Η απόρρητη εισήγηση της Επιτροπής Ανταγωνισμού για τα δημόσια έργα

Πηγή

Τον φάκελο των κατασκευών στην Ελλάδα ανοίγει το inside story, μέσα από πληροφορίες ανθρώπων της αγοράς και ντοκουμέντα που περιλαμβάνονται στην εισήγηση της Επιτροπής Ανταγωνισμού, η οποία πραγματοποίησε αυτεπάγγελτη πολύχρονη έρευνα για να διαπιστώσει την ύπαρξη ή μη αθέμιτων συμπράξεων και συμπεριφορών στον κλάδο των δημοσίων έργων.

Στις 17 Μαΐου, η Επιτροπή Ανταγωνισμού ανακοίνωσε ότι κοινοποίησε το πόρισμα της έρευνας που έκανε σχετικά με τον κλάδο των κατασκευών συνολικά σε 46 εταιρείες και τους δύο εργοληπτικούς συνδέσμους. Σύμφωνα με την Επιτροπή, οι εταιρείες ΕΛΛΑΚΤΩΡ, J&P ΑΒΑΞ, ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, ΑΕΓΕΚ, ΤΕΧΝΙΚΗ ΟΛΥΜΠΙΑΚΗ και INTRACOM συμμετείχαν, με διαφορετικό χρόνο έναρξης η κάθε μία, σε καρτελική σύμπραξη για τη χειραγώγηση διαγωνισμών δημόσιων έργων, η οποία διήρκεσε για μακρό χρονικό διάστημα (1989 έως 2016).

Με βάση την ίδια εισήγηση της Επιτροπής Ανταγωνισμού, συμμετοχή στις συνεννοήσεις είχαν κατά περιόδους και εταιρείες των ομίλων FCC, VINCI, HOCHTIEF και SIEMENS, καθώς και οι εταιρείες ΒΙΟΤΕΡ, ΕΚΤΕΡ, ΘΕΜΕΛΗ, ΘΕΜΕΛΙΟΔΟΜΗ, ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ Δ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ, ALSTOM TRANSPORT, IACOVOU BROTHERS, ARCHIRODON CONSTRUCTION, SALINI, SELI, ΔΟΜΙΚΗ ΚΡΗΤΗΣ, ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ, ΕΡΕΤΒΟ, ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΤΕΧΝΙΚΗ, NEMESIS, VAN OORD, TADEI, IMPRESSA, RIZZANI και MAIRE TECNIMONT.

Την έρευνα της Γενικής Διεύθυνσης Ανταγωνισμού συνέδραμε ουσιαστικά ο όμιλος ΤΕΧΝΙΚΗ ΟΛΥΜΠΙΑΚΗ, ο οποίος υπέβαλε αίτηση για υπαγωγή στο πρόγραμμα επιείκειας. Στην εισήγηση προτείνεται, στο πλαίσιο του άρθρου 25 παρ. 8 του ν. 3959/2011, η μη επιβολή προστίμου στην εν λόγω εταιρεία.

Περαιτέρω, με την εισήγηση προτείνεται η διαπίστωση της συμμετοχής στην εν λόγω σύμπραξη και των ακόλουθων εταιρειών, ως προς τις οποίες όμως έχει παραγραφεί η δυνατότητα της Επιτροπής Ανταγωνισμού να επιβάλει πρόστιμο: ΜΗΧΑΝΙΚΗ, ΑΤΤΙ-ΚΑΤ, ΕΜΠΕΔΟΣ, ΕΛΤΕΡ, ΑΛΤΕ, ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ, ΤΕΧΝΟΔΟΜΗ, ΝΙΚΟΣ ΚΑΜΑΤΑΚΗΣ, ΘΕΣΣΑΛΙΚΗ, ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΤΕΧΝΙΚΗ, ΠΑΡΝΩΝ, ΕΡΓΑΣ, ΓΕΝΕΡ, ΕΛΤΕΚ και SOMAGUE ENGENHARIA, καθώς και των συνδέσμων εργοληπτικών εταιρειών ΣΑΤΕ και ΣΤΕΑΤ.

