Ανακύκλωση: στον αυτόματο πιλότο της αγοράς

Από την ΠΡΩΣΥΝΑΤ

Πολλές φορές στο παρελθόν, η ΠΡΩΣΥΝΑΤ προσπάθησε να φωτίσει βασικές πτυχές της διαχείρισης των ανακυκλώσιμων υλικών στη χώρα μας. Η τελευταία προσπάθεια βρίσκεται σε εξέλιξη τους τελευταίους μήνες και απέφερε, με περιπετειώδη τρόπο, μια εκτεταμένη απάντηση του ΕΟΑΝ ,την οποία έχουμε ήδη σχολιάσει. Για πολλά από αυτά τα ζητήματα εξακολουθεί να υπάρχει ανεπαρκής πληροφόρηση, που μας κάνει πολύ επιφυλακτικούς, ως προς την εγκυρότητα των στοιχείων που χρησιμοποιούνται από την πολιτεία για την περιγραφή της κατάστασης και για την παρακολούθηση της εκπλήρωσης των εθνικών στόχων. Αναγκαστήκαμε να απευθυνθούμε και στο υπουργείο περιβάλλοντος, από το οποίο πήραμε μια αποκαλυπτική των προβλημάτων απάντηση, την οποία δημοσιοποιούμε σήμερα, μαζί με τα δικά μας σχόλια. 

Τα ερωτήματα

Αφετηρία των αρχικών ερωτημάτων μας προς τον ΕΟΑΝ, στη συνέχεια και προς το υπουργείο, ήταν η ανάγκη κατανόησης του τρόπου με τον οποίο παρακολουθείται η εκπλήρωση των εθνικών στόχων για την ανακύκλωση υλικών και, ιδιαίτερα, των υλικών συσκευασίας. Κεντρικό στοιχείο θεωρούσαμε και θεωρούμε ότι αποτελεί μια καλά τεκμηριωμένη εκτίμηση για τις ποσότητες του συνόλου των παραγόμενων αστικών στερεών αποβλήτων (ΑΣΑ) και της σύνθεσής τους, καθώς και για τις ποσότητες των παραγόμενων ανακυκλώσιμων υλικών. Με αυτό το δεδομένο, ζητήσαμε, μεταξύ πολλών άλλων, στοιχεία για τα εξής δύο ζητήματα:

· Τη διαχρονική εκτίμηση της συνολικής παραγωγής ΑΣΑ των τελευταίων χρόνων (ποια στοιχεία χρησιμοποιούνται, σαν βάση, για τον υπολογισμό της ποσότητας των ανακυκλώσιμων υλικών;).

· Τη μελέτη ή την εκτίμηση, με την οποία υπολογίζεται το ποσοστό συμμετοχής των ανακυκλώσιμων υλικών (συσκευασίας και μη) στο σύνολο των ΑΣΑ και αν μεταβάλλεται το ποσοστό αυτό, από έτος σε έτος.

Οι απαντήσεις του ΕΟΑΝ και του υπουργείου περιβάλλοντος

Από τις απαντήσεις του ΕΟΑΝ και του υπουργείου και από τα στοιχεία που τέθηκαν στη διάθεσή μας, προκύπτει ότι έχουν ακολουθηθεί δύο αυτοτελείς και ανεξάρτητες μεταξύ τους διαδικασίες:

· Η πρώτη αφορά στην εκτίμηση της συνολικής ποσότητας των ΑΣΑ και της σύνθεσής τους, που υιοθετεί η μελέτη για το νέο ΕΣΔΑ. Η συγκεκριμένη εκτίμηση προκύπτει από τη συνεκτίμηση, αφενός, των παραδοχών μιας μελέτης του 2011 για τα βιοαπόβλητα και, αφετέρου, στοιχείων των ΦοΔΣΑ από τη λειτουργία 39 ΧΥΤΑ, ανά την επικράτεια.

