«Ουτοπία ή ρεαλισμός η εθνικοποίηση των τραπεζών;»

O oικονομολόγος, λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Νίκος Στραβελάκης στην ΕφΣυ

«Οι τράπεζες θα βρεθούν υπό δημόσιο κοινωνικό έλεγχο και εμάς δεν μας φοβίζει να πούμε τη λέξη: θα εθνικοποιηθούν. Θα λειτουργήσουν στη βάση των συμφερόντων των Ελλήνων, στη βάση των συμφερόντων του ελληνικού Δημοσίου»

Αλέξης Τσίπρας, ΔΕΘ 2013

Εκτός από την κακή λέξη που αρχίζει από «γκρ», που η πιθανότητά της όλο απομακρύνεται και όλο εδώ είναι, υπάρχει μια άλλη λέξη που, αν και δεν ήταν πάντα αρνητικά φορτισμένη, πλέον δύσκολα προφέρεται, καθώς λοιδορείται ως ανεδαφική, ή αλλιώς «ριφιφί» και «πραξικόπημα της δραχμής», όπως έγραψαν οι νέες μονταζιέρες. Λέγεται «εθνικοποίηση» των τραπεζών ή αλλιώς δημόσιος και κοινωνικός έλεγχος για όσους προτιμούν μια λιγότερο εθνο-κεντρική αφήγηση.

Το περίφημο σχέδιο Β, αυτό που ακόμα και τώρα ο πρωθυπουργός επιμένει ότι δεν υπάρχει και δεν χρειάζεται, θα περιλάμβανε ως πρώτα παράλληλα βήματα τη στάση πληρωμών του χρέους και την εθνικοποίηση των τραπεζών. Δραχμολάγνα σενάρια που δεν εφαρμόζονται καθώς η μέγγενη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας είναι μονόδρομος ή εναλλακτικές που αξίζει να διερευνηθούν;

Οσο η γλώσσα της οικονομίας παραμένει γρίφος τεχνοκρατών μανδαρίνων τόσο θα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μανιχαϊστικά ψευτοδιλήμματα: μνημόνια ή άτακτη χρεοκοπία, λιτότητα ή χάος. Το εξελισσόμενο πραξικόπημα, που κάποτε θα γινόταν με τα τανκς και τώρα γίνεται με τις τράπεζες, έχουμε μάθει ενστικτωδώς να το αναγνωρίζουμε: στην ασφυξία ρευστότητας, στην παρατεταμένη τραπεζική αργία, στις ουρές στα ΑΤΜ, στους εκβιασμούς των Βρυξελλών. Δεν μπορούμε όμως εύκολα να το αποκωδικοποιήσουμε, ώστε να το σταματήσουμε, αφού οι μηχανισμοί της κυκλοφορίας του χρήματος παραμένουν δυσερμήνευτοι για τους κοινούς θνητούς, κάτι σαν τις άγνωστες βουλές του θεού.

 

  «Ελληνικό Τραπεζικό Σύστημα και Ευρωζώνη - Ρήξη με την Ε.Ε. και πέρασμα των τραπεζών υπό δημόσια ιδιοκτησία ή στραγγαλισμός από την ΕΚΤ;»

«Τι να κάνει ο πρωθυπουργός, τον κόλλησαν στον τοίχο, μας απείλησαν με ολικό κούρεμα καταθέσεων, δεν υπήρχε άλλη επιλογή», είναι η δικαιολογία των καλοπροαίρετων, στον αντίποδα της επίσης συναισθηματικής αντίδρασης περί «προδοσίας» της λαϊκής εντολής τού «Οχι». Ή, όπως είπε ο υπουργός Επικρατείας Νίκος Παππάς, «όποιος έχει εναλλακτικές ας τις καταθέσει και ας εξηγήσει τις συνέπειές τους», κάτι που μπορεί να εκληφθεί και ως η άλλη όψη του θατσερικού «There is No Alternative (Δεν υπάρχει εναλλακτική)».

Στην αίθουσα της ΟΤΟΕ στη Σίνα, λίγες ώρες πριν από την ψήφιση του πρώτου πακέτου των προαπαιτούμενων στη Βουλή, τραπεζοϋπάλληλοι και πολίτες συζητούσαν γι’ αυτές ακριβώς τις εναλλακτικές λύσεις, σε ανοιχτή εκδήλωση με θέμα «Ελληνικό Τραπεζικό Σύστημα και Ευρωζώνη - Ρήξη με την Ε.Ε. και πέρασμα των τραπεζών υπό δημόσια ιδιοκτησία ή στραγγαλισμός από την ΕΚΤ;».

Βέβαια, τα φώτα της δημοσιότητας ήταν στραμμένα λίγα χιλιόμετρα παραπέρα, εκεί που, αν πιστέψουμε τις διαδόσεις, η Αριστερή Πλατφόρμα επεξεργαζόταν σενάρια «εφόδου στο νομισματοκοπείο».

