Θεσσαλία: Χάρτης νερών και μικρά φράγματα

Θεσσαλία: Χάρτης νερών και μικρά φράγματα

Οι ειδικοί προτείνουν τρόπους διαχείρισης των υδάτων στη Θεσσαλία

5' 41" χρόνος ανάγνωσης

Απέραντες εκτάσεις καλλιεργειών δίπλα στην εθνική οδό Αθήνας - Θεσσαλονίκης, στο ύψος της Γυρτώνης της Λάρισας, μετατράπηκαν σε λίμνη από το πέρασμα του «Daniel». Οι ειδικοί υπογραμμίζουν την ανάγκη δημιουργίας ενός ενιαίου φορέα διαχείρισης των υδάτων. [ΙΝΤΙΜΕ / ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΥΔΩΝΑΣ]

Γιάννης Ελαφρός23.09.2023 • 22:44

Ησυζήτηση για το νερό στη Θεσσαλία ήταν πάντα ένα δύσκολο θέμα· στις μέρες μας έγινε τραγικό, καθώς η περιφέρεια έχει υποστεί μια ανυπολόγιστη καταστροφή, από την οποία κανείς δεν μπορεί να αποστασιοποιηθεί. Το παράδοξο είναι πως ενώ η Θεσσαλία είχε έλλειμμα νερού τις τελευταίες δεκαετίες, το οποίο αναπληρωνόταν με ολοένα πιο βαθιές γεωτρήσεις, μέσα σε τρία χρόνια, με τον «Ιανό» και τον «Daniel», εκδηλώθηκαν τεράστια πλημμυρικά φαινόμενα. Από την έλλειψη στην καταστροφική περίσσεια νερού… «Ανομβρία και ακραίες βροχοπτώσεις, ξηρασία και πλημμύρες είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος στην εποχή της κλιματικής απορρύθμισης», λέει στην «Κ» ο Νικήτας Μυλόπουλος, διευθυντής του Εργαστηρίου Υδρολογίας και Ανάλυσης Υδατικών Συστημάτων και πρόεδρος του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.

Οι καταγραφές των προηγούμενων δεκαετιών και τα κλιματικά μοντέλα δείχνουν μια μείωση των βροχοπτώσεων και των εισροών υδάτων στη Θεσσαλία (στα πιο αρνητικά σενάρια έως και 30% μετά το 2050), που όπως φάνηκε θα συνδυάζεται με ραγδαίες κατακρημνίσεις, που μπορεί να προκαλούν πλημμυρικά φαινόμενα, όπου το νερό από ωφέλιμο γίνεται καταστροφικό. Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτή τη διπλή πρόκληση; Η «Κ» συζητάει με επιστήμονες που ασχολούνται ειδικά με τη διαχείριση των υδάτων και γνωρίζουν καλά την περιοχή της Θεσσαλίας.

Ολιστικό σχέδιο

«Θα ήταν πολύ καλύτερο να μη γινόταν αυτή η συζήτηση με μια κατεστραμμένη Θεσσαλία. Και οφείλω εξαρχής να υπογραμμίσω πως η συνειδητοποίηση των ραγδαίων αλλαγών που επιφέρει η κλιματική αλλαγή δεν αθωώνει τους υπευθύνους για το έλλειμμα αντιπλημμυρικού σχεδιασμού», υπογραμμίζει ο κ. Μυλόπουλος.

Από πού να ξεκινήσουμε; «Από το ολιστικό σχέδιο για το νερό και τον ενιαίο φορέα διαχείρισης των υδάτων, που θα αντιμετωπίσει την ακραία γραφειοκρατία», απαντάει ο κ. Μυλόπουλος. Σχολιάζοντας την εξαγγελία του πρωθυπουργού για δημιουργία ενιαίου φορέα υδάτων στη Θεσσαλία σημειώνει πως «πολλά χρόνια περιμένουμε κάτι τέτοιο, έχει εξαγγελθεί από πολλές κυβερνήσεις, χωρίς να έχει πραγματοποιηθεί».

«Η τοπική διαχείριση δεν έχει νόημα εάν δεν έχεις κεντρική, σε εθνικό επίπεδο», αντιτείνει η ομότιμη καθηγήτρια του ΕΜΠ Μαρία Μιμίκου, πρώην διευθύντρια του Κέντρου Υδρολογίας και Πληροφορικής. Η κ. Μιμίκου θέτει πολύ έντονα το πρόβλημα της έλλειψης ενός κεντρικού «στρατηγείου» για το νερό. «Δεν έχουμε Ινστιτούτο Υδατικών Πόρων. Σήμερα υπάρχει Γενική Γραμματεία Υδάτων στο ΥΠΕΚΑ, αλλά δεν είναι αρμόδια για το αρδευτικό νερό, που είναι το μεγαλύτερο μέρος της κατανάλωσης. Είμαστε μία από τις έξι χώρες της Ε.Ε. που δεν έχει παραδώσει ακόμη επικαιροποιημένο σχέδιο διαχείρισης υδατικών πόρων», συμπληρώνει.