· Η δεύτερη αφορά στην εκτίμηση των ποσοτήτων των ανακυκλώσιμων συσκευασιών, που διατίθενται στην ελληνική αγορά. Σύμφωνα με τον ΕΟΑΝ και το υπουργείο, πρόκειται για ποσοτική εκτίμηση, που δε στηρίζεται σε μελέτες για τη σύνθεση των ΑΣΑ. Σαν πηγές αυτής της εκτίμησης φέρονται, αφενός, η «Μελέτη για τις συσκευασίες στην Ελλάδα», (Χ. Τσιλιγιάννης, Β. Μαλιώκας & Συνεργάτες ΕΠΕ, Αθήνα 2001) και, αφετέρου, τα στοιχεία «που παρέχει αντιπροσωπευτικό δείγμα παραγωγών, περιλαμβανομένων των εισαγωγέων, που αντιπροσωπεύει περίπου το 60% των ποσοτήτων συσκευασιών που διατέθηκαν στην αγορά». Την ποσοτική αποτύπωση της εκτίμησης την κάνει ο ΕΟΑΝ, που τη διαβιβάζει στο υπουργείο και αυτό, με τη σειρά του, στην ευρωπαϊκή ένωση. Η μελέτη, που αποτελεί βασικό στοιχείο της εκτίμησης, αναζητήθηκε στον ΕΟΑΝ, αυτός μας παρέπεμψε στο υπουργείο και το υπουργείο μας πληροφορεί πως η μελέτη έχει χαθεί (!!!), πιθανότατα από το 2008. Για τη δεύτερη πηγή της εκτίμησης -τα στοιχεία των παραγωγών- δεν μας δίνεται και δεν έχει δημοσιοποιηθεί κανένα στοιχείο τεκμηρίωσης. Υποθέτουμε ότι σημείο αναφοράς και άντλησης στοιχείων είναι οι ετήσιες δηλώσεις των παραγωγών, που υποβάλλουν στα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης (ΣΕΔ) της ανακύκλωσης συσκευασιών (κυρίως, στην ΕΕΑΑ ΑΕ).

Τα σχόλια της ΠΡΩΣΥΝΑΤ

Από την αξιολόγηση των παραπάνω στοιχείων, καταλήγουμε στις εξής διαπιστώσεις:

· Για τη συνολική ποσότητα των ΑΣΑ, υπάρχουν σχετικά αντιπροσωπευτικά και επαρκή στοιχεία, οπότε η εκτίμηση γι αυτήν φαίνεται να είναι αρκετά κοντά στην πραγματικότητα.

· Για τη σύνθεση των ΑΣΑ, τα στοιχεία είναι λιγότερο αντιπροσωπευτικά και καθόλου πειστικά. Όπου υπάρχουν εκτιμήσεις από τους φορείς διαχείρισης (ΦοΔΣΑ), στηρίζονται σε επιδερμικές μελέτες, συνήθως με αναφορά σε άλλες μελέτες και, σπάνια, σε πρωτογενή έρευνα πεδίου. Συνεπώς, έχουμε κάθε λόγο να είμαστε επιφυλακτικοί, ως προς την ακρίβεια της εκτίμησης, τόσο του εθνικού σχεδίου (ΕΣΔΑ), όσο και των περιφερειακών σχεδίων (ΠΕΣΔΑ). Αυτό σημαίνει ότι η παρακολούθηση της υλοποίησης των στόχων για την ανακύκλωση μιας σειράς υλικών (συσκευασίας, οχημάτων τέλους κύκλου ζωής, μεταχειρισμένων ελαστικών οχημάτων, χρησιμοποιημένων ορυκτελαίων, ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών, ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού, αποβλήτων από εκσκαφές, κατεδαφίσεις και κατασκευές) ενδέχεται να γίνεται σε εντελώς λάθος βάση.