Δεν χρειαζόταν να επιστρατεύουν τη φαντασία τους. Αν ήθελαν οι δημοσιογράφοι θα μπορούσαν να ακούσουν δημόσια τις απόψεις που αναπτύχθηκαν στην αίθουσα της ΟΤΟΕ, αλλά και τις ενστάσεις σε αυτές, που δεν ήταν και λίγες, μαζί με δεκάδες πρακτικά ερωτήματα για το πώς και αν είναι εφικτός ένας άλλος δρόμος. Ο οικονομολόγος Nίκος Στραβελάκης, λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, απαντάει σε κάποια από αυτά.

• Τι σημαίνει η κρατικοποίηση των τραπεζών για τις καταθέσεις και την οικονομία;

Κρατικοποίηση, εθνικοποίηση -στην ουσία- των τραπεζών σημαίνει να αποκτήσει το Δημόσιο τον πλήρη έλεγχο και τη διοίκηση των ελληνικών τραπεζών. Αυτό αυτόματα συνεπάγεται ότι φεύγει από τον έλεγχο του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM) και της ΕΚΤ ο διοικητικός έλεγχος επί των ελληνικών τραπεζών.

• Γιατί χρειάζεται η κρατικοποίηση;

Γιατί στον παρόντα χρόνο οι μετοχές του ελληνικού Δημοσίου επιδιώκεται να ενεχυριαστούν από τον ESM ώστε αυτός να έχει τον ουσιαστικό έλεγχο επί των τραπεζών και η ΕΚΤ τον ουσιαστικό διοικητικό έλεγχο. Οι ελληνικές τράπεζες μπορούν να ανακεφαλαιοποιηθούν αν η κεντρική τράπεζα, η Τράπεζα της Ελλάδος, μετοχοποιήσει την απαίτησή της για τα χρήματα του ELA και συγχρόνως αν το ελληνικό Δημόσιο ιδρύσει νέα κεντρική τράπεζα, με βάση το ενεργητικό της υπάρχουσας.

• Αυτό δεν προϋποθέτει ριζοσπαστικές αλλαγές, πιθανότατα μια προεπαναστατική κατάσταση;

Οχι, γίνεται με μία απλή νομοθετική πράξη. Υπάρχει μια υποχρέωση των ελληνικών τραπεζών προς την Τράπεζα της Ελλάδος η οποία έχει με τη σειρά της μια υποχρέωση στην ΕΚΤ, το ELA. Η Τράπεζα της Ελλάδος διαπιστώνει ότι οι τράπεζες που είναι υπό τον έλεγχό της δεν είναι επαρκώς κεφαλαιοποιημένες και ως εκ τούτου μετοχοποιεί αυτή την υποχρέωση για να τις ανακεφαλαιώσει. Αντίστοιχα η Τράπεζα της Ελλάδος αδυνατεί να αποπληρώσει την ΕΚΤ για το ποσό αυτό, χρεοκοπεί και ιδρύεται μια κεντρική τράπεζα με αποκλειστικό μέτοχο το ελληνικό Δημόσιο.

• Τι γίνεται με το χρέος;

Σε πρώτη φάση κηρύσσουμε στάση πληρωμών για το χρέος. Τυχόν διαγραφή θα την αντιμετωπίσουμε σε δεύτερο χρόνο.

• Το επόμενο βήμα ποιο είναι;

Η κεντρική τράπεζα τυπώνει χρήμα έναντι των ευρώ που βρίσκονται σε κυκλοφορία (που ανέρχονται περίπου σε 35 δισ. ευρώ), των αποθεματικών σε ευρώ της Κεντρικής Τράπεζας και των λοιπών αποθεματικών σε χρυσό, πολύτιμα μέταλλα και άλλα νομίσματα.

Με βάση αυτά τυπώνεις νέο νόμισμα και δίνεις μια ισοτιμία σε αντιστοιχία με τα αποθεματικά. Η αναλογία δε θα είναι 1 προς 1 αλλά θα έχει μια αρχική υποτίμηση της τάξης του 30%, σε σχέση με την τιμή που είχε κατά τη μετατροπή του από δραχμές σε ευρώ. Δηλαδή περίπου 450 δρχ. προς 1 ευρώ. Μετατρέπεις όλες τις απαιτήσεις των τραπεζών και του Δημοσίου προς τους Ελληνες πολίτες και όλες τις υποχρεώσεις τους αντίστοιχα στο νέο νόμισμα.

• Το νόμισμα δεν θα υποτιμάται διαρκώς;

Μετά την αρχική υποτίμηση, επειδή η αναλογία με τα αποθεματικά θα είναι σταθερή και θα παρακολουθείται στενά, θα υπάρχουν μόνο μικρές διακυμάνσεις. Δεν θα τυπώνεις αφειδώς νόμισμα. Το σύνολο των εισαγωγών, ακόμα και αν θεωρήσουμε ότι θα έχουμε μηδενικές εξαγωγές (που αντίθετα θα ενισχυθούν λόγω υποτίμησης), είναι 46 δισ. ευρώ, μαζί με τα είδη πολυτελείας. Θα έχεις χρήματα για να χρηματοδοτήσεις τις βασικές λαϊκές ανάγκες, πραγματοποιώντας διεθνείς συναλλαγές.

