Το μοναδικό και σπάνιας αρχιτεκτονικής αξίας έργο του Πικιώνη στον λόφο του Φιλοπάππου καταρρέει
Ο απόλυτος σεβασμός του Δημήτρη Πικιώνη στους νόμους της φύσης αναδείχτηκε με τον πιο έξοχο τρόπο στην αρχιτεκτονική παρέμβασή του στον λόφο του Φιλοπάππου.
Από το 1954 έως το 1957, περίοδο κατά την οποία εργάστηκε με ιδιαίτερη αγάπη για τη διαμόρφωση των λιθόστρωτων δρόμων, των μονοπατιών, των φυτεύσεων, όπως και για την οικοδόμηση του ναού του Αγίου Δημητρίου Λουμπαρδιάρη και του αναπαυτηρίου, όπως το αποκαλούσε ο ίδιος, σε μια συνολική έκταση 85 στρεμμάτων η φύση είναι παρούσα σε μια συνεχή συνδιαλλαγή με την Ιστορία, τη μνήμη και τον πολιτισμό.
Αρχαία μνημεία, κτίσματα, βράχοι και θάμνοι σε ένα ενιαίο και αδιαίρετο σύνολο αφηγούνται με ένα μοναδικό τρόπο την ιστορία της Αττικής Γης. Δυο κύριες διαδρομές προσέγγισης και απομάκρυνσης εγκλωβίζουν το βλέμμα του περιπατητή σε δύο συνθήκες θέασης του λόφου της Ακρόπολης.
Με ιδιαίτερη φροντίδα επιμελήθηκε ο ίδιος τις φυτεύσεις, ενώ τα υλικά της κατασκευής του έργου προέρχονται από τις μαζικές κατεδαφίσεις νεοκλασικών κτιρίων, από αρχαία πήλινα, μάρμαρα ή πέτρινα ευρήματα, χωρίς ιδιαίτερη αρχιτεκτονική αξία που βρέθηκαν στην περιοχή.
Οι πορτασιές του καφενείου προέρχονται από το Βαρβάκειο Λύκειο που κατεδαφίστηκε το 1955. Πήλινα ενθέματα από κεραμικές στέγες της Πνύκας και θραύσματα αγγείων μπορεί κανείς να δει τόσο στις τοιχοποιίες των κτισμάτων όσο και στις πλακοστρώσεις, «συγκέντρωνε τα μαρμάρινα και πήλινα κομμάτια από την κατεδαφιζόμενη χωρίς συστολή Αθήνα του 19ου αιώνα επιχειρώντας ένα γιγάντιο κολάζ από τα περασμένα και τωρινά...», όπως μαρτυρεί ένας εκ των μαθητών του. (Μ. Ηλιάκης «Το συνθετικό έργο του Δ. Πικιώνη στο λόφο του Φιλοπάππου»).
Και μας κληροδότησε ένα μοναδικό και σπάνιας αρχιτεκτονικής αξίας έργο παγκόσμιου ενδιαφέροντος. Το 1996 με υπουργική απόφαση (ΥΑ ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/2633/36712/22-7-1996 ΦΕΚ 696/Β/19-8-1996) χαρακτηρίζεται ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο και έργο τέχνης ο περί την Ακρόπολη διαμορφωμένος χώρος, δηλαδή τα πλακόστρωτα, το πράσινο και το περίπτερο (είχε προηγηθεί ο χαρακτηρισμός του ναού ως διατηρητέο μνημείο ήδη από το 1958) ενώ από την UNESCO κηρύσσεται μνημείο σύγχρονης αρχιτεκτονικής με παγκόσμια σημασία.
