συσπειρωση αριστερων μηχανικων: Παραδείγματα Φυσικής Μηχανικής για ρέματα, με υλικά και μεθόδους φιλικά προς το περιβάλλον.

https://geomythiki.blogspot.com/2018/09/blog-post_13.html

Παραδείγματα Φυσικής Μηχανικής

για ενίσχυση πρανών

σε ρέματα και δρόμους,

με υλικά και μεθόδους

φιλικά προς το περιβάλλον.

Εισαγωγή

Στον παρόν άρθρο δείχνουμε με σκίτσα και φωτογραφίες, προτεινόμενες μεθόδους και έργα κατακράτησης και επένδυσης πρανών, με υλικά και μεθόδους φιλικές προς το περιβάλλον, που αφορούν ρέματα αλλά και δρόμους, θέλοντας να κάνουμε γνωστό στο ευρύ κοινό τις δεκάδες εναλλακτικές λύσεις, πέρα από το μπετόν και τα συρματοκιβώτια που προωθούνται παντού και πάντα στις επεμβάσεις που γίνονται στα φυσικά τοπία και κυρίως στα ρέματα. Οι εικόνες προέρχονται από διάφορα Ιταλικά και Αμερικάνικα εγχειρίδια Φυσικής Μηχανικής ή οικομηχανικής ή γνωστή στο εξωτερικό ως Bioengineering.

Διαχείριση πλημμυρων ή αντιπλημμυρικά έργα;

Ο τρόπος με τον οποίο σήμερα διαχειριζόμαστε τα πλημμυρικά φαινόμενα πρέπει να αλλάξει. Προφανώς κάτι δεν πάει καλά στην εποχή μας και αυτό δεν είναι το κλίμα φυσικά. Είναι οι ανορθόδοξες επεμβάσεις μας στον χώρο, ειδικά τον αστικό, οι οποίες σε συνδυασμό με τα έντονα καιρικά φαινόμενα οδηγούν στις θλιβερές εικόνες που βλέπουμε μετά από κάθε πλημμύρα.

Η μελέτη των ρεμάτων σε επίπεδο λεκανών απορροής (υδρολογική λεκάνη), οδηγεί αναμφισβήτητα:

- στην μείωση του κινδύνου πλημμύρας,

- στην προστασία των πόλεων,

- στην διατήρηση της άγριας ζωής, των ποτάμιων οικοσυστημάτων και

- στην αναβάθμιση της ποιότητας του νερού.

Τα αίτια των πλημμυρών και η αντιμετώπιση της Πολιτείας

Οι πλημμύρες είναι ένα φυσικό φαινόμενο. Οι καταστροφικές συνέπειες από τις πλημμύρες στην Ελλάδα όμως, οφείλονται κυρίως:

- στην ασταμάτητη και ανορθολογική μαζική οικιστική και βιομηχανική επέκταση (μεγάλη κάλυψη εκτάσεων με στεγανά υλικά και σταδιακή εξαφάνιση των χωμάτινων επιφανειών),

- στην αποψίλωση των δασών σε συνδυασμό με τις μετέπειτα ανορθολογικές επεμβάσεις σε αυτές τις εκτάσεις (οικοδομικοί συνεταιρισμοί, λανθασμένες αναδασώσεις, βόσκηση)

- στις διαχρονικά, λανθασμένες κυβερνητικές επιλογές (μετατροπή τους σε αγωγούς ομβρίων και ακαθάρτων, ανοχή και ενίσχυση αυθαιρεσιών, μπαζωμάτων, εκτροπών, αποψιλώσεων, ρυπογόνων δραστηριοτήτων, βιομηχανικού τύπου καθαρισμών εντός της κοίτης τους κ.α.),

- στην άγνοια, αδιαφορία ή ανοχή των πολιτών και των φορέων τους για όλα τα παραπάνω.

Η κλιματική αλλαγή έχει τον τελευταίο ρόλο σε όλα αυτά.

Η κατασκευή τεχνικών υδραυλικών έργων με τον παλαιό και ξεπερασμένο τρόπο (επεμβάσεις με τσιμέντο) που μελετώνται, εγκρίνονται και κατασκευάζονται ακόμα και σήμερα, για να αντιμετωπίσουν αυτές τις συνέπειες, υποβαθμίζουν σημαντικότατα, αφενός την ποιότητα ζωής των ιδίων των κατοίκων, αφετέρου τον φυσικό ρόλο των ρεμάτων.