Και έτσι περνάμε στο δεύτερο μεγάλο πρόβλημα και ζητούμενο. Στοιχεία, στην πραγματικότητα δεν ξέρουμε τι μας γίνεται…

Αξιόπιστες μετρήσεις

«Δεν έχουμε εικόνα των ποταμών, δεν υπάρχουν μετρήσεις των παροχών. Πόσο νερό έχει ο Πηνειός; Κανείς δεν μετράει συστηματικά. Δεν υπάρχουν χρονοσειρές σε βάθη ετών και δεκαετιών. Αρα πώς θα σχεδιάσουμε;», αναρωτιέται η κ. Μιμίκου.

Αντίστοιχο έλλειμμα υπάρχει και στην οριοθέτηση των ποταμών. «Δεν έχουν καθοριστεί η κοίτη, τα πρανή, οι πλημμυρικές ζώνες. Οι καμπύλες επαναφοράς, με τις οποίες γίνονται τα έργα, είναι ξεπερασμένες, όπως έδειξαν ο “Ιανός” και ο “Daniel”. Κινούμαστε στα τυφλά», σχολιάζει ο Λάμπρος Βασιλειάδης, επίκουρος καθηγητής Τεχνικής Υδρολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.

Υδραυλικά έργα

Με βάση επικαιροποιημένα στοιχεία απαιτείται «ένας σχεδιασμός νέων υδραυλικών έργων ή μετατροπή των υπαρχόντων στις νέες συνθήκες, με κριτήριο όμως να αποτελούν ενιαίο δίκτυο συνδυασμένων έργων και όχι αποσπασματικές παρεμβάσεις, όπως είδαμε τα προηγούμενα χρόνια», τονίζει ο κ. Μυλόπουλος.

Οι παρεμβάσεις πρέπει να ξεκινούν από τα ψηλά προς τα χαμηλά, όπως κινείται και το νερό. «Κρίσιμη πλευρά ενός ολοκληρωμένου σχεδίου αντιπλημμυρικής θωράκισης και προστασίας είναι τα πολλά, μικρά έργα ορεινής υδρονομίας για την ανάσχεση μέρους του πλημμυρικού κύματος και των φερτών στα ανάντη. Με αυτά τα έργα μπορεί να εμπλουτίζεται ταυτόχρονα και ο υδροφόρος ορίζοντας», συμπληρώνει ο πρόεδρος του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών. Και υπογραμμίζει: «Στο νέο σχέδιο για τη Θεσσαλία να μην υπολογίζουμε την εκτροπή του Αχελώου. Είναι λάθος, ας το ξεχάσουμε. Η αναμονή του νερού που θα ερχόταν από εκεί μας απέτρεπε από όσα έπρεπε να κάνουμε». «Τα έργα ορεινής υδρονομίας είναι πολύτιμα, αλλά χρειάζονται συντήρηση, καθάρισμα, απομάκρυνση των φερτών υλικών. Τα δασαρχεία έκαναν πολλή δουλειά παλαιότερα, σήμερα πολλά έχουν εγκαταλειφθεί», σημειώνει ο κ. Βασιλειάδης.

Ταμιευτήρες

Ο επίκουρος καθηγητής Τεχνικής Υδρολογίας υπογραμμίζει τη σημασία των μεγάλων ταμιευτήρων, των μεγάλων φραγμάτων. Ας δούμε τι έγινε στον «Ιανό», λέει ο κ. Βασιλειάδης. «Ο πλημμυρικός όγκος στον ποταμό Καλέντζη υπολογίστηκε σε 90 εκατ. κυβικά μέτρα, στον ποταμό Πάμισο 66 εκατ. κ.μ. Την κρίσιμη ημέρα το φράγμα στη λίμνη Πλαστήρα απορρόφησε 62 εκατ. κ.μ. Ηταν μια πολύ σημαντική βοήθεια», σχολιάζει. «Υπάρχει πρόταση για έναν ταμιευτήρα στο Μουζάκι, μεγέθους 130 εκατ. κυβικών μέτρων στον ποταμό Πάμισο, ενώ κατασκευάζεται και το φράγμα στη Σκοπιά. Σε αυτούς τους ταμιευτήρες μπορεί να συγκεντρωθεί το πλημμυρικό νερό, να μετριαστεί το μέγεθος της πλημμύρας, να χρησιμοποιηθεί το νερό αργότερα, ακόμη και για υδροηλεκτρικούς σκοπούς».