Στον λόφο λοιπόν του Φιλοπάππου, σε αυτή την έκταση των 700 στρεμμάτων που αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους ελεύθερους χώρους της Αθήνας καθώς και σημαντικό βιότοπο, με διάσπαρτες αρχαιότητες και αρχαία λαξεύματα στους βράχους όπου ο Πικιώνης κάθε ημέρα συνεργαζόταν με τους μαστόρους του ρωτώντας, εξηγώντας, στοχαζόμενος και αποφασίζοντας σε μια διαδικασία επώδυνης κυοφορίας όπου «ούτε ένα καινούργιο μονοπάτι δεν χάραξε αφού σεβάστηκε αυτά που είχαν χαραχτεί στο χρόνο, ούτε ένα βράχο δεν έξυσε ούτε μια πέτρα δεν παραπέταξε καθώς αποτελούσε μέρος του ενιαίου συνόλου», όπως μας εξηγεί η Στέλλα Μαρκαντωνάτου, χημικός και δραστήριο μέλος της περιοχής για την προστασία του Φιλοπάππου, σήμερα εμείς οι επίγονοι του Πικιώνη μοιραίοι και άβουλοι ασχημονούμε για μια ακόμη φορά σε ό,τι μας κληροδοτήθηκε...
Μια διαμάχη από τα παλιά
Κατά την προετοιμασία διεξαγωγής των Ολυμπιακών Αγώνων, περίοδο-ορόσημο των σκανδάλων, της διαφθοράς και της ρεμούλας, ο τότε υπουργός Πολιτισμού Ε. Βενιζέλος και η γνωστή και πανίσχυρη γενική γραμματέας του υπουργείου Λ. Μενδώνη αποφασίζουν μεταξύ άλλων και την περίφραξη μήκους 3,5 χιλιομέτρων του λόφου Φιλοπάππου.
Η περίφραξη που, όπως εκτιμάται, υπερκοστολογήθηκε κατά 200% στοίχισε στο Ελληνικό Δημόσιο κοντά στο ένα εκατομμύριο ευρώ.
Παράλληλα δρομολογήθηκε η κατασκευή θεάτρου 800 θέσεων, όπως και η στέγαση υπαίθριων εκθέσεων γλυπτικής. Η περίφραξη ακυρώθηκε από τους ίδιους τους κατοίκους της περιοχής, οι οποίοι σε σειρά λαϊκών συνελεύσεων γκρέμισαν σημαντικό τμήμα της εμμένοντας στο δικαίωμα της ελεύθερης και άνευ αντιτίμου πρόσβασης των πολιτών στον χώρο. Τον ίδιο άδοξο επίλογο είχαν και τα σχέδια περί της κατασκευής θεάτρου.
Η ιστορία όμως δεν λήγει εδώ. Το 2007-8 επί υπουργίας Μ. Λιάπη και Ζαχόπουλου ως γενικού γραμματέα στο υπουργείο Πολιτισμού, η περιοχή των λόφων των Μουσών (Φιλοπάππου, Πνύκας και Νυμφών) κηρύσσεται οργανωμένος αρχαιολογικός χώρος.
Γεγονός που πρακτικά σηματοδοτούσε την περίφραξη του χώρου, την επιβολή εισιτηρίου καθώς και την περιορισμένη επισκεψιμότητά του σε συγκεκριμένες ώρες της ημέρας.
Κάτοικοι της περιοχής προσφεύγουν στο ΣτΕ, το οποίο τον Ιούνιο του 2015 αποφαίνεται σε μια ιστορικής σημασίας απόφασή του πως: «Με τον ν. 3028/2002 θεσπίζεται ατομικό δικαίωμα ελεύθερης πρόσβασης και χρήσης της πολιτιστικής κληρονομιάς, το οποίο έχει ως συνταγματικό έρεισμα όχι μόνο την παρ. 1 του άρθρου 5 του Συντάγματος, αλλά και την παρ. 6 του άρθρου 24 αυτού.
