Κάγκελα και φράχτες στην Ευρωένωση

Του Βασίλη Γαλούπη από το Ποντίκι

Ένα νέου τύπου «σιδηρούν παραπέτασμα» υψώνει η Γηραιά Ήπειρος σε πρόσφυγες και μετανάστες

Τέτοια εποχή πριν από 26 χρόνια, στις 19.8.1989, σηματοδοτήθηκε η αρχή για την εκ βάθρων αλλαγή της Ευρώπης. Κι έμεινε στην ιστορία ως η μέρα «πανευρωπαϊκού πικ-νικ». Τότε, για πρώτη φορά, η κομμουνιστική Ουγγαρία άνοιξε για τρεις ώρες τα σύνορά της με την Αυστρία έτσι ώστε κόσμος και από τις δύο πλευρές να πάρει μια γεύση της Ευρώπης χωρίς περιορισμούς. Στην «άλλη πλευρά» πέρασαν 600 άτομα. Λίγο μετά, οι ουγγρικές αρχές άνοιξαν επίσημα τα σύνορα και 60.000 άνθρωποι έκαναν το ίδιο. Ήταν η συμβολική αρχή του τέλους για τη διαιρεμένη Ευρώπη. Στις 9.11.1989 έπεσε το Τείχος του Βερολίνου.

Σήμερα, δυόμισι δεκαετίες μετά, η Ευρώπη σηκώνει ξανά τείχη και κατασκευάζει άρον άρον νέα φράγματα σε μια σπασμωδική προσπάθεια να αναχαιτίσει τη ροή από τα κύματα των προσφύγων. 

Ο Ιταλός πρωθυπουργός Ρέντσι έγραψε τον Ιούνιο: «Δεν θέλω το σύμβολο της ευρωπαϊκής ταυτότητας να είναι ένα τείχος μεταξύ Ουγγαρίας και Σερβίας, ούτε ένα τείχος δυσπιστίας ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες». Παρ’ όλα αυτά, η Ουγγαρία δεν είναι η μόνη χώρα που κατασκευάζει φράχτες.

Παρόμοια θέση με αυτήν του Ιταλού πρωθυπουργού πήρε την Κυριακή και ο πρόεδρος της Κομισιόν Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, με άρθρο του στην «Die Welt»: «Προσφυγικά στρατόπεδα, σκάφη γεμάτα ανθρώπους, βία κατά των αιτούντων άσυλο, όχι αυτό δεν είναι Ευρώπη».

Η Ευρώπη παλεύει αμήχανα να προσαρμοστεί στη μεταναστευτική κρίση και να βρει λύση για το ανθρώπινο ποτάμι των εξαθλιωμένων που φτάνουν στα εδάφη της με κάθε τρόπο και κάθε κόστος για να ξεφύγουν από το πολεμικό σκηνικό στη Μέση Ανατολή, και όχι μόνο.

Φράχτες παντού

Είναι, όμως, τελικά οι φράχτες η απάντηση στη μεταναστευτική κρίση στην Ευρώπη; Ακόμα και σε πρακτικό επίπεδο αν το δει κανείς, δεν πρόκειται απαραίτητα τέτοιες κατασκευές να αναχαιτίσουν τις ροές των προσφύγων. Είναι βέβαιο ότι θα δημιουργηθούν εναλλακτικές διαδρομές και οι λαθρέμποροι θα αναγκαστούν, απλά, να τροποποιήσουν τα δίκτυά τους. Εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες, αποφασισμένοι να συνεχίσουν να ρισκάρουν τα πάντα για να φτάσουν σε ευρωπαϊκό έδαφος, θα παρακάμψουν έτσι κι αλλιώς τους φράχτες ψάχνοντας άλλους τρόπους και πύλες εισόδου. 

Όταν η Ελλάδα «σήκωσε» το 2012 τον πολυσυζητημένο σιδερένιο φράχτη μήκους 12,5 χιλιομέτρων στον Έβρο, στα σύνορα με την Τουρκία, άσχετα αν τώρα ο φράχτης αυτός είναι σε σημεία διαλυμένος αφού έκτοτε δεν συντηρήθηκε, είδε από την πρώτη κιόλας στιγμή ραγδαία αύξηση των προσφύγων που προσπαθούσαν πλέον να περάσουν στη χώρα μέσω θαλάσσης. Επιπρόσθετα, οι λαθρέμποροι στα τουρκικά χερσαία σύνορα μετακίνησαν κάποια από τα περάσματά τους βορειότερα, στα βουλγαρικά σύνορα. Τώρα, η Βουλγαρία κατασκευάζει φράχτη στα σύνορα με την Τουρκία.

Ακροδεξιές πρακτικές

Τα απομεινάρια του τείχους του Βερολίνου, στην καρδιά της πρωτεύουσας της πλουσιότερης ευρωπαϊκής χώρας, στέκουν ως υπενθύμιση ενός περιφραγμένου και διχασμένου πρόσφατου παρελθόντος. Όμως, εν μέσω απαισιόδοξων οικονομικών προβλέψεων και καλπάζουσας ανεργίας, πολλές ευρωπαϊκές χώρες καταφεύγουν στο μέτρο της κατασκευής φραχτών με σκοπό όχι μόνο να κρατήσουν τους μετανάστες εκτός αλλά και να ανακουφίσουν τους πολίτες τους εντός. 

Τα σημερινά τείχη που ξεφυτρώνουν ανά την Ευρώπη επιτελούν εκτός των άλλων και έναν ρόλο σημειολογικό, αφού ο κόσμος, ζαλισμένος από τις διαστάσεις του προβλήματος, άρχισε σε μεγάλο βαθμό να ταυτίζεται με ξενοφοβικές και ακροδεξιές ρητορικές.

Σύμφωνα με μελέτη του Διεθνούς Οργανισμού για τη Μετανάστευση (IOM) που πραγματοποιήθηκε τον Ιανουάριο, οι Ευρωπαίοι είναι διεθνώς οι πιο αρνητικοί στη μετανάστευση. Τα υψηλότερα ποσοστά σημειώνονται σε κατοίκους της περιοχής της Μεσογείου, της μεγαλύτερης πύλης εισόδου για πρόσφυγες και μετανάστες από τη Μ. Ανατολή και την Αφρική. Οι Έλληνες επιθυμούν να μειωθούν οι εισροές σε ποσοστό 84%. Πρόκειται για το υψηλότερο ποσοστό στον κόσμο!

Ο πρώην πρεσβευτής της Ε.Ε. σε Τουρκία και Συρία Μαρκ Πιερίνι τόνισε πρόσφατα πως οι φράχτες είναι πρωτίστως «σχεδιασμένοι για να ικανοποιήσουν την εγχώρια κοινή γνώμη». Τα τείχη, δηλαδή, δεν αποκλείουν πρακτικά τις εισροές, ωστόσο θεωρείται ότι λειτουργούν καταπραϋντικά για τις ανησυχίες των πολιτών στο εσωτερικό της κάθε χώρας, δίνοντας την – σε μεγάλο βαθμό – ψευδαίσθηση της ασφάλειας από τα κύματα μεταναστών.   

Άσυλο α λα καρτ

Κοιτάζοντας κάποιος προσεκτικά τον χάρτη της Ευρώπης όπως διαμορφώνεται σήμερα, θα δει ότι υψώνεται ένα καινούργιο, άλλου τύπου, Σιδηρούν Παραπέτασμα.

Αν και οι πιθανότητες να καταφέρουν να εγκατασταθούν σε μια ευρωπαϊκή χώρα είναι μικρές, οι αριθμοί των αιτούντων άσυλο πληθαίνουν κάθε χρόνο. Το 2014, έφτασαν τους 626.065 οι πρόσφυγες που ζήτησαν άσυλο στις 28 χώρες της Ε.Ε., μια δραματική αύξηση της τάξης του 44% συγκριτικά με την προηγούμενη χρονιά. Από αυτές τις αιτήσεις, σχεδόν οι μισές ήταν για τη Γερμανία και τη Σουηδία. 

Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat οι αιτήσεις ασύλου είχαν ως εξής:

* Γερμανία 202.815

* Σουηδία 81.325

* Ιταλία 64.625

* Γαλλία 62.735

* Υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ένωση 213.640.

Ο ύπατος αρμοστής του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για τους πρόσφυγες Αντόνιο Γκουτιέρες θεωρεί ότι η πολιτική της Ευρώπης «δημιουργεί μία κατάσταση ασύλου αλά καρτ» και ότι «είναι φυσικό οι άνθρωποι να κατευθύνονται προς τα μέρη όπου θα βρουν τις καλύτερες συνθήκες». 

Για παράδειγμα, ακόμα και στην πιο πρόσφατη περίπτωση, που μας αφορά και πιο άμεσα, οι χιλιάδες πρόσφυγες που συνωστίστηκαν τις προηγούμενες μέρες στην Ειδομένη και μετά κόπων και βασάνων κατάφεραν να περάσουν στην ΠΓΔΜ από την Ελλάδα έχουν τελικό προορισμό, κατ’ αρχάς μέσω Σερβίας, την Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη. Κυρίως, τη Γερμανία και την Σουηδία. 

Για τους περιβόητους φράχτες, ο ύπατος αρμοστής θεωρεί ότι «η εμπειρία μας δείχνει πως τα τείχη δεν είναι αποτελεσματικά. Αν κλείσεις την πόρτα, οι άνθρωποι θα μπουν από το παράθυρο. Τα τείχη μπορούν κάποιες φορές να εκτρέψουν την κυκλοφορία, αλλά δεν θα τη σταματήσουν».

Διόλου τυχαία τον Ιούνιο ο Πάπας Φραγκίσκος αντέδρασε με τον τρόπο του στα τείχη που υψώνονται δηλώνοντας: «Καλώ όλους να ζητήσουν από τον Θεό συγχώρεση για όσους κλείνουν την πόρτα σε αυτούς που ψάχνουν προστασία».

Μόνο... ιδέες

Με περισσότερους από 1,7 εκατομμύρια πρόσφυγες από τη Συρία να βρίσκονται στην Τουρκία και τον πόλεμο στη χώρα τους να μαίνεται για πέμπτο χρόνο, οι προσπάθειές τους να περάσουν σε Ελλάδα και Βουλγαρία αναμένεται να ενταθούν φέτος. Το ίδιο και οι απόπειρες να διασχίσουν τη Μεσόγειο από τον Λίβανο, όπου έχουν συγκεντρωθεί ακόμα 1,2 εκατομμύρια άνθρωποι. 

Αντιμέτωπα με το επιτακτικό πρόβλημα των ασταμάτητων ροών απεγνωσμένων ανθρώπων, τα ευρωπαϊκά κράτη επεξεργάζονται διάφορες ιδέες. Προς το παρόν, όμως, μένουν στις... ιδέες, αδυνατώντας να συνεργαστούν και να διαχειριστούν την κατάσταση, με άμεση συνέπεια την επιβάρυνση των χωρών του Νότου. 

Μία από αυτές τις ιδέες είναι η δημιουργία ασφαλών καταφυγίων σε χώρες όπως η Αίγυπτος και η Τυνησία, όπου οι πρόσφυγες θα μπορούν από εκεί να καταθέτουν τις αιτήσεις για άσυλο χωρίς να χρειάζεται να περάσουν πρώτα τη Μεσόγειο. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών για τους πρόσφυγες είναι αρχικά θετικός σε μια τέτοια ιδέα, με την επιφύλαξη ότι αυτό στην πράξη δεν θα μεταφραστεί σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Μια άλλη ιδέα είναι να υπάρξουν ποσοστώσεις για πρόσφυγες, με σκοπό αυτοί να διανεμηθούν πιο δίκαια ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες. Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, οι πρόσφυγες καλούνται να ζητήσουν άσυλο στην πρώτη ευρωπαϊκή χώρα όπου φτάνουν. Στην πράξη, λόγω των δυσανάλογα τεράστιων αριθμών προς Ελλάδα και Ιταλία, οι τοπικές αρχές δεν εμποδίζουν, αν όχι ενθαρρύνουν, τους πρόσφυγες να συνεχίσουν το ταξίδι τους σε άλλη χώρα και να αιτηθούν άσυλο εκεί.

Τη στιγμή, όμως, που οι εθνικές κυβερνήσεις είναι αυτές οι οποίες καθορίζουν την πολιτική για το άσυλο, η δημιουργία μιας κοινής ευρωπαϊκής στάσης και απάντησης στο, καθόλου δημοφιλές στους πολίτες των χωρών, θέμα της μετανάστευσης μοιάζει προς το παρόν σχεδόν αδύνατη. Οι προσπάθειες εντείνονται διαρκώς, ακόμα κι αυτές τις μέρες, όμως χειροπιαστά αποτελέσματα δεν υπάρχουν.

Η κατασκευή φραχτών και τειχών μεταξύ κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου η διακίνηση είναι – υποτίθεται – ελεύθερη και ο κόσμος δεν χρειάζεται διαβατήριο για να περάσει τα εθνικά σύνορα, σηματοδοτεί μια κατάσταση που δεν προμηνύει τίποτα αισιόδοξο για την ευρωπαϊκή ιδέα και λειτουργία.

Ουγγαρία

Η Ουγγαρία κατασκευάζει με φρενήρεις ρυθμούς φράχτη ύψους 4 μέτρων κατά μήκος των 170 χλμ. των συνόρων της με τη Σερβία. Στο μεταξύ, ο σκληροπυρηνικός πρωθυπουργός  Όρμπαν βλέπει να χάνει ψηφοφόρους από το ακροδεξιό Jobbik και γι’ αυτό κλιμακώνει την αντιμεταναστευτική ρητορική του. Για τα έργα δουλεύουν νυχθημερόν περίπου 1.000 στρατιώτες και κρατούμενοι. 

Νωρίτερα το καλοκαίρι, η κυβέρνηση ξόδεψε 1 εκατ. ευρώ για να αναρτήσει παντού πινακίδες προς γνώσιν όσων περνάνε τα σύνορα, με το μήνυμα: «Εάν έρθετε στην Ουγγαρία, δεν μπορείτε να πάρετε τις δουλειές των Ούγγρων». Κι όλα αυτά σε μια χώρα όπου 400.000 πολίτες της είχαν σταλεί στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και 700.000 στα σοβιετικά γκουλάγκ. 

Στην Ουγγαρία έχουν περάσει παράνομα περίπου 57.000 άτομα μέχρι στιγμής φέτος, κατακόρυφη αύξηση σε σχέση με τους 43.000 που εισήλθαν στη χώρα το 2014 και τους μόλις 2.000 το 2012. Το 95% των ανθρώπων που μπήκαν φέτος στην Ουγγαρία βρήκαν πέρασμα από τη Σερβία, που δεν είναι χώρα-μέλος της Ε.Ε. αλλά έχει ξεκινήσει διαδικασία ένταξης. Ο Σέρβος πρωθυπουργός Αλεξάνταρ Βούτσιτς δήλωσε «έκπληκτος και σοκαρισμένος» από τις κινήσεις της Ουγγαρίας να κλείσει τα σύνορα και να σηκώσει τον τεράστιο φράχτη. 

Βουλγαρία

Η Βουλγαρία, από την πλευρά της, κατασκευάζει φράχτη 175 χλμ. με αγκαθωτά συρματοπλέγματα στα σύνορα (συνολικού μήκους 240 χλμ.) με την Τουρκία. Σε εξέλιξη βρίσκονται τα έργα σε 80 χλμ., με τα πρώτα 33 χλμ. του σιδερένιου εμποδίου να έχουν ήδη ολοκληρωθεί. Ο φράχτης έχει ύψος 4,5 μ., πλάτος 1,5 μ. και φυλάσσεται επί 24ώρου βάσεως από ένοπλους φρουρούς. 

Οι βουλγαρικές αρχές δήλωσαν ότι ήδη έχουν εμποδιστεί μόνο τον περασμένο μήνα περισσότερους από 500 πρόσφυγες να περάσουν στη χώρα. Η Βουλγαρία στο παρελθόν εθεωρείτο από τα πιο εύκολα «περάσματα», ενώ το ISIS την έχει συμπεριλάβει στον χάρτη του με τα (μελλοντικά) εδάφη του Ισλαμικού Χαλιφάτου. Αλλά για τις τρομοκρατημένες οικογένειες προσφύγων που προσπαθούν να ξεφύγουν ακριβώς από αυτούς τους τζιχαντιστές του ISIS, το εμπόδιο που υψώνεται μπροστά τους αποτελεί και το τέλος του ονείρου για επιβίωση στην Ευρώπη.

Ισπανία

Η Ισπανία διαθέτει τα μοναδικά χερσαία σύνορα της Ευρώπης με την Αφρική.

Πρόκειται για τις μικρές πόλεις Μελίγια και Θέουτα, ισπανικά εδάφη στη Β. Αφρική που συνορεύουν με το Μαρόκο. Ως ισπανικά εδάφη, αποτελούν μέρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που χωρίζεται από την υπόλοιπη Ευρώπη με τη Μεσόγειο και από την υπόλοιπη Αφρική με πελώριους φράχτες. Αν κάποιος καταφέρει να περάσει στην άλλη πλευρά του φράχτη, βρίσκεται στην Ευρώπη. Δεκάδες χιλιάδες προσπαθούν να το πετύχουν αυτό κάθε χρόνο. Οι περισσότεροι προέρχονται από την υποσαχάρια Αφρική, αλλά και από εμπόλεμες ζώνες, όπως η Σομαλία ή η Συρία.

Το 2005 η Ισπανία είχε προσθέσει στους δύο ήδη υπάρχοντες φράχτες κι έναν τρίτο, μήκους 11 χλμ. και κόστους 33 εκατ. ευρώ, με σκοπό να εξαφανίσει κάθε δυνατότητα πρόσβασης σε Αφρικανούς μετανάστες που προσπαθούσαν να εισέλθουν σε ευρωπαϊκό έδαφος εντός Αφρικής. 

Τον Φεβρουάριο του 2015, οι μαροκινές αρχές έβαλαν φωτιά καταστρέφοντας τους πρόχειρους καταυλισμούς που είχαν στήσει μετανάστες γύρω από τον τριπλό ισπανικό φράχτη. Σήμερα η Ισπανία ενισχύει εκ νέου τους φράχτες, επιχειρώντας να σφραγίσει παντελώς τα σύνορά της.

Βρετανία

Η Βρετανία κατασκευάζει φράχτη υψίστης ασφαλείας στον τερματικό σταθμό της σήραγγας της Μάγχης. Θα έχει μήκος 3,2 χλμ. και οι Άγγλοι τον ονόμασαν «Δαχτυλίδι από ατσάλι». Στο Καλέ, χτισμένο στη γαλλική ακτή της Μάγχης, μόλις 34 χιλιόμετρα νότια της αγγλικής ακτής, οι οδηγοί φορτηγών αντιμετωπίζουν ανθρώπους που προσπαθούν με κάθε τρόπο να σκαρφαλώσουν στα φορτηγά ή να τρυπώσουν στα οχήματα για να περάσουν στη Βρετανία. 

Οι πρόσφυγες που έχουν στήσει πρόχειρους καταυλισμούς γύρω από το Καλέ περιμένοντας να περάσουν απέναντι υπολογίζονται σε 4.000, ενώ 150 νέοι προστίθενται κάθε μέρα. Στο πρώτο πεντάμηνο του 2015 αυτοί που επιχείρησαν να περάσουν στην Βρετανία έφτασαν τους 18.170. Μέχρι τώρα, οι Βρετανοί έχουν ξοδέψει 12 εκατομμύρια λίρες για περίφραξη μήκους 12 χλμ., ώστε να ενισχύσουν τα σύνορά τους στο συγκεκριμένο σημείο.