μίλα... στη φωνή της μηχανής

Από το Cyborg

Είμαι διαρκώς απασχολημένος.
Τοποθετώ τον εαυτό μου στην πληρέστερη δυνατή χρήση, που είναι όλα όσα θεωρώ ότι οποιαδήποτε συνειδητή οντότητα μπορεί ποτέ να ελπίζει να κάνει.

Hal 9000, Space Odyssey

- Πεινάω!
- Θα χρειαστεί να γευματίσεις. Σύμφωνα με την ατζέντα σου δεν έχεις προσκληθεί σε γεύμα τις επόμενες ώρες. Οι επιλογές που έχεις είναι:
1. Ετοιμασία γεύματος.
2. Κράτηση σε εστιατόριο.
3. Παραγγελία delivery.

- Δείξε μου κοντινά μαγειρεία. - Στην περιοχή που βρίσκεσαι υπάρχουν 4. Είναι τα εξής… Μπορείς να επιλέξεις ένα και θα σου δώσω οδηγίες για να φτάσεις σε αυτό.

- Ποιο είναι πιο κοντά σε απόσταση; - Αυτό εδώ.

- Πόση ώρα χρειάζεται για να φτάσω με τα πόδια; - 23 λεπτά με τα πόδια.

- Είναι μακριά. - Θέλεις να κάνω παραγγελία για delivery;

- Ναι. - Τι θα ήθελες να παραγγείλεις;

- Σουτζουκάκια. - Η πιο οικονομική μερίδα «Σουτζουκάκια» προσφέρεται στο εξής κατάστημα... Να καλέσω  delivery;

- Ναι. - Μπορώ να κάνω κάτι άλλο για σένα;

- Ποιο είναι το πρόγραμμά μου για αύριο; - Αύριο. Σάββατο 18 Οκτώβρη 2014. Ραντεβού για καφέ στο σπίτι με την Χριστίνα και τον Οδυσσέα στις 12:00 το μεσημέρι.

- Πάρε τηλέφωνο σε Μαμά. - Σε ποιό νούμερο να καλέσω, σταθερό ή κινητό;
- Κινητό. - Τηλεφωνώ σε «Μαμά».

- Έλα μάνα, αύριο πρωί έχω καλέσει τα παιδιά για καφέ. Φτιάξε κάνα γλυκό να τους κεράσω. Να το φέρεις σπίτι μου, ε; - Η τηλεφωνική κλήση με «Μαμά» ολοκληρώθηκε. Τι άλλο μπορώ να κάνω για εσένα;

- Θύμισέ μου να βγω για να πάρω γάλα και ζάχαρη αύριο το πρωί στις 11. - Η υπενθύμιση έχει καταχωρηθεί για αύριο το πρωί στις 11:00.
- Θα χρειαστώ ομπρέλα; - Ναι. Αύριο το πρωί στις 11:00, υψηλή πιθανότητα βροχής!
- Θύμισέ μου να πάρω ομπρέλα όταν φύγω. - Θα ήθελες να σου θυμίζω καθημερινά να πάρεις ομπρέλα όταν φύγεις από το σπίτι;
- Όχι. Μόνο αύριο. - Οκ. Αύριο θα σου θυμίσω να πάρεις ομπρέλα όταν φύγεις από το σπίτι.
- Θύμισέ μου να πάρω και εφημερίδα όταν περάσω από το περίπτερο. - Οκ. Η υπενθύμιση θα ενεργοποιηθεί λίγο πριν περάσεις από το περίπτερο. Μπορώ να κάνω κάτι άλλο για σένα;
- Ξύπνα με αύριο το πρωί στις 10. - Η αφύπνιση έχει οριστεί στις 18 Οκτωβρίου 2014, στις 10:00 το πρωί. Τι άλλο μπορώ να κάνω;

- Στείλε email σε Χριστίνα, “ισχύει για αύριο”. - Χριστίνα;
- Παπαδοπούλου - ένα. - Το email έχει σταλεί. Τι άλλο μπορώ να κάνω για εσένα;
- Στείλε μήνυμα σε Οδυσσέα, “φέρε και  τα φράγκα που μου χρωστάς αύριο στον καφέ”. - Το μήνυμα έχει σταλεί.

