Το σκάφος που κόλλησε στο Σουέζ έπληξε το παγκόσμιο εμπόριο. Πώς θα μπορούσαν να οργανωθούν οι εργαζόμενοι

Το σκάφος που κόλλησε στο Σουέζ έπληξε το παγκόσμιο εμπόριο. Πώς θα μπορούσαν να οργανωθούν οι εργαζόμενοι

BENJAMIN L. MCKEAN

Πηγή: Jacobin

Μετάφραση: Άννα Κόκκαλη

Η ιστορία του σκάφους που κόλλησε στη Διώρυγα του Σουέζ προκάλεσε αμέτρητα διασκεδαστικά σχόλια και κυριάρχησε για πολλές ημέρες στα πρωτοσέλιδα. Ανέδειξε επίσης την πραγματικότητα σύμφωνα με την οποία οι φαινομενικά μαγικές παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού στηρίζονται σε πραγματικό πλήρωμα και πραγματικούς εργαζόμενους – και τις περισσότερες φορές στην υπερεργασία και την εκμετάλλευση των εργαζομένων.

Ό,τι κι αν ήταν, η ιστορία του σκάφους φαινόταν αστεία. Η παγκόσμια οικονομία συχνά φαίνεται φοβερά πολύπλοκη. Οι λειτουργίες της μοιάζουν αδιαφανείς, παρόλο που ασκούν τόσο ισχυρή επίδραση στη ζωή μας. Εδώ υπήρξε ένα οικονομικό πρόβλημα από μια ασυνήθιστη αλλά απλή αιτία: ένα μεγάλο σκάφος σφηνώθηκε στη Διώρυγα του Σουέζ με αποτέλεσμα να πληγεί το 12% του παγκόσμιου εμπορίου. Ακόμα όμως και τώρα –με το πλοίο πλέον σε κίνηση– η οικονομική επιβάρυνση, που ανέρχεται σε δισεκατομμύρια δολάρια, θα συνεχίσει να αυξάνεται. Μερικά πλοία, προκειμένου να αποφύγουν το Σουέζ, επιβαρύνονται με το αυξημένο κόστος των καυσίμων τους διαπλέοντας το νοτιότατο ακρωτήριο της Αφρικής (το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας), ενώ τα σκάφη που περίμεναν να περάσουν αναμένεται τώρα να προκαλέσουν σοβαρή συμφόρηση ώσπου να προσεγγίσουν στο πλησιέστερο λιμάνι.

Ένας λόγος που τα αστεία και τα σχόλια είχαν τέτοια έκταση είναι επειδή το Ever Given κατέδειξε το χάσμα μεταξύ της ρητορικής και της πραγματικότητας των νεοφιλελεύθερων αγορών. Έχουν γραφτεί διθύραμβοι αφιερωμένοι στη μαγεία των αποτελεσματικών αγορών και στην εκθαμβωτική ταχύτητα και το εύρος των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού. Ειδήμονες, όπως ο Thomas Friedman, συγκρίνουν τις αποτελεσματικές αλυσίδες εφοδιασμού με τις διακρατικές εμπορικές συμφωνίες και τους διαχειριστές των αλυσίδων εφοδιασμού με ιδιοφυείς οδηγούς. Ο Μίλτον Φρίντμαν προχώρησε ακόμη περισσότερο, αποκαλώντας τον νεοφιλελευθερισμό «νέα πίστη» και αποδίδοντας την κατασκευή ενός μολυβιού όχι στην εργασία πραγματικών ανθρώπων αλλά «στη μαγεία του συστήματος τιμών». Μπορεί να είναι πραγματικά περίεργο να κοιτάξετε το iPhone σας και να σκεφτείτε ότι συναρμολογήθηκε από εξαρτήματα προερχόμενα από 43 χώρες σε όλες τις ηπείρους εκτός από την Ανταρκτική. Οι εταιρείες που συντονίζουν αυτές τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού μπορεί να εμφανίζονται ως μάγοι, καθώς συγκεντρώνουν πρώτες ύλες από όλο τον κόσμο για να δημιουργήσουν ένα ενιαίο και πανταχού παρόν προϊόν.