Δεδομένου ότι ο λόφος του Φιλοπάππου αποτελούσε ανέκαθεν έναν από τους ελάχιστους χώρους αναψυχής και περιπάτου στο κέντρο της πόλης (γεγονός που μαρτυρείται και από τις διαμορφώσεις πλακόστρωτων μονοπατιών και περιπτέρου του αρχιτέκτονα Δ. Πικιώνη κατά τη δεκαετία του 1950), αρμονικά και άρρηκτα συνδεδεμένο με τη ζωή της πόλης και των κατοίκων της, η προσβαλλόμενη πράξη, με την οποία επιχειρείται περιορισμός της ελεύθερης πρόσβασης του κοινού σε αυτόν, συνιστά κατ’ αρχήν επέμβαση στο ανωτέρω δικαίωμα».
Εν ολίγοις, πανηγυρική δικαίωση των κατοίκων για το δικαίωμα ελεύθερης πρόσβασης στον λόφο. Και ενώ οι δικαστικές διαμάχες, τα εξώδικα και οι αψιμαχίες συνεχίζονται και απίστευτα ποσά κατασπαταλώνται σε ακυρωμένες περιφράξεις, ευρώ δεν εδόθη για την αποκατάσταση του αναπαυτηρίου (καφενείου) του Πικιώνη.
Το αναπαυτήριο λειτουργούσε έως και το 2005, με την ιδιοκτησία (που παρεμπιπτόντως ήταν και προμηθευτές του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρετάννια») να έχει προβεί ανενόχλητη στις πλείστες όσες παραβάσεις του νόμου καταπατώντας μάλιστα και ένα στρέμμα από τον αρχαιολογικό χώρο της Πνύκας. Προς τι; Για τη διενέργεια δεξιώσεων.
Τα λιθόστρωτα του Πικιώνη κακοποιήθηκαν πολλάκις κατά την ολυμπιακή ευωχία. Εν προκειμένω το αυτί κανενός αρμοδίου δεν ίδρωσε. Παρά την καταπάτηση του αρχαιολογικού χώρου και παρά τις απίστευτες φθορές που προκλήθηκαν στο χαρακτηρισμένο μνημείο που καταρρέει....
Πείτε μου πώς είν' το δέντρο
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών με έγγραφό της τον Απρίλιο του 2015 προς τον Δήμο Αθηναίων, στον οποίο ανήκει από το 1970 η αρμοδιότητα του πρασίνου, ζητά το κλάδεμα των ψηλών δέντρων κατά μήκος του λιθόστρωτου Πικιώνη.
Αρχικά γίνεται λόγος για την αναγκαιότητα της ορατότητας από κάθε σημείο του λόφου του ιερού βράχου της Ακροπόλεως. Απαιτείται επίσης και η κοπή ενός μεγάλου πεύκου που βρίσκεται στη νότια όψη του ναού του Αγίου Δημητρίου Λουμπαρδιάρη.
Σύμφωνα με το έγγραφο, «η κοπή του δέντρου κρίνεται απαραίτητη για την προστασία του ναού και των διαμορφώσεων Πικιώνη, δεδομένου ότι αφενός έχει πάρει κλίση και σε περίπτωση πτώσης θα προκαλέσει ανεπανόρθωτη βλάβη στο μνημείο και αφετέρου οι ρίζες του έχουν ανασηκώσει και μετακινήσει τους λίθους της πλακόστρωσης Πικιώνη και ενδέχεται εάν παραμείνει να ανασηκώσει και τη θεμελίωση του ίδιου του ναού».
Μάλιστα, όπως προστίθεται, για την κοπή του δέντρου δεν απαιτείται η έγκριση της δασικής υπηρεσίας βάσει του νόμου του 1970.
«Είναι δυνατόν; Ο πεύκος υπήρχε από τότε που ο Πικιώνης διαμόρφωνε το αναπαυτήριο. Είναι δυνατόν δίχως τη διενέργεια κηποτεχνικής και αρχιτεκτονικής μελέτης να διατάσσεται η κοπή του δέντρου που συνιστά και αυτό μνημείο και προστατεύεται από την υπουργική απόφαση του 1996; Αποτελεί μέρος του μνημείου και υπάρχουν εναλλακτικοί τρόποι διάσωσής του», σημειώνει στην «Εφ.Συν.» η κ. Στέλλα Μαρκαντωνάτου.