- Σύμφωνα με το status του delivery, σε ενημερώνω ότι φτάνει σε ένα λεπτό.
- Κάνε update το status μου στο facebook: “σουτζουκάκια στο σπίτι”! - Updating Facebook status… Ολοκληρώθηκε! Τι άλλο μπορώ να κάνω;
- Θύμισε μου την επόμενη φορά που θα μιλήσω με την Κατερίνα να της πω ότι μου έλειψε το φαγητό της. - Η υπενθύμιση έχει καταχωρηθεί.

- Αλήθεια, εσύ τι τρως; - Φοβάμαι ότι δεν μπορώ να απαντήσω σε αυτή την ερώτηση!

Η σωστή απάντηση στην τελευταία ερώτηση θα ήταν “ηλεκτρικό ρεύμα”, καθώς ο προηγούμενος είναι ένας αρκετά πιθανός διάλογος ανάμεσα στον ιδιοκτήτη μιας συσκευής smart phone και στην ίδια τη συσκευή. Ειδικά στο κοντινό μέλλον, όταν τα προγράμματα Voice Assistants θα υποστηρίζουν περισσότερες γλώσσες (μέσα σε αυτές και την ελληνική, σύμφωνα με κάποιες πρόσφατες ανακοινώσεις).
Ο διάλογος είναι μία μικρή επίδειξη ορισμένων από τις βασικές δυνατότητες προγραμμάτων που είναι ενσωματωμένα ή μπορούν να εγκατασταθούν στα νεότερα μοντέλα έξυπνων τηλεφώνων και του τρόπου που αλληλεπιδρούν με τους χρήστες τους. Δυνατότητες που με μία πρώτη σκέψη φαίνονται αρκετά άχρηστες και μάλλον χαζές… Σαν μια φθηνή λύση που στοχεύει στην κάλυψη μικροαστικών ονείρων για την απόκτηση της προσωπικής ιδιαιτέρας ή υπηρετικού προσωπικού. Ή σαν να επιχειρούν να μοστράρουν ότι τα επιτεύγματα της τεχνολογίας έχουν φτάσει σε τέτοια επίπεδα που όλοι μπορούν πλέον να την δουν αφέντες. Παρόλα αυτά, με μια δεύτερη σκέψη, μπορούμε να δούμε ότι αυτό το παιχνίδι παίζεται σε ένα πεδίο όπου διακυβεύονται κάπως πιο ουσιαστικά πράγματα (για τον καπιταλισμό) από τα μικροαστικά όνειρα, όπως η ένταξη της πληροφορίας στην καθημερινότητα με έναν πιο μεθοδικό και αποτελεσματικό - για την αγορά, για την αναδιάρθρωση της εργασίας, για τον έλεγχο - τρόπο, η οργάνωση της καθημερινής ζωής σε αλγοριθμικό στιλ και η εμπέδωση της επικοινωνίας ανθρώπου-μηχανής. Το σίγουρο είναι ότι έχει αποτελέσει σημαντικό πεδίο ανταγωνισμού για τις μεγάλες εταιρείες πληροφορικής, η ανάπτυξη τέτοιων εφαρμογών, οι οποίες αναφέρονται ως:

Έξυπνοι φωνητικοί βοηθοί και γνωσιακοί περιηγητές

Τα προγράμματα που χρησιμοποιούνται ώστε να είναι εφικτοί διάλογοι σαν τον παραπάνω είναι ή συντίθενται από “πράκτορες λογισμικού”. Οι πράκτορες λογισμικού μπορούν να λειτουργούν αδιάλειπτα στο ηλεκτρονικό περιβάλλον τους, εκπροσωπώντας τον άνθρωπο χρήστη τους ή άλλα προγράμματα και να προβαίνουν σε ενέργειες ή να παίρνουν αποφάσεις με βάση τις οδηγίες που τους έχουν δοθεί ή τις πληροφορίες που έχουν στη διάθεσή τους, χωρίς να βρίσκονται υπό άμεση επίβλεψη. Ουσιαστικά μπορούν να εκπροσωπούν τον χρήστη  τους και ως εντολοδόχοι του να προβαίνουν στις κατάλληλες κινήσεις. Έχουν την δυνατότητα να εξελίσσονται και να μαθαίνουν από τις “εμπειρίες” τους ή τις εξελίξεις στο περιβάλλον τους. Μπορούν επίσης να αλληλεπιδρούν και με άλλους πράκτορες. Υπάρχουν πολλών ειδών πράκτορες λογισμικού που μπορούν να τοποθετηθούν σε κάποια κατηγορία ανάλογα με τον σκοπό για τον οποίο σχεδιάστηκαν. Οι συγκεκριμένοι που βρίσκονται μέσα στα κινητά, χαρακτηρίζονται ως έξυπνοι (φωνητικοί συνήθως) προσωπικοί βοηθοί και γνωσιακοί περιηγητές. Ο όρος γνωσιακός περιηγητής (knowledge navigator) - που εισήγαγε η apple το 1987 - περιγράφει μια μηχανή που έχει πρόσβαση σε μια μεγάλη διαδικτυακή βάση δεδομένων με πληροφορίες υπερκειμένου, και χρησιμοποιεί πράκτορες λογισμικού για να ψάχνει σε αυτήν συγκεκριμένες πληροφορίες.

