποιον τρόπο υπηρετεί το δημόσιο συμφέρον. Γιατί αυτό που γίνεται χρόνια τώρα στα Εξάρχεια, είναι η εκτίναξη των τιμών ενοικίων και ακινήτων, που έχει αποτέλεσμα την αναγκαστική απομάκρυνση των πιο ευάλωτων (και όχι μόνο) κοινωνικών ομάδων από τις εστίες τους, τη βίαιη «τουριστικοποίηση» της γειτονιάς, το κλείσιμό της μέσα στα κρύσταλλα μιας θλιβερής και αποπνικτικής βιτρίνας. Ας ακούσουμε όλοι μας προσεκτικά τη φωνή απόγνωσης των κατοίκων στα Εξάρχεια. Ας προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τι είναι αυτό που διακυβεύεται, γιατί ίσως να αφορά κι όλους εμάς.

Η πόλη, άλλωστε, είμαστε ΟΛΟΙ εμείς!

*Αρχιτέκτων-ομότιμος καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