Η σύγχρονη διεθνής προσέγγιση στο ζήτημα των ρεμάτων

Σε πολλές χώρες του κόσμου (πχ στις πόλεις Λος Άντζελες, Σεούλ, Άαρχους και σε πολλές ακόμη) ήδη εφαρμόζονται λύσεις που αντίκεινται στη λογική της τσιμεντοποίησης – εγκιβωτισμού και προωθούν την αποκάλυψη των κλειστών ρεμάτων (daylighting) και την οικομηχανική επέμβαση (bioengineering), δηλαδή ενισχύουν την επαναφορά των ρεμάτων/ποταμών στη φυσική τους μορφή. Χρειάζονται λύσεις μη εργολαβικής αντίληψης, που προσεγγίζουν την αντιπλημμυρική προστασία σε ολόκληρη την υδρολογική λεκάνη των ρεμάτων όπως:

1/έργα ορεινής υδρονομίας (π.χ. φράγματα μικρής κλίμακας με φυσικά υλικά),

2/αναδασώσεις,

3/οριοθέτηση των ρεμάτων βάσει του πραγματικού πλημμυρικού τους κύματος και όχι βάσει των υπαρχόντων κατασκευών με αντίστοιχη αύξηση των χώρων πρασίνου και δημιουργία παραρεμάτιων πάρκων ασφαλούς εκτόνωσης των υδάτων,

4/απαλλοτριώσεις εντός των οριογραμμών και απομάκρυνση των οχλουσών χρήσεων,

5/διάνοιξη φυσικών χωμάτινων διατομών και σταθεροποίηση των πρανών με φυτεύσεις,

6/διάνοιξη των «δέλτα» των εκβολών,

7/χρήση υδατοπερατών υλικών σε δρόμους, πεζοδρόμους, πλατείες και δημιουργία λιμνο-δεξαμενών συγκράτησης του νερού κ.λπ.

Δημιουργώντας χώρο για το νερό

Διευρύνοντας τα παρόχθια πρανή σε πόλεις και χωριά, διευρύνεται και το κανάλι του ρέματος και σε συνδυασμό με την παρόχθια βλάστηση επιβραδύνεται η ροή του ποταμού, τα επίπεδα του νερού πλέον είναι διαχειρίσιμα και οι πόλεις μας προστατευμένες.

Όταν το έδαφος περιμετρικά του ρέματος, είναι μη-υδατοπερατό και τα παρόχθια πρανή στενεύουν, το νερό τρέχει ταχύτερα και τα ρέματα υπερχειλίζουν, με αποτέλεσμα οι πόλεις και τα χωριά να πλημμυρίζουν.

Ένα πολύ στενό ρέμα έχει πολύ γρήγορη ροή νερού. Αυτό κάνει τα παρόχθια πρανή του πολύ πιο ευάλωτα και αυξάνει παράλληλα τον κίνδυνο πλημμύρας στα κατάντη.

Ένα αντιπλημμυρικό έργο οφείλει:

- να επιβραδύνει την ροή του νερού εντός κοίτης,

- να συγκρατήσει σημαντικές ποσότητες στα ανάντι και

- να εξασφαλίσει την απρόσκοπτη πορεία του νερού στα κατάντι και στις εκβολές

Τα σύγχρονα έργα που προτείνονται λειτουργούν όλα στην λανθασμένη λογική:

- να ρίξουμε γρήγορα το νερό στο ρέμα

- το νερό στο ρέμα να φτάσει γρήγορα στην θάλασσα

Αποτέλεσμα της παραπάνω λογικής είναι τα συνήθη πλημμυρικά φαινόμενα που βλέπουμε. Αντιθέτως αν η ροή επιβραδύνεται, οι πλημμύρες καθυστερούν και υπάρχει χρόνος προετοιμασίας. Η ροή του νερού των διευθετημένων και ευθυγραμμισμένων ποταμών είναι ταχύτερη και αυξάνει τις επιπτώσεις της πλημμύρας στα κατάντη.

Οι ποταμοί χρειάζονται τα βότσαλα και το φυσικό τους οικοσύστημα για να διατηρούν την ισορροπία τους και την ζωτικής σημασίας υδρόβια και πτηνόβια ζωή που φιλοξενούν.