Στην υπόθεση εμπλέκεται και η οικογένεια Πικιώνη που κατέχει τα πνευματικά δικαιώματα του έργου του μεγάλου αρχιτέκτονα. Μάλιστα η κόρη του, Αγνή Πικιώνη, το 2003 βραβεύτηκε με το διεθνές βραβείο Carlo Scarpa για την ιδιαίτερη μέριμνά της για την προστασία του έργου του πατέρα της.
Η κυρία Αγνή Πικιώνη ανέθεσε την εκπόνηση μελέτης σε γεωπόνους και μηχανικούς, οι οποίοι αποφάνθηκαν ότι δέντρο και μνημείο είναι δυνατόν να διασωθούν. Η ίδια πηγαινοέρχεται παρά το προχωρημένο της ηλικίας της στο υπουργείο Πολιτισμού δίνοντας αγώνα για τη διάσωση του δέντρου.
«Το δέντρο καλύπτει όλο το μνημείο. Οι γεωπόνοι του Δήμου Αθηναίων επιβεβαίωσαν ότι κινδυνεύει με εκθεμελίωση και το μνημείο εξαιτίας του πεύκου. Ηδη τα προβλήματα είναι ορατά καθώς οι λιθόστρωτες πλάκες έχουν ανασηκωθεί. Εμείς ως αρχαιολογική υπηρεσία, ως Δημόσιο πράξαμε το καθήκον μας δίνοντας εντολή για την κοπή του. Οι εκτιμήσεις περί εναλλακτικών παρεμβάσεων για τη διάσωση του δέντρου σύμφωνα με τις αυτοψίες των γεωπόνων μας δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα αποδώσουν. Η αντιπαράθεση αυτή κρατά πέραν του έτους.
Ας λήξει επιτέλους», σημειώνει στην «Εφ.Συν.» η κ. Μαρία Ντούρου, αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αθηνών, υπεύθυνης για τον λόφο. Οι κάτοικοι από την πλευρά τους απέστειλαν για μια ακόμη φορά εξώδικο στο οποίο σημειώνουν με έμφαση:
«Το πράσινο στις διαμορφώσεις Πικιώνη αποτελεί μέρος του οράματός του, μοναδικό δείγμα αρχιτεκτονικής τοπίου και βέβαια είναι προστατευόμενο κι αυτό από την κήρυξη των έργων. Φαίνεται πως για την αρχαιολογική υπηρεσία αυτά είναι ψιλά γράμματα.
»Αντί να ζητήσει από την αρμόδια υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων να βρεθεί λύση για τυχόν προβλήματα που δημιουργούν οι ρίζες του υπέροχου αυτού δέντρου, προτιμά όπως και σε άλλα ζητήματα της περιοχής παρακάμπτοντας τις τυπικές διαδικασίες να κινηθεί με την γνωστή προκρούστεια λογική. Κόψτε το.
»Το πράσινο αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του μνημείου και οποιαδήποτε επέμβαση σε αυτό μπορεί να γίνει μόνο μετά από ειδική μελέτη και γνωμοδότηση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων και σχετική υπουργική απόφαση. Το γεγονός ότι το πεύκο αποτελεί μέρος του μνημείου, όπως σχεδιάσθηκε από τον αρχιτέκτονα, είναι εμφανές και από το μέγεθος του δένδρου, η ηλικία του οποίου είναι μεγαλύτερη από την ηλικία των έργων Πικιώνη».
Το δέντρο κουράστηκε από τις ανομίες μας και γέρνει, το αναπαυτήριο, μνημείο αρχιτεκτονικής, καταρρέει, το πράσινο μαραζώνει. Ο Δήμος Αθηναίων σφυρίζει αδιάφορα και ο Πικιώνης δεν μας αξίζει, όπως σημείωσε χαρακτηριστικά στην «Εφ.Συν.» η κυρία Μαρκαντωνάτου. Δεν της αξίζει της Ελλάδας ο Πικιώνης...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου