Δύο κείμενα του Δ. Ν. Μαρωνίτη: Από τη δικτατορία μέχρι τις τελευταίες εκλογές

Το κείμενο αυτό, το τελευταίο μάθημα του Δημήτρη Μαρωνίτη (1929-2016) στους φοιτητές του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, λίγο πριν τον παύσει και τον κυνηγήσει η Χούντα, το ανασυνέθεσε ο ίδιος σε επιφυλλίδα του στο Βήμα στις 26 Οκτωβρίου 1974.

Πολιτικό μανιφέστο για ιδιωτική χρήση

Δ. Ν. Μαρωνίτης

Το Γενάρη, λοιπόν του 1968 έλεγα στους φοιτητές μου (βρίσκω πρόχειρα γραμμένες τις σημειώσεις μου) τα ακόλουθα:

«Το μάθημα τούτο αναγκάζομαι να το κάνω κάτω από απειλητικούς ψιθύρους. Μου λείπει επομένως το κέφι να μιλήσω για τα Κύπρια Έπη, εφόσον μάλιστα ενδέχεται αυτά τα λόγια να είναι και τα τελευταία που ακούτε από το στόμα μου.

Γι’ αυτό και παρεκκλίνω από τον ίσιο δρόμο και, ακολουθώντας τον πιο αντιπαθητικό από τους αρχαίους συγγραφείς, λέω να το ρίξω στις υποθήκες, για να εξορκίσω έτσι τον Μεταξά και τους σύγχρονους επιγόνους του.

1) Κρατείστε ξύπνιο το μυαλό σας στους σκοτεινούς καιρούς. Μ’αυτό κυρίως θα πολεμήσετε τη βαναυσότητα της εξουσίας.

2) Μην απομονωθήτε. Με το λόγο, τη σιωπή και την πράξη σας σταθήτε πλάι σε κάποιον: στη μάνα σας, στον αδελφό σας ή στο φίλο σας, και προπαντός στα νεότερα παιδιά, που περιμένουν από σας να δουν αν θα τους φράξετε ή θα τους ανοίξετε το δρόμο της ελεύθερης αναπνοής.

3) Μη φοβάστε τους ανθρώπους που έχουν ρωμαλέα πάθη: όσους οργίζονται, πίνουν και αγαπούν. Πολεμάτε μόνον τους κάπηλους της ελληνοχριστιανικής ηθικολογίας. Απομονώστε όσους συνεχώς χαμογελούν, που όταν μιλούν δεν σας κοιτούν στα μάτια, κι όταν τους δίνετε το χέρι, δεν ξέρουν ή δεν θέλουν να το σφίξουν. Ανάμεσά τους θα βρήτε τους χαφιέδες.

4) Σηκώστε με σεμνότητα το χρέος που σας ανήκει. Φανείτε εις μικρόν γενναίοι».

Από το κατεβατό αυτό δεν θα άλλαζα και σήμερα πολλά πράγματα, θα κατέβαζα μόνο τον τόνο του πιο χαμηλά και θα εξαφάνιζα την αισθηματολογία του, προσθέτοντας έναν ανορθόδοξο ορισμό του φασισμού: φασισμός είναι να σε ρωτούν δημοσίως για την ιδιωτική ζωή σου και να σε ανακρίνουν ιδιωτικώς για τις δημόσιες πράξεις σου.

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  ΒΗΜΑ, 19/09/2015

Ο κλήρος της Αριστεράς

Δ. Ν. Μαρωνίτης

Για ευνόητους λόγους φιλόξενης επικαιρότητας προηγείται ένα απρόβλεπτο ποίημα επώνυμου μετανάστη που γεννήθηκε στην Αλβανία το 1994 και ύστερα από τρία χρόνια εγκαταστάθηκε με τους γονείς του στη Θεσσαλονίκη, όπου και μεγάλωσε. Το όνομά του είναι Ενο Αγκόλλι. Έγινε δεκτός με ολική υποτροφία στο Κολλέγιο Ανατόλια και εφεξής σπούδασε σε διάφορα πανεπιστήμια του εξωτερικού, μελετώντας αναλυτική Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου και στο βρετανικό Κέιμπριτζ. Το προκείμενο ποίημα, μαζί με άλλα τριάντα δύο, εξίσου απρόβλεπτα, ανήκει στην πρώτη ποιητική του συλλογή, που φέρει τον τίτλο Ποιητικό Αίτιο, και κυκλοφόρησε στις φιλόξενες εκδόσεις Εντευκτήριο. Τίτλος του: «Τα μαλακά ρολόγια» οι παραλείψεις σημειώνονται:

«Η μνήμη. Πεθαίνει μόνο αυτός που ξεχνιέται. / Τα όνειρα που δεν περάστηκαν σε κανένα μητρώο. Τα ιστορικά λάθη. [...]  Οι δείχτες που χάνουν τη φορά τους. Η διεύθυνση της μνήμης που ακυρώνει τη ζωή [...].

Η μνήμη. Το αόρατο κέντρο περιφοράς της. Η αλλοίωση. Η αλλοτρίωση. Οι άλλοι. / Και το εγώ/ ανοξείδωτο, ηλεκτροφόρο, αντιφατικό. [...] / Η φίλη και οι φίλοι. / Η παθολογία του νου. [...]

Ο νευρώνας που εκτελεί τον οργασμό και ο ίδιος που παγιδεύει τον χρόνο. Η φωτογραφία. Δειλή, επιφανειακή, σχεδόν τυχαία. Σχεδόν. Η σκουριά, η καρδιά και μια εσπέρα. [...] Η μνήμη / Η μνήμη τίνος;».

Θα μπορούσε το ποίημα αυτό ενός εικοσάρη μετανάστη να είναι η ψήφος στις σημερινές εκλογές ενός ογδοντάρη και βάλε. Ο οποίος επιμένει στον κλήρο της Αριστεράς, που την έσπειρε μέσα του στα επτά του χρόνια το οικογενειακό περιβάλλον, καπνεργατικό στο σύνολό του. Τα υπόλοιπα είναι αναποφάσιστα λόγια για τη σημερινή εκλογική περίσταση. Θέμα τους: η Αριστερά και οι αριστεροί στη μέγγενη μιας αμοιβαίας ερώτησης. Ποιος απαξιώνει στις μέρες μας ποιον; Οι αριστεροί την Αριστερά; Η Αριστερά τους αριστερούς;

Να θυμίσω πως η λέξη εμφανίζεται ήδη στον Όμηρο με διπλή σημασία: τοπική και ηθική. Το «επ' αριστερά» σημαίνει «προς την αριστερή μεριά της μάχης»∙ «αριστερός» πάει να πει «δυσοίωνος», «δύστροπος». Και οι δύο χρήσεις και σημασίες επιβίωσαν στα νεότερα χρόνια: το αριστερό χέρι υστερεί απέναντι στο δεξί, και στο γράψιμο θεωρούνταν ως χτες ακόμη κακοσήμαδο. Οι βουλευτές που κάθονται στο κοινοβούλιο στα αριστερά του προέδρου ανήκουν στα αριστερά κόμματα που θεωρούνται ακραία και ατίθασα.

Οι δύο πάντως όροι (Αριστερά - αριστεροί) είναι και δεν είναι συνώνυμοι. Ο πρώτος συναιρεί τον δεύτερο, ο δεύτερος εξειδικεύει τον πρώτο. Συνάμα η Αριστερά (αφηρημένο ουσιαστικό ενικού αριθμού) υπονοεί μια μορφή ηγεσίας που ορίζει και ρυθμίζει τις τύχες των πληθυντικών οπαδών της, κρατώντας και το δικαίωμα της αυτορρύθμισης. Επιλέγει τα μέτρα και τα μέσα της πολιτικής της παρέμβασης στον δημόσιο βίο και μπορεί να είναι σύννομη ή παραβατική, συνεργατική ή αντίπαλη, αναλόγως με το ισχύον κάθε φορά καθεστώς και τις εφαρμογές του.

Η πρόσφατη ιστορία της Αριστεράς στον τόπο μας παραμένει εν μέρει αχαρτογράφητη, μολονότι πλησιάζει μάλλον στο τέλος της. Με τον Τσίπρα του υπόλοιπου ΣΥΡΙΖΑ για δεύτερη φορά υποψήφιο πρωθυπουργό της χώρας, να γράφει ανυποψίαστος τον επίλογό της, που ενδέχεται να αποδειχτεί επικήδειος. Πρόκειται στην ουσία για πολιτική καμπή μεταξύ τραγωδίας και παρωδίας, αυταπάρνησης και ιδιοτέλειας, γενναιότητας και φυγομαχίας.

Ο ίδιος πάντως ο Τσίπρας φαντασιώνεται τον εαυτό του προορισμένο πρωθυπουργό για τα επόμενα τέσσερα χρόνια. Η αλήθεια είναι ότι έχει βρει το κόλπο να φέρνει τους άλλους σε αδιέξοδο με τη μέθοδο του δούρειου ίππου. Παράδειγμα πρόσφατο ο τρόπος που εξεμαίευσε τις πρόωρες βουλευτικές εκλογές τον περασμένο Δεκέμβρη, παγιδεύοντας τον φίλαρχο Κουβέλη και τους περισσότερους βουλευτές της ΔΗΜΑΡ, ώστε να ματαιωθεί η εκλογή του Δήμα ως Προέδρου Δημοκρατίας, ενδεχόμενο που ίσως θα έδινε άλλη στροφή στα πολιτικά μας δρώμενα. Ετοιμος είναι εξάλλου να επαναλάβει τον ελιγμό του με τον Κουβέλη πάλι, εν όψει εκλογικής συνεργασίας της υπόλοιπης ΔΗΜΑΡ με το ΠαΣοΚ.

Ως εδώ φτάνει και περισσεύει η μελαγχολική πρόγνωση για τις σημερινές κρίσιμες εκλογές. Αλλάζοντας δρόμο, κλείνω με κάποιους στίχους του ίδιου μετανάστη ποιητή, με τον οποίο ξεκίνησα. Πρόκειται για τη δεύτερη στροφή από το πρώτο ποίημα της απρόβλεπτης συλλογής του, που όχι τυχαία επιγράφεται «Ποιητικό αίτιο»:

«Ω ξείν' αγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ότι / άλλαξα γνώμη. / Παίρνω πίσω όλους τους στίχους, / όσα είπα και δεν είπα εδώ και χρόνια, / χρόνια της νιότης μου».