Γιατί χρειαζόμαστε τα ρέματα;

Γιατί τα ρέματα είναι φυσικά οικοσυστήματα και συντελούν έναν πολυσύνθετο ρόλο:

- Αποτελούν πνεύμονες οξυγόνου και καθαρού αέρα για τις σύγχρονες πόλεις,

- Επιδρούν ευνοϊκά στο μικροκλίμα των περιοχών από τις οποίες περνούν και λειτουργούν ως φυσικοί αεραγωγοί διευκολύνοντας την ανανέωση του αέρα και προσφέροντας δροσιά στους κατοίκους το καλοκαίρι,

- Συμβάλλουν, με την ύπαρξη της φυσικής βλάστησης, στη μείωση πολλών ρύπων και στην γενικότερη βελτίωση της ποιότητας του υδάτινου και του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος.

- Γεννούν και συντηρούν πολλούς μικρούς βιότοπους, οι οποίοι φιλοξενούν διάφορα είδη φυτών και ζώων,

- Λειτουργούν ως οικολογικοί διάδρομοι για την άγρια ζωή αλλά και ως ενδιάμεσοι σταθμοί για τα μεταναστευτικά πουλιά, ενώ παράλληλα προσφέρουν και κατάλληλα ενδιαιτήματα για την αναπαραγωγή πολλών ειδών. Ορισμένα μάλιστα από αυτά τα είδη της χλωρίδας και της πανίδας των ρεμάτων μπορούν να αποτελέσουν χρήσιμους βιοδείκτες.

- Συμβάλλουν στον εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων

- Λειτουργούν ως χώροι φυσικής καλλιέργειας,

- Αποτελούν τοπόσημα και λειτουργούν ως εναλλακτικοί φυσικοί δρόμοι που ενώνουν αστικές περιοχές μεταξύ τους και γειτονιές, με δίκτυα πεζοπορικών διαδρομών και ποδηλατόδρομων, που μπορούν να λειτουργήσουν και σαν δίοδοι έκτακτης ανάγκης,

- Συμβάλλουν στην περιβαλλοντική εκπαίδευση, είτε εντός είτε και εκτός του σχολικού πλαισίου,

- Προσφέρουν ένα ευχάριστο και ελκυστικό περιβάλλον, συμβάλλοντας έτσι στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων στις πόλεις,

- Καταπολεμούν την μορφολογική μονοτονία στη ρυμοτομία και την ομοιομορφία του αστικού τοπίου,

- Δημιουργούν ζώνες ηρεμίας και επαφής με τη φύση χωρίς κοινωνική επιβάρυνση,

- Αναβιώνουν την σχέση μας με το νερό, τον ήχο του, τη ροή του και τη βλάστηση καθιστώντας τα ένα παράγοντα θετικό για την ψυχική υγεία μας μέσα στην πόλη.

Μην ξεχνάμε πως: Τα ανοιχτά ρέματα είναι οι πιο αξιόπιστες αντιπλημμυρικές διατάξεις σε αντίθεση με το τσιμέντο και την άσφαλτο, που αποτελούν αδιαπέραστες επιφάνειες για τα νερά της βροχής.

Το αύριο που θα ζήσουμε στις πόλεις μας είναι το αποτέλεσμα των σημερινών μας αποφάσεων

Οι σωστές αποφάσεις μπορούν να παρθούν μόνο συλλογικά και διεπιστημονικά. Η βάση για την διασύνδεση των ανάντη με τα κατάντη, του ανθρώπου με την φύση στην τελική, θα γίνει μόνο αν λάβουμε υπόψιν έναν ολοκληρωμένο σχεδιασμό σε επίπεδο λεκάνης απορροής που θα μελετάει πέρα από τα υδραυλικά στοιχεία, τα γεωλογικά, τα πολεοδομικά αλλά ακόμα και τα ιστορικά και αρχαιολογικά.

Μέθοδοι επεμβάσεων σε πρανή με υλικά φιλικά προς το περιβάλλον

Οι σύγχρονες λύσεις με υλικά φιλικά προς το περιβάλλον παρουσιάζονται εδώ με εικόνες. Υλικά φιλικά προς το περιβάλλον δεν είναι φυσικά τα τσιμέντα και τα ατέλειωτα χιλιόμετρα με συρματοκιβώτια, που οι ελληνικές μελέτες με μεθόδους copy paste, προτείνουν συνεχώς σήμερα.