· Τα πράγματα γίνονται ακόμη χειρότερα στην (ανεξάρτητη) εκτίμηση της ποσότητας των ανακυκλώσιμων υλικών συσκευασίας, αφού η μία βασική πηγή (μελέτη) ανάγεται στο μακρινό παρελθόν (2001) και, επιπλέον, έχει χαθεί, οπότε δεν μπορεί και να αξιολογηθεί η επάρκειά της στο παρόν. Δεν ξέρουμε αν τηρούνται κάπου βασικές εκτιμήσεις της μελέτης, όπως η πρόβλεψη για την εξέλιξη των ποσοτήτων των ανακυκλώσιμων υλικών συσκευασίας σε ένα βάθος χρόνου (π.χ. μέχρι το 2020). Πιθανολογούμε ότι η πραγματική εκτίμηση προκύπτει, αποκλειστικά, από τα στοιχεία της άλλης πηγής, δηλαδή από τις δηλώσεις των παραγωγών. Κι αυτά, όμως, τα στοιχεία δε δημοσιοποιούνται, οπότε δεν μπορούν να αξιολογηθούν. Σημειώνουμε ότι οι παραγωγοί έχουν λόγους να παρουσιάζουν υποεκτιμημένες τις ποσότητες των ανακυκλώσιμων υλικών, αφού στη βάση αυτή υπολογίζονται οι εισφορές τους στο σύστημα της ανακύκλωσης. 

· Αποτέλεσμα της γενικευμένης αβεβαιότητας που επικρατεί είναι η εκτίμηση του νέου ΕΣΔΑ, σχετικά με την κατανομή στο εσωτερικό της κατηγορίας των ανακυκλώσιμων υλικών, που το λιγότερο ξενίζει. Για το 2011 εκτιμάται ότι οι συσκευασίες ήταν 866 χιλ. τόνοι και τα λοιπά ανακυκλώσιμα υλικά 1.928 χιλ. τόνοι. Για το 2020 εκτιμάται ότι οι συσκευασίες θα είναι 829 χιλ. τόνοι και τα λοιπά ανακυκλώσιμα υλικά 2.072 χιλ. τόνοι. Πρόκειται για εκτιμήσεις που προσκρούουν στην κοινή εμπειρία, παρόλο που δεν είμαστε σε θέση να τεκμηριώσουμε τις ενστάσεις μας, εξαιτίας της έλλειψης επαρκών στοιχείων.

Προτάσεις

Τα προβλήματα της υφιστάμενης κατάστασης είναι προφανή, λειτουργούν σαν πρόσθετη τροχοπέδη στην προσπάθεια ριζικής αναθεώρησης του συστήματος ανακύκλωσης και πρέπει να ξεπεραστούν άμεσα. Σε αυτήν την κατεύθυνση εκτιμούμε ότι:

· Επιβάλλεται να εκπονηθεί μια επικαιροποιημένη και αξιόπιστη μελέτη για τη σύνθεση των ΑΣΑ, σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, με ενιαία εργαλεία και μεθοδολογία.

· Σε αυτό το πλαίσιο, μπορεί να αναζητηθεί η μελέτη του 2001 από τους μελετητές (κάποιο αντίγραφο θα υπάρχει), να δημοσιοποιηθεί και να αξιολογηθεί αν έχει να συνεισφέρει κάτι, σήμερα.

· Να δημοσιοποιηθούν, αν υπάρχουν, οι προβλέψεις της μελέτης του 2001, για την εξέλιξη των ποσοτήτων των ανακυκλώσιμων υλικών συσκευασίας στο όποιο βάθος χρόνου.

· Να δημοσιοποιηθούν τα στοιχεία των παραγωγών και η μεθοδολογία της επεξεργασίας τους, μαζί με τις εκτιμήσεις του ΕΟΑΝ, τουλάχιστον για τα έτη 2007 - 2015, που τεκμηριώνουν τις εκθέσεις που υποβλήθηκαν ή θα υποβληθούν στην ευρωπαϊκή επιτροπή.

7/1/2016

ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΣΥΝΕΝΝΟΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ (ΠΡΩΣΥΝΑΤ)

Ακολουθεί η απάντηση του υπουργείου και το συνοδευτικό απόσπασμα της μελέτης του ΕΣΔΑ

2015_12_18_ΥΠΕΝ_απάντηση σε επιστολή.pdf

2013_07_αναθεώρηση ΕΣΔΑ_2ο παραδοτέο_υφιστάμενη κατάσταση_παράρτημα_pp 23-26.pdf