Ωστόσο, το Ever Given διαλύει αυτούς τους μύθους. Καταδεικνύει την εγκόσμια υλική πραγματικότητα των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού, οι οποίες σχετίζονται πολύ περισσότερο με τον εργατικό μόχθο και την εκμετάλλευση παρά με τη μαγεία ή τις διεθνείς εμπορικές συμφωνίες. Στα ίδια εργοστάσια όπου «μαγικά» συναρμολογούνται όλα αυτά τα ηλεκτρονικά εξαρτήματα για την Apple, κυριαρχούν εξοντωτικές συνθήκες εργασίας. Κάποιοι εργαζόμενοι προτίμησαν να αυτοκτονήσουν σαλτάροντας από την ταράτσα του εργοστασίου αντί να συνεχίσουν να δουλεύουν σαν είλωτες. Η διοίκηση του εργοστασίου δεν αντέδρασε βελτιώνοντας τους μισθούς και τις συνθήκες εργασίας, αλλά εγκαθιστώντας δίχτυα στις προσόψεις του κτιρίου. Ενώ οι ειδικοί θεωρούν τη νεοφιλελεύθερη παγκόσμια οικονομία ως πεδίο καινοτομίας, για πολλούς εργάτες οι συνθήκες του σκλαβοπάζαρου είναι οι ίδιες με αυτές πριν από έναν αιώνα. Τα ενδύματα που προορίζονται για εξαγωγή είναι πολύ πιο πιθανό να ράβονται στο σπίτι από γυναίκες που πληρώνονται με το κομμάτι, παρά να κατασκευάζονται από ρομπότ.

Οι παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού είναι κερδοφόρες επειδή μειώνουν ανελέητα το κόστος και λειτουργούν με όσο το δυνατόν μικρότερο πλεόνασμα αποθεμάτων. Αυτή η χρονικά ακριβής κατασκευή απαιτεί εντυπωσιακά επιτεύγματα αλγοριθμικής χειραγώγησης για να φέρει τα απαραίτητα μέρη μαζί ακριβώς την ώρα που χρειάζονται, και έτσι αναγκάζει τους εργαζόμενους να αποδέχονται εξοντωτικές αναγκαστικές υπερωρίες και εξαιρετικά απρόβλεπτα χρονοδιαγράμματα. Τα ωράρια εργασίας μπορεί να διαφέρουν έως και 80% από εβδομάδα σε εβδομάδα, καθώς οι έμποροι λιανικής προσπαθούν να συμβαδίζουν με τις αλλαγές στη μόδα.

Πέρα από την παραγωγή των προϊόντων, κάθε στάδιο της διαδικασίας εφοδιασμού προσφέρει πρόσθετες ευκαιρίες εκμετάλλευσης. Οι εργαζόμενοι σε πλοία μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων, όπως το Ever Given, μπορούν να βρίσκονται στη θάλασσα για μήνες κάθε φορά χωρίς δικαίωμα προσφυγής απέναντι στις αυθαιρεσίες του καπετάνιου και συχνά, στο τέλος του μπάρκου, δεν τους καταβάλλονται τα δεδουλευμένα. Όταν αυτά τα σκάφη φτάνουν σε λιμάνια των Ηνωμένων Πολιτειών, τα προϊόντα μεταφέρονται συχνά στα κοντινά κέντρα διανομής των εμπόρων λιανικής πώλησης από οδηγούς φορτηγών που νομικά θεωρούνται ανεξάρτητοι εργολάβοι και εργάζονται είκοσι ώρες την ημέρα, αλλά εξακολουθούν να φέρνουν στο σπίτι λιγότερο από ένα δολάριο την εβδομάδα επειδή πρέπει να αποπληρώσουν τα ληστρικά δάνεια που πήραν για να αγοράσουν το δικό τους φορτηγό.

Τις περισσότερες φορές, αυτός ο τρόπος λειτουργίας μοιάζει αναπόφευκτος. Οι πολυεθνικές αλυσίδες εφοδιασμού αποτελούν περίπου το 80 % του παγκόσμιου εμπορίου. Αλλά ξαφνικά ένα μεγάλο πλοίο κολλάει σε ένα θαλάσσιο κανάλι και έτσι προβάλλει θεαματικά η αστάθεια αυτού του συστήματος που δεν λειτουργεί στη βάση της πίστης ή της μαγείας, αλλά στηρίζεται σε ανθρώπους που εργάζονται στον πραγματικό κόσμο, αντιμετωπίζοντας φυσικούς και περιβαλλοντικούς περιορισμούς. Κανένας αλγόριθμος δεν μπορεί από μόνος του να ξεκολλήσει ένα πλοίο.

Υπό μια έννοια πάντα το γνωρίζαμε αυτό. Αλλά δεν μοιάζει με κάτι για το οποίο θα μπορούσαμε πρακτικά να βρούμε μια λύση. Οι εργαζόμενοι σε όλο τον κόσμο συνδέονται με αυτές τις αλυσίδες εφοδιασμού – είτε συμβάλλοντας στην παραγωγή, τη μεταφορά ή την κατανάλωση των προϊόντων τους — αλλά σπάνια είναι οργανωμένοι με τρόπο που να καθιστά δυνατή τη συλλογική δράση.

Αντ’ αυτού, οι πολυεθνικές και οι διαχειριστές των αλυσίδων εφοδιασμού κατευθύνουν τις επαφές μας προς όφελός τους. Ο παράξενος χαρακτήρας αυτού καθαυτού του προϊόντος της εφοδιαστικής αλυσίδας –η δύναμη που φαίνεται να έχει ώστε να μας συνδέει όταν δεν μπορούμε να συναντηθούμε άμεσα– συχνά φαίνεται «ουσιώδης» από τη γνώση μας για την εκμετάλλευση άλλων εργαζομένων που δεν έχουμε συναντήσει ποτέ.

Στιγμές χαράς λόγω του προβλήματος του πλοίου ήταν κάτι που σπάνια θα μπορούσαν οι εργαζόμενοι να πετύχουν – να σταματήσουν τα πάντα. Ίσως να είναι αλήθεια αυτό που λέγεται ότι «τα εργαλεία του μάστορα δεν καταστρέφουν το σπίτι του μάστορα», αλλά ήταν διασκεδαστικό να βλέπεις το σκάφος του αφεντικού να στρέφεται εναντίον του για λίγες μέρες.

Οι επιχειρήσεις και οι διαχειριστές των δικών τους αλυσίδων εφοδιασμού γνωρίζουν αυτό το ευάλωτο σημείο και προσπαθούν ήδη να καταστήσουν τις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες πιο ανθεκτικές με το χαμηλότερο δυνατό κόστος. Η σπανιότητα των Μέσων Ατομικής Προστασίας (ΜΑΠ) στις πρώτες ημέρες της πανδημίας ήταν μια άλλη, λιγότερο διασκεδαστική υπενθύμιση ότι κάτι απροσδόκητο μπορεί να διαταράξει δραματικά τις αλυσίδες εφοδιασμού που βασίζονται στη χρονική ακρίβεια των προμηθειών και των παραδόσεων των εμπορευμάτων. Αλλά για τους διαχειριστές της εφοδιαστικής αλυσίδας, η ανθεκτικότητα μπορεί να επιτευχθεί με το βάθεμα της νεοφιλελεύθερης επισφάλειας και την αύξηση της κινητικότητας του κεφαλαίου, έτσι ώστε οι δεσμοί στην αλυσίδα που κλονίζονται –είτε λόγω της πανδημίας είτε λόγω μιας απεργίας των εργαζομένων– να μπορούν να αντικατασταθούν ακόμη πιο εύκολα

.

Ωστόσο, ο τεράστιος παγκόσμιος αντίκτυπος του Ever Given υποδηλώνει ότι οι εργαζόμενοι θα μπορούσαν σκόπιμα να διαταράξουν σημεία συμφόρησης όπως η διώρυγα του Σουέζ με σκοπό να ικανοποιηθούν τα αιτήματα τους. Παρόλο που η Ένωση Διαχείρισης της Αλυσίδας Εφοδιασμού συμβουλεύει ήδη τα μέλη της πώς να «διορθώσουν» τα σημεία συμφόρησης, αυτά θα είναι πάντα ευάλωτα στο βαθμό που βασίζονται σε σκληρά εκμεταλλευόμενους εργάτες που θα εξασφαλίζουν την εύρυθμη λειτουργία της αλυσίδας εφοδιασμού.

Για να αποκτήσουν δύναμη οι εργαζόμενοι θα πρέπει επίσης να βρουν τρόπους να έρθουν σε επαφή και να οργανωθούν με άλλους κατά μήκος της αλυσίδας – συμπεριλαμβανομένων των εργαζομένων και των καταναλωτών στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι Αμερικανοί καταναλωτές μπορεί να αισθάνονται συνδεδεμένοι με τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού μόνο τη στιγμή που αγοράζουν ένα φτηνό μπλουζάκι από την Target ή τη Walmart, αλλά στην πραγματικότητα οι μάρκες και οι λιανοπωλητές παρακολουθούν συνεχώς τους καταναλωτές, τόσο στο διαδίκτυο όσο και στα καταστήματα. Η έγκαιρη (just-in-time)παραγωγή βασίζεται σε αυτές τις πληροφορίες όχι μόνο για να προβλέψει τη ζήτηση αλλά και για να «επανεκπαιδεύσει» τους πελάτες που θα γίνουν αξιόπιστοι καταναλωτές και θα αισθάνονται άνετα να μοιράζονται όλα τα προσωπικά τους δεδομένα. Επομένως, οι παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού επιδιώκουν να κατευθύνουν τις ενέργειες των Αμερικανών καταναλωτών, ακόμη και όταν διαμορφώνουν τις προοπτικές τους ως εργαζομένων, επιχειρώντας μείωση των μισθών σε μια διαδρομή προς τα κάτω.

Οι εργαζόμενοι δεν χρειάζεται να βλέπουν ο ένας τον άλλον ως ανταγωνιστές καθώς έχουν κοινό συμφέρον να σπάσουν τον εταιρικό έλεγχο στις αλυσίδες εφοδιασμού που ωφελούν δυσανάλογα τους λίγους. Αλλά επειδή οι δεσμοί μεταξύ των εργαζομένων στην αλυσίδα εφοδιασμού υπαγορεύονται σε μεγάλο βαθμό από τις ίδιες τις εταιρείες, αυτοί οι δεσμοί μοιάζουν λιγότερο πραγματικοί από το τηλέφωνο που κρατάμε στα χέρια μας. Όπως έλεγε ο Καρλ Μαρξ, ένα εμπόρευμα ασκεί μια παράξενη δύναμη πάνω μας ακόμα και όταν γνωρίζουμε ότι δεν είναι τίποτα περισσότερο από το προϊόν της ανθρώπινης εργασίας επειδή δεν μπορούμε να «αφαιρέσουμε το μυστικιστικό πέπλο που απλώνεται πάνω του μέχρι να αντιμετωπιστεί ως προϊόν ελεύθερα συνεταιρισμένων ανθρώπων».

Αυτή τη στιγμή, δεν είμαστε ελεύθεροι. Αν θέλουμε να αναδείξουμε και να συνεχίσουμε αυτό που πρόβαλε από το πρόβλημα του πλοίου, τότε δεν υπάρχει τίποτα πιο σημαντικό από το να δράσουμε αλληλέγγυα με τους εργαζόμενους της Amazon που οργανώνονται σε σωματείο στο Μπέσεμερ της Αλαμπάμα και με εργαζόμενους σαν αυτούς στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού. Το Ever Given διέρρηξε το πέπλο που κάλυπτε την παγκόσμια οικονομία, αλλά μόνο με την οικοδόμηση πραγματικών κοινωνικών δεσμών μεταξύ εργαζομένων και καταναλωτών στις αλυσίδες εφοδιασμού μπορούμε να διαλύσουμε τη μυστικιστική αύρα που περιβάλλει τις αποτελεσματικές αγορές και τις κάνει να φαίνονται ότι βρίσκονται πέρα από τον έλεγχό μας.

Οι αλυσίδες εφοδιασμού που είναι αρκετά ευάλωτες ώστε να πληγούν από το πρόβλημα ενός και μόνο πλοίου μεταφοράς είναι επίσης αρκετά ευάλωτες ώστε να τις αναδιαμορφώσει η αλληλεγγύη.