Η εισήγηση δεν είναι δεσμευτική για την Ολομέλεια της Επιτροπής Ανταγωνισμού, η οποία θα αποφασίσει συνεκτιμώντας τα δεδομένα της αποδεικτικής διαδικασίας και τις απόψεις των εμπλεκόμενων μερών.

Η Ολομέλεια της Επιτροπής Ανταγωνισμού θα συνεδριάσει στις 21 Ιουλίου για να εξετάσει εάν συντρέχει παράβαση της νομοθεσίας.

Ιστορικό Γεγονός

Η διερεύνηση τυχόν αθέμιτων πρακτικών στον κατασκευαστικό κλάδο αποτελεί ιστορικό γεγονός για τη χώρα, γιατί θα αποδειχθεί εάν οι συμπράξεις των εταιρειών –που είναι συνήθεις στον κλάδο των κατασκευών και δεν απαγορεύονται καθώς είναι αναγκαίο φαινόμενο– έγιναν υιοθετώντας αθέμιτες πρακτικές και οδήγησαν σε διαμόρφωση των τιμών με αποτέλεσμα τα δημόσια έργα να κοστίσουν στο ελληνικό δημόσιο και κατ’ επέκταση στους Έλληνες φορολογούμενους, περισσότερο απ’ όσο θα κόστιζαν χωρίς την υιοθέτηση τέτοιων πρακτικών.

Στο πόρισμα της Επιτροπής Ανταγωνισμού υπάρχει ένα πινακάκι που δείχνει την εξέλιξη του μεριδίου αγοράς των μεγαλύτερων εταιρειών από το 2004 μέχρι και το 2011.

Στο πινακάκι αυτό, τρεις εταιρείες της ανώτατης εργοληπτικής τάξης, η Άκτωρ ΑΤΕ, η Τέρνα ΑΤΕ και η J&P ΑΒΑΞ είχαν το 2004 αθροιστικά μερίδιο αγοράς 60,60% (Άκτωρ 30,82%, Τέρνα 14,75% και J&P Άβαξ 15,02%). Το μερίδιο αγοράς των εταιρειών αυτών το 2011 είχε αυξηθεί στο 81%. Αυτό, βέβαια, δεν είναι μεμπτό. Οι εταιρείες πράγματι μπορεί να κατάφεραν να αυξήσουν το μερίδιο αγοράς με ανταγωνιστικούς όρους και τακτικές, όντας πιο αποτελεσματικές από τους ανταγωνιστές. Μένει μόνο να κριθεί από την ολομέλεια της Επιτροπής Ανταγωνισμού.

Μερίδιο Αγοράς Τεχνικών Επιχειρήσεων 7ης Τάξης 2004 2005 2006 2011

ΑΚΤΩΡ ΑΤΕ 30,82% 35% 40,59% 30%

ΤΕΡΝΑ ΑΤΕ 14,75% 11,53% 12,81% 26%

J&P ΑΒΑΞ 15,03% 15,88% 11,86% 25%

ΣΥΝΟΛΟ 60,60% 62,41% 65,26% 81%

Ξετυλίγοντας το κουβάρι

Ας δούμε πώς ξεκίνησε η έρευνα μέσα από δημοσιεύματα, καταθέσεις, μαρτυρίες και καταγγελίες.

Η αυτεπάγγελτη έρευνα της Επιτροπής Ανταγωνισμού για τις κατασκευές, σύμφωνα με τα στοιχεία που υπάρχουν στο πόρισμα και είναι σε θέση να γνωρίζει το inside story, ξεκίνησε από συνδυασμό δημοσιευμάτων και διαμαρτυριών από αναθέτουσες αρχές και επιχειρηματίες του κλάδου των κατασκευών. Τα πρώτα δημοσιεύματα που εντοπίζει η Επιτροπή είναι της Καθημερινής και του Πρώτου Θέματος, το 2012.

Εν συνεχεία, η Επιτροπή Ανταγωνισμού καλεί για καταθέσεις εκπροσώπους εταιρειών που είχαν διαμαρτυρηθεί για την κατάσταση στον κλάδο. Ένας από αυτούς είναι ο πρόεδρος της εταιρείας Μηχανική, ο παλιός κατασκευαστής Πρόδρομος Εμφιετζόγλου. Ο δεύτερος είναι ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας Προοδευτική ΑΤΕ, Κωνσταντίνος Κούτλας.

Οι δύο επιχειρηματίες καλούνται στην Επιτροπή Ανταγωνισμού και προσκομίζουν δημοσιεύματα και άλλων εφημερίδων (της Δημοκρατίας, της Αξίας, του Αδέσμευτου Τύπου κ.λπ.) κάνοντας εικασίες περί αθέμιτων πρακτικών. Οι δύο επιχειρηματίες δεν προσκομίζουν αποδείξεις, αλλά ενδείξεις περί συνεννοήσεων στον κλάδο.

Υπάρχουν και άλλες μαρτυρίες εργολάβων. Ένας από αυτούς περιγράφει επίσκεψη συναδέλφου στο γραφείο του για να του προτείνει να μπει στην ομάδα και να μοιράζονται τα έργα.

Ο ρόλος των τραπεζών

Ένας άλλος μάρτυρας εμπλέκει στο παιχνίδι των συνεννοήσεων και τις τράπεζες. Ο εν λόγω επιχειρηματίας καταγγέλλει ότι οι συνάδελφοί του, που χρωστούσαν πολλά χρήματα στις τράπεζες, πίεζαν να μην δίνουν οι τράπεζες εγγυητικές επιστολές σε άλλους κατασκευαστές ώστε να μην κατεβαίνουν στους διαγωνισμούς και να χτυπάνε τα έργα δίνοντας σημαντικές εκπτώσεις. Έτσι, όσοι είχαν πρόσβαση στις τράπεζες λάμβαναν τις αναγκαίες εγγυητικές επιστολές βγάζοντας από το παιχνίδι τους ανταγωνιστές και κατέβαιναν στους διαγωνισμούς, προσφέροντας μικρές εκπτώσεις.

Με αφορμή τα δημοσιεύματα και τις καταγγελίες, η Επιτροπή Ανταγωνισμού προχωρά στο επόμενο βήμα, που είναι οι αιφνιδιαστικοί επιτόπιοι έλεγχοι στις εταιρείες.

Σχεδόν παράλληλα με την έρευνα της Επιτροπής Ανταγωνισμού, υπάρχουν καταγγελίες και μαρτυρικές καταθέσεις στο Γενικό Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης και στους Οικονομικούς Εισαγγελείς.

Επιτόπιοι έλεγχοι

Εκδίδονται αρχικά 12 εντολές ελέγχου το διάστημα από 6 έως 13 Φεβρουαρίου 2013 και γίνονται επιτόπιοι έλεγχοι από 12 έως 27 Φεβρουαρίου. Οι έλεγχοι γίνονται σε δέκα από τις μεγαλύτερες κατασκευαστικές εταιρείες και σε δύο συνδέσμους:

Τέρνα

Μοχλός

Τεχνική Ολυμπιακή

Πόρτο Καρράς Τουριστική

Ιντρακόμ Κατασκευές

Άκτωρ

ΑΕΓΕΚ Γενικών Κατασκευών και Ναυτιλιακών, Τουριστικών και Δασικών Επιχειρήσεων

ΑΕΓΕΚ Κατασκευαστική

J&P ΑΒΑΞ

Πανελλήνιος Σύνδεσμος Τεχνικών Εταιρειών (ΣΑΤΕ)

Σύνδεσμος Τεχνικών Εταιρειών Ανώτερων Τάξεων (ΣΤΕΗΤ)

Μεσόγειος Α.Ε.

Πρόκειται για μερικές από τις μεγαλύτερες κατασκευαστικές εταιρείες της χώρας. Οι εταιρείες Μοχλός, Τεχνική Ολυμπιακή και Πόρτο Καρράς ανήκουν στον ίδιο επιχειρηματικό όμιλο, συμφερόντων της οικογένειας του επιχειρηματία Κωνσταντίνου Στέγγου.

Επίσης, οι εταιρείες ΑΕΓΕΚ Γενικών Κατασκευών και Ναυτιλιακών, Τουριστικών και Δασικών Επιχειρήσεων και ΑΕΓΕΚ Κατασκευαστική είναι του ιδίου ομίλου, που παλαιότερα ανήκε στους επιχειρηματίες Γιάννη Τριανταφύλλου και Σπύρο Παπαγεωργίου, μετέπειτα στον Γ. Μαρούλη ενώ σήμερα ελέγχεται από τις τράπεζες Alpha Bank και Τράπεζα Πειραιώς.

Η έκπληξη

Οι επιτόπιοι έλεγχοι επιφυλάσσουν μίαν έκπληξη στην Επιτροπή Ανταγωνισμού, η οποία έμελλε να είναι καταλυτική για την πορεία της έρευνας.

Κατά τη διάρκεια του ελέγχου στα γραφεία της Τεχνικής Ολυμπιακής το διήμερο 12 και 13 Φεβρουαρίου 2013, πέφτει στα χέρια της Επιτροπής Ανταγωνισμού το ημερολόγιο του επιχειρηματία Κωνσταντίνου Στέγγου –ή για την ακρίβεια τα ημερολόγια και οι σημειώσεις πολλών ετών του Στέγγου. Πρόκειται για μία αστείρευτη πηγή πληροφοριών. Λέγεται πως τα στελέχη της Επιτροπής Ανταγωνισμού βρήκαν σημειώσεις που κάλυπταν μια εκτεταμένη χρονική περίοδο, από το 1994 μέχρι και το 2012. Με λίγα λόγια, πήραν μέσα από τις σημειώσεις του Στέγγου μια απεικόνιση όλης της ιστορίας του κλάδου, υπό το πρίσμα, βέβαια, των προσωπικών σημειώσεων ενός συγκεκριμένου επιχειρηματία.

Αμέσως η διοίκηση της Τεχνικής Ολυμπιακής ζητά από την Επιτροπή Ανταγωνισμού να κάνει αίτηση υπαγωγής στο πρόγραμμα επιείκειας για χορήγηση μείωσης ή απαλλαγής από τα πρόστιμα που πιθανά θα επιβληθούν εάν και όταν η ολομέλεια της Επιτροπής Ανταγωνισμού κρίνει κάτι τέτοιο.

Πρόγραμμα Επιείκειας

Το πρόγραμμα Επιείκειας είναι το νομικό πλαίσιο που ορίζει την επιεική μεταχείριση επιχειρήσεων και φυσικών προσώπων που συνεργάζονται με την Επιτροπή Ανταγωνισμού για την αποκάλυψη πρακτικών καρτέλ και ιδίως μυστικών οριζόντιων συμπράξεων, οι οποίες απαγορεύονται (συμπράξεις, οι οποίες άμεσα ή έμμεσα επηρεάζουν τις τιμές, τις ποσότητες, τα μερίδια αγοράς ή άλλες σχετικές παραμέτρους του ανταγωνισμού, ή βάσει των οποίων λαμβάνει χώρα, ενδεικτικά, προσδιορισμός ποσοστώσεων παραγωγής ή πώλησης, κατανομή των αγορών, περιορισμός των εισαγωγών ή των εξαγωγών, νόθευση των διαγωνισμών, συλλογικός εμπορικός αποκλεισμός).

Η ένταξη σε καθεστώς επιείκειας αξιολογείται και μπορεί να οδηγήσει σε ολική ή μερική απαλλαγή από το πρόστιμο στην περίπτωση που κριθεί αποφασιστική η συμβολή του φυσικού προσώπου ή της εταιρείας στην έναρξη διαδικασίας έρευνας ή στον εντοπισμό και στην απόδειξη παράβασης, υπό τον όρο ότι πληρούνται ορισμένες πρόσθετες προϋποθέσεις, για την αποκάλυψη αθέμιτων πρακτικών. Ειδικά για τα φυσικά πρόσωπα, η υπαγωγή τους στο πρόγραμμα και η πλήρης απαλλαγή τους από την επιβολή του προστίμου αίρει το αξιόποινο των πράξεων τους, ενώ, στην περίπτωση της επιβολής μειωμένου προστίμου, θεωρείται ελαφρυντική περίσταση και τους επιβάλλεται ποινή μειωμένη κατά το άρθρο 83 του Ποινικού Κώδικα.

Η αίτηση, τα στοιχεία και η έγκριση

Πράγματι, η Τεχνική Ολυμπιακή κάνει αίτηση για υπαγωγή στην επιείκεια και προσκομίζει νέα στοιχεία, στα οποία περιγράφονται συνεννοήσεις ανάμεσα σε μεγάλες εταιρείες του κατασκευαστικού κλάδου. Πρόκειται για εταιρείες που κατέχουν το εργοληπτικό πτυχίο της ανώτερης τάξης (7ης τάξης) και συμμετέχουν σε μεγάλα δημόσια έργα.

Σύμφωνα με πληροφορίες, δόθηκαν στοιχεία για διαγωνισμούς μεγάλων δημοσίων έργων που έγιναν την περίοδο 2011-2012. Μερικά από τα έργα για τα οποία δόθηκαν αρχικά στοιχεία είναι του ΟΣΕ, της Εγνατίας Οδού, της Γενικής Γραμματείας Δημοσίων Έργων του υπουργείου Μεταφορών και Υποδομών, του Μετρό Αθηνών, του ΠΑΘΕ, των Παραχωρήσεων, των έργων υποδομών στον Αχελώο κ.λπ.

Στην πορεία των ερευνών, όπως αναφέρουν πηγές από τον κλάδο, δόθηκαν και στοιχεία για τα εξής:

πώς γινόταν το μοίρασμα των έργων,

τις συναντήσεις που έκαναν οι εκπρόσωποι των εταιρειών,

πώς προσδιορίζονταν οι εκπτώσεις,

πώς γινόταν η επιλογή του μειοδότη και

πώς μια εταιρεία που ανήκε σε άλλη κοινοπραξία συμφωνούσε με την κοινοπραξία που κέρδισε το διαγωνισμό να πάρει κάποιο άλλο έργο από αυτήν, προκειμένου να μην χτυπήσει "δυνατά" τον διαγωνισμό ή κάνει προσφυγές και καθυστερήσει την ανάθεση.

Η επεξεργασία και τεκμηρίωση των στοιχείων φτάνει μέχρι τις αρχές του 2015. Τότε, η Επιτροπή Ανταγωνισμού κρίνει ότι οι εταιρείες Τεχνική Ολυμπιακή-Μοχλός-Πόρτο Καρράς πληρούν τις προϋποθέσεις ένταξης στο πρόγραμμα επιείκειας και χορηγεί προσωρινή απαλλαγή από την ενδεχόμενη επιβολή προστίμων για την περίοδο μέχρι το 2005. Το ίδιο κάνει το 2016 για τις ίδιες εταιρείες, χορηγώντας απαλλαγή και για περιπτώσεις μετά το 2005.

Η έρευνα της Επιτροπής δεν περιορίζεται στα στοιχεία της Τεχνικής Ολυμπιακής και στο ημερολόγιο του Κωνσταντίνου Στέγγου. Παράλληλα, κινείται η διαδικασία επεξεργασίας στοιχείων από τις δημόσιες αρχές και τους φορείς που έκαναν τους διαγωνισμούς. Η Επιτροπή Ανταγωνισμού απευθύνεται στη Γενική Γραμματεία Δημοσίων Έργων του υπουργείου Μεταφορών και Υποδομών, στην Αττικό Μετρό, στην Εγνατία Οδό, στον ΟΣΕ κ.λπ., ζητώντας πλήθος στοιχείων για έργα που εκτελέστηκαν από το 1990.

Επίσης, η Επιτροπή απευθύνεται στις ίδιες τις εταιρείες, καλώντας τους εκπροσώπους να καταθέσουν επί των στοιχείων που έχουν βρεθεί. Κλήθηκαν ανώτατα και ανώτερα στελέχη της διοίκησης, όπως πρόεδροι, αντιπρόεδροι και διευθύνοντες σύμβουλοι των εταιρειών.

30 μάρτυρες από 15 εταιρείες

Συνολικά καλούνται πάνω από 30 μάρτυρες από τουλάχιστον 15 εταιρείες, ελληνικές και ξένες. Πολλά από τα πρόσωπα καταθέτουν δύο ή και περισσότερες φορές, ενώ η όλη διαδικασία κρατά περισσότερο από έναν χρόνο, από τις αρχές του 2015 μέχρι τον Μάρτιο του 2016. Οι περισσότεροι που καλούνται είναι ανώτατα στελέχη της διοίκησης. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι μεταξύ των ατόμων που κατέθεσαν στην Επιτροπή Ανταγωνισμού ήταν:

Από την εταιρεία Τέρνα κλήθηκε ο διευθύνων σύμβουλος Γιώργος Περιστέρης, ο αντιπρόεδρος Γιώργος Περδικάρης και ο αντιπρόεδρος Μιχάλης Γουρζής. Θυμίζουμε ότι λίγες ημέρες πριν ανακοινωθεί η εισήγηση της Επιτροπής Ανταγωνισμού, ο Μιχάλης Γουρζής, με αφορμή το πολυσύνθετο έργο της γέφυρας της Τσακώνας το οποίο η εταιρεία κατασκεύασε με μεγάλο οικονομικό κόστος, δήλωσε ότι «τέτοια συμπεριφορά επιδεικνύουν μόνο οι ελληνικές εταιρείες, κι αυτό έχει φανεί σε όλα τα μεγάλα έργα στη χώρα μας και φαίνεται και τώρα στην περίπτωση των αυτοκινητοδρόμων. Οι ελληνικές κατασκευαστικές εταιρείες έχουν κερδίσει τον σεβασμό των ξένων εταίρων τους, όπου ανά τον κόσμο εκτελούν έργα. Καιρός είναι να τις σεβαστούν κι εδώ στην Ελλάδα». Προφανώς εξέφραζε τα παράπονα γιατί γνώριζε την ύπαρξη της έρευνας.

Από την Ιντρακάτ κλήθηκε ο αντιπρόεδρος Πέτρος Σουρέτης, από τηνΆκτωρ κλήθηκαν, μεταξύ άλλων, ο πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου Δημήτρης Κούτρας, ο αντιπρόεδρος Τιμολέων Καρεφυλλάκης και ο διευθύνων σύμβουλος Δημήτρης Καλλιτσάντσης.

Από την ΑΕΓΕΚ κλήθηκαν ο Γιάννης Τριανταφύλλου, διευθύνων σύμβουλος την περίοδο 1983-2008, ο Γιάννης Μαρούλης, διευθύνων σύμβουλος την περίοδο 2008-2012, ο Θεόδωρος Μέγγουλης, μέλος διοικητικού συμβουλίου και ο Μιχαήλ Σίμας, αντιπρόεδρος.

Από την J&P Άβαξ κλήθηκαν ο διευθύνων σύμβουλος Κωνσταντίνος Μιτζάλης και ο αναπληρωτής πρόεδρος Κωνσταντίνος Κουβαράς. 

Από την ΒΙΟΤΕΡ κλήθηκε ο διευθύνων σύμβουλος Γιώργος Μαυροσκότης, από την Archirodon ο διευθύνων σύμβουλος Ν. Νικολαΐδης, από την ΑΦΟΙ Ιακώβου ο οικονομικός διευθυντής Α. Ιακώβου, από την FCC o Aθ. Νότας, από την Alpine Bau ο Α. Πολυζώης, από τη Siemens AG o Daniel Mayer-Veit, από τη γαλλικήVinci ο Hadi Hannouche και από τη Hochtief PPP Solutions o Oliver Wagner.

Επίσης κλήθηκαν στελέχη της Ατέρμων, των ιταλικών Todini Tadei, Impressa, Rizzani, Maire Technimont και της γαλλικής Alstom Transport.

Την Δευτέρα 6 Ιουνίου το inside story θα παρουσιάσει νέα στοιχεία από την έρευνα της Επιτροπής Ανταγωνισμού για τις συνεννοήσεις μεταξύ των κατασκευαστών.