Αυτός είναι ο νομισματικός πυλώνας. Από μόνος του δεν φτάνει. Χρειάζεται επανεκκίνηση της οικονομίας. Αυτό θα το καλύψεις με κυκλοφορία παράλληλου νομίσματος (όχι IOUs) που θα χρηματοδοτεί αποκλειστικά τις ανάγκες του προϋπολογισμού. Δεν θα προορίζεται για τις διεθνείς συναλλαγές της χώρας. Οι καταθέσεις θα είναι στο πρώτο, το σκληρό νόμισμα. Το παράλληλο νόμισμα επιτρέπει να κάνεις προσλήψεις, δημόσιες δαπάνες, αναδιανεμητική πολιτική.

Αυτό δεν μπορεί να διαρκέσει μόνιμα, μόνο ένα-ενάμιση χρόνο. Θα πρόκειται για ένα μεταβατικό νόμισμα, που έχει σκοπό να κρατήσει ελεγχόμενες τις τιμές των εισαγόμενων, να κρατήσει ισχυρές τις αποταμιεύσεις του κόσμου και να μην περιορίσει την επανεκκίνηση της οικονομίας.

• Ολα αυτά δεν θα προκαλέσουν την απομόνωση της χώρας;

Δε θα απομονωθούμε. Στον 20ό αιώνα έχουν κηρύξει στάση πληρωμών πάνω από 100 χώρες. Μόνο η Ελλάδα έχει χρεοκοπήσει τρεις φορές, αν βάλουμε και τη χρεοκοπία του 1897, και η Γερμανία άλλες τόσες.

• Τι διαφορά έχει αυτό που προτείνετε με το Grexit του Σόιμπλε;

Είναι το εντελώς αντίθετο. Ο Σόιμπλε κουρεύει τις καταθέσεις των πολιτών για να αποπληρωθεί το ELA, η ΕΚΤ. Κρατάει τα χρέη της χώρας σε ευρώ, δεν κηρύσσει στάση πληρωμών. Εκδίδει υποσχετικές (ΙOUs) εντός της χώρας για να πληρωθούν οι συναλλαγές του Δημοσίου, ως οιονεί παράλληλο νόμισμα, που το ελέγχει επίσης η ΕΚΤ. Στην ουσία το σχέδιο Σόιμπλε σε εξωθεί σε τεράστια διάλυση ενώ είσαι εντός ευρώ ως προς τα χρέη και εκτός ευρώ ως προς τις εισπράξεις. Είναι ο ορισμός της φτωχοποίησης και της χρεοκοπίας.

• Θεωρείτε δηλαδή λύση τη δραχμή;

Οχι, το αντίθετο. Περιγράφω ένα σχέδιο αντιμετώπισης της καπιταλιστικής κρίσης, από τη σκοπιά της εργατικής τάξης, με την έννοια της απαλλαγής της χώρας από τα μνημόνια της λιτότητας και τη σκληρή αναδιανομή σε όφελος των λίγων. Η μετάβαση σε εθνικό νόμισμα είναι μία από τις προϋποθέσεις. Το πρόγραμμα αυτό δεν προϋποθέτει τον μετασχηματισμό των σχέσεων παραγωγής, από την άλλη όμως φέρνει πιο κοντά κατά τη γνώμη μου την αναγκαιότητα συνολικής αμφισβήτησης του συστήματος.

• Ποιο ρόλο μπορούν να παίξουν οι εργαζόμενοι στις τράπεζες στη σημερινή συγκυρία;

Οι εργαζόμενοι με δεδομένες τις ανώμαλες συνθήκες που υπάρχουν έχουν αυξημένο ενδιαφέρον και συμφέρον να ζητήσουν εξηγήσεις από τις διοικήσεις τους σχετικά με τις προθέσεις τους. Δεύτερον, έχουν κοινωνική ευθύνη απέναντι στον κόσμο που αγωνιά. Να ελέγχουν και να αποκαλύπτουν τι συμβαίνει στις τράπεζες. Ενα τεράστιο σκάνδαλο είναι ότι ο έλεγχος κεφαλαίων είναι μόνο για τα γεροντάκια και τον φτωχό κόσμο και όχι για τους προνομιούχους.

Αν έχω τη δυνατότητα, μπορώ κι αύριο το πρωί να εξουσιοδοτήσω έναν Εγγλέζο δικηγόρο να πάει στο υποκατάστημα της Εθνικής στο Λονδίνο, που δεν έχει έλεγχο κεφαλαίων, να σηκώσει όσα χρήματα θέλω σε μετρητά. Ολες οι κινήσεις γίνονται απ’ έξω, όπως γινόταν και στην Κύπρο.