«Τα αντιπλημμυρικά είναι έργα προστασίας και όχι διαχείρισης του νερού. Υπάρχουν βέβαια αντιπλημμυρικοί ταμιευτήρες ειδικού σκοπού, αλλά απαιτείται προσοχή. Κάθε φράγμα πρέπει να έχει μηχανισμό υπερχείλισης, που έχει μεγάλο κόστος, μπορεί να κοστίζει παραπάνω και από το ίδιο το φράγμα», λέει από την πλευρά της η κ. Μιμίκου, η οποία δίνει βάρος στα σωστά αντιπλημμυρικά έργα κατά μήκος των ρεμάτων.

«Πράσινες» υποδομές

Μια σύγχρονη αντιμετώπιση επιχειρεί να φρενάρει και να απλώσει το νερό. «Απαιτούνται απαντήσεις εμπνευσμένες από τη φύση, όχι μόνο τσιμέντο, “γκρίζες λύσεις”. Μιλάμε για συνδυασμό λύσεων που μακροχρόνια θα αυξήσουν την ανθεκτικότητά μας: Εργα δάσωσης και αναδάσωσης, αποκατάσταση υγροτόπων, βιώσιμη διαχείριση εδαφών, πράσινες υποδομές ή και υβριδικές γκρίζες-πράσινες υποδομές, που συνδυάζουν τις παραδοσιακές κατασκευές με τις μοντέρνες πράσινες λύσεις», λέει στην «Κ» η Χρυσή Λασπίδου, καθηγήτρια στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και αντιπρόεδρος συνεργασιών της Water Europe. Η κ. Λασπίδου προτείνει χρήση βιώσιμων συστημάτων αποστράγγισης, τα οποία αποθηκεύουν και επαναχρησιμοποιούν επιφανειακά νερά στην πηγή, μειώνουν τις παροχές υδατορευμάτων και βελτιώνουν την ποιότητα των υδάτων. «Μπορεί να χρησιμοποιηθούν και τάφροι διείσδυσης, που μιμούνται τη φυσική απορροή και επιτρέπουν τον εμποτισμό του νερού στο έδαφος. Σε υβριδικές γκρι-πράσινες υποδομές τα αναχώματα των ποταμών μπορεί να αναπτυχθούν με υλικά της γης αντί για τσιμέντο και να φυτευτούν με αυτοφυή βλάστηση», συμπληρώνει η κ. Λασπίδου.

«Με χρήση οικολογικών υλικών και δημιουργία βλάστησης μειώνουμε την ορμή και την ταχύτητα του νερού. Επίσης απαιτείται να έχουμε μια εκτεταμένη πλημμυρική ζώνη, η οποία σε περίπτωση πλημμύρας θα υποδέχεται το νερό και τις υπόλοιπες ημέρες θα είναι ένα περιβαλλοντικό πάρκο, ένας όμορφος χώρος αναψυχής», λέει ο κ. Βασιλειάδης.

Νέες καλλιέργειες

Και με την κατανάλωση τι γίνεται; «Απαιτείται ένα συνολικό σχέδιο ανάκαµψης για τη Θεσσαλία, που θα λαµβάνει υπόψη πως υπάρχουν ταυτόχρονα αυξανόμενη λειψυδρία και υπερκατανάλωση. Χρειάζεται αναδιάρθρωση των καλλιεργειών, έτσι ώστε να αντιστοιχούν στη φέρουσα ικανότητα των υδατικών συστημάτων. Μπορεί να υπάρχουν και υδροβόρες καλλιέργειες, αλλά στην έκταση που αντιστοιχεί στις δυνατότητες», λέει ο κ. Μυλόπουλος. «Στη Θεσσαλία υπάρχουν χιλιάδες παράνομες γεωτρήσεις. Αυτό έχει οδηγήσει στην απότομη πτώση του υδροφόρου ορίζοντα, σε υφαλμύρωση κ.λπ. Καθώς υπάρχει έλλειμμα νερού, πρέπει να δούμε τη ζήτηση, να περιοριστεί η παράνομη χρήση και να υπάρχει σωστή κοστολόγηση», τονίζει η κ. Μιμίκου.