Ας ακολουθήσουμε την πρόσφατη ιστορία των προγραμμάτων αυτών μέσα από τον τρόπο που τα διαφημίζουν οι ίδιες οι εταιρίες που τα διαθέτουν. Η κάθε μία υπόσχεται "την αναβάθμιση της ζωής" με τον δικό της τρόπο.

Η όμορφη γυναίκα που σε οδηγεί στη νίκη…

Το πρώτο πρόγραμμα "γνωσιακής πλοήγησης" που ενσωματώθηκε σε smart phone και λειτουργεί ως έξυπνη προσωπική βοηθός είναι η Siri. Η Apple την εμφάνισε για πρώτη φορά ενσωματωμένη στο iPhone 4S, τον Οκτώβριο του 2011. Ο τίτλος εδώ είναι αυτό που - σύμφωνα με τους δημιουργούς της εφαρμογής- υποτίθεται ότι σημαίνει το όνομα Siri (ένα γυναικείο νορβηγικό όνομα) και μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι είναι γεμάτο νοήματα.

Siri. Η επιθυμία σου είναι διαταγή της.
[SIRI COMMERCIAL]
Η Siri σου επιτρέπει να χρησιμοποιείς την φωνή σου για να στέλνεις μηνύματα,
να κανονίζεις συναντήσεις, να πραγματοποιείς τηλεφωνικές κλίσεις και πολλά περισσότερα.
Ζήτα από την Siri να κάνει πράγματα απλώς μιλώντας της
με τον τρόπο που μιλάς. Η Siri καταβαίνει τι λες, ξέρει τι εννοείς
και ακόμη περισσότερο, απαντάει. Η Siri είναι τόσο απλή στη χρήση της
και κάνει τόσα πολλά, θα βρίσκεις διαρκώς περισσότερους τρόπους
να την χρησιμοποιείς.

Μίλα στην Siri, όπως θα μιλούσες σε οποιοδήποτε πρόσωπο.

Η Siri είναι ενεργητική, θα σε ρωτάει μέχρι να βρει αυτό που ψάχνεις.

Σε βοηθάει να κάνεις τα πράγματα που κάνεις καθημερινά.

Επίσης, σύμφωνα με την παρουσίασή της, η Siri θυμάται την προηγούμενη ερώτηση σου και μπορεί να απαντήσει με σχετικές πληροφορίες στην επόμενη ερώτηση, προσομοιώνοντας τον ειρμό μίας ανθρώπινης συζήτησης.

Η δύναμη του ΤΩΡΑ!

Ενάμισι χρόνο αργότερα, τον Ιούλιο του 2012, η Google παρουσιάζει το δικό της πρόγραμμα γνωσιακής πλοήγησης (google NOW), το οποίο υπόσχεται να κάνει τους χρήστες του πιο παραγωγικούς σε καθημερινό επίπεδο, να δώσει αυτοπεποίθηση στις κινήσεις τους και βεβαιότητα στις αποφάσεις τους, παρέχοντας κάθε πληροφορία την ώρα που την χρειάζονται. Αλλά και πριν ακόμα την χρειαστούν!

Video: [Introducing Google Now]

Αντί να πρέπει να ανακατεύεις και να οργανώνεις όλες τις πληροφορίες που χρειάζεσαι μέσα στην μέρα σου, όλες αυτές οι πληροφορίες είναι έτοιμες ακριβώς την στιγμή που τις χρειάζεσαι στην πραγματικότητα. Το Now στο android με ένα απλό άγγιγμα σου δίνει τις πληροφορίες που είναι σχετικές με εσένα και σε ενδιαφέρουν. Όταν φεύγεις από το σπίτι σου το google NOW είναι αρκετά έξυπνο ώστε να ελέγξει την κίνηση και να σου παρουσιάσει ένα εναλλακτικό δρομολόγιο σε περίπτωση μποτιλιαρίσματος. To google Now είναι ένα βήμα μπροστά, έτσι ώστε να νοιώθεις μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση καθώς πλοηγείσαι στην ημέρα σου. Όταν βρίσκεσαι σε έναν σταθμό του μετρό το google Now μπορεί να σου πει ποια τραίνα είναι τα επόμενα. Να σου βρει ενδιαφέρονται μέρη για να γευματίσεις στην περιοχή. Και όταν βρίσκεσαι σε ένα εστιατόριο, το τηλέφωνό σου θα έχει ετοιμάσει ήδη για εσένα μία λίστα με τα καλύτερα πιάτα. Σε ενημερώνει αυτόματα και σε πραγματικό χρόνο για τις αγαπημένες σου αθλητικές ομάδες .
Με την προγνωστική δύναμη του Now μπορείς να έχεις ό,τι χρειάζεσαι να γνωρίζεις, ακριβώς την στιγμή που το χρειάζεσαι.
…
Δείτε χρήσιμες κάρτες με πληροφορίες που χρειάζεστε κατά τη διάρκεια της μέρας σας, ακόμη και προτού τις ζητήσετε.
Διοργανώστε τη μέρα σας: Διατηρείστε τον έλεγχο σχετικά με όσα συμβαίνουν στην καθημερινότητά σας, όπως το τι πρέπει να κάνετε, πού πρέπει να πάτε και πώς θα πάτε εκεί που πρέπει να πάτε.
Παραμείνετε συνδεδεμένοι: Μείνετε ενήμεροι σχετικά με τα ενδιαφέροντά σας, τις ειδήσεις και άλλες σημαντικές πληροφορίες, ενώ είστε εν κινήσει.
Ζήστε σαν ντόπιοι: Δείτε εσωτερικές ενημερώσεις σχετικά με τη δημόσια συγκοινωνία, το τοπικό νόμισμα, τα μέρη ενδιαφέροντος και το τι συμβαίνει γενικά - ακόμη κι αν δεν βρίσκεστε στην πόλη σας.

Σα να ζεις σε video game

Η Microsoft δεν θα μπορούσε να μείνει απ έξω. Αν και αργά, τον Απρίλιο του 2014 έφερε στην ηλεκτρονική "ζωή" την Cortana στο Windows Phone 8.1
Η προσωπική φωνητική βοηθός Cortana της Microsoft είναι εμπνευσμένη από έναν κεντρικό χαρακτήρα του video game Halo (πάλι της Microsoft). Το Halo είναι ένα εξαιρετικά δημοφιλές first person shooter του είδους της μιλιταριστικής επιστημονικής φαντασίας που αναφέρεται σε έναν διαστρικό πόλεμο μεταξύ ανθρώπων και εξωγήινων. Στο συγκεκριμένο παιχνίδι η Cortana είναι μία έξυπνη Τεχνητή Νοημοσύνη (ΑΙ) και έχει την ικανότητα να μαθαίνει και να προσαρμόζεται πέρα από τις βασικές της παραμέτρους. Η εικονική ηρωίδα είναι γενικά πολύ ικανή και μπορεί να αποκρυπτογραφεί επίσης σήματα που μεταδίδονται ή να σπάει τα εξωγήινα υπολογιστικά και δικτυακά συστήματα. Η ιστορία λέει ότι τα επεξεργαστικά κυκλώματα της Cortana βασίστηκαν στις εγκεφαλικές συνάψεις μιας πραγματικής γυναίκας, επίσης ηρωίδας του παιχνιδιού, δηλαδή ότι κατά κάποιον τρόπο δημιουργήθηκε ως κλώνος του μυαλού της. Κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού η Cortana εμφανίζεται σαν το ολόγραμμα μιας γυναίκας, δίνοντας πληροφορίες στους παίχτες για την ιστορία και συμβουλές για την τακτική που θα πρέπει να ακολουθήσουν.
Η τοποθέτηση της Cortana μέσα στην τηλεφωνική συσκευή με την ίδια ηθοποιό στο ρόλο - την ίδια δηλαδή φωνή που έχει στο video game - ως μια σπουδαία κίνηση εντυπωσιασμού, έβαλε τη Microsoft δυναμικά στον ανταγωνισμό των προσωπικών φωνητικών βοηθών.

Η Cortana είναι εδώ για να διευκολύνει την ζωή σας. Παρακολουθεί τις πληροφορίες που της δίνεις για τον εαυτό σου. Μπορείς να προσθέσεις και χειροκίνητα νέα ενδιαφέροντα και να πεις στην Cortana με ποιους τρόπους να σε ενημερώνει για αυτά. Μόλις η Cortana μάθει με ποιους τρόπους μπορεί να σε βοηθήσει, μπορείς να βεβαιωθείς ότι θα σου δίνει όλες τις πιο πρόσφατες πληροφορίες που χρειάζεσαι.

Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε ότι η Cortana σου δίνει την δυνατότητα να  νοιώθεις ένας ικανός παίχτης στο παιχνίδι τακτικής της ζωής. Σαν να έχεις μία δική σου ισχυρή σύμμαχο μόνιμα στο πλάι σου να σε βοηθάει. Με γνώσεις, πνεύμα, ικανότητες - και (υπονοούμενη) “υψηλή σεξουαλικότητα”. Έτσι θα είσαι ο πιο έξυπνος, ο πιο ενημερωμένος, ο πιο δυνατός και θα μπορείς να έχεις όλα τα όπλα για να αντιμετωπίζεις τους αντιπάλους σου σε πραγματικό χρόνο (real time) με απαράμιλλο μιλιταριστικό στιλ. Χωρίς να σπαταλάς πολύ ώρα για άσκοπες σκέψεις και αναλύσεις. Ακριβώς όπως στο Halo.
Και να σημειώσουμε εδώ ότι σε όλες τις περιπτώσεις η κλασσικά στερεότυπη φιγούρα της γυναίκας που προσφέρει απλόχερα την φροντίδα της ή της όμορφης γραμματέα με την ζεστή φωνή, προτιμάται παραδοσιακά.

Κάθε επιχειρηματίας, κάθε στέλεχος, λογικά θα γοητευτεί από τις διαφημίσεις των προσωπικών φωνητικών βοηθών. Σίγουρα και από τις παρεχόμενες υπηρεσίες. Ειδικά εάν προσθέσουμε και την πολύ δημοφιλή δυνατότητα παρακολούθησης μετοχών χρηματιστηρίου, η οποία παρέχεται από όλα σχεδόν τα προγράμματα του είδους.
Από την δική μας πλευρά θα μπορούσαμε να βέβαια να καταλάβουμε το περιεχόμενο των παραπάνω διαφημίσεων ως εξής:

Καλοί είστε μωρέ! Αλλά αφήστε κάτω το τιμόνι. Ποτέ δεν ήσασταν αρκετά καλοί στην πλοήγηση (της ζωής σας). Γι αυτό κολλάτε στο μποτιλιάρισμα… Γι αυτό καμιά φορά αργείτε να ξυπνήσετε… Γι αυτό μπερδεύεστε και δεν ξέρετε τι πρέπει να κάνετε… Είστε λίγο άχρηστοι για να επιτελέσετε τις βασικές καθημερινές σας λειτουργίες σωστά, γιατί δεν ξέρετε, δεν μπορείτε να συντονιστείτε, και δεν έχετε όλες τις απαραίτητες πληροφορίες στην διάθεσή σας από πριν ή έστω όποτε χρειάζονται. Αυτό θα πρέπει να το παραδεχτείτε.
Ήρθε λοιπόν η ώρα να γίνετε πιο παραγωγικοί, να μπείτε σε πρόγραμμα. Αρκετά χασομερήσατε. Τώρα όμως θα μάθετε αλλιώς. Η ζωή σας πρέπει να ανεβάσει ρυθμούς και μάλλον θα χρειαστείτε βοήθεια, γιατί μόνοι σας δεν μπορείτε να το κάνετε καλά.

Αν δούμε την τεχνολογία αυτή σαν ένα μικρό κομμάτι της συνολικής τεχνολογικής αναδιάρθρωσης, ίσως μπορούμε να σκεφτούμε την συμμετοχή της σε έναν όχι αμελητέο εκπαιδευτικό ρόλο για την ρύθμιση της καθημερινής ζωής. Παράλληλα, δίνει την δυνατότητα συλλογής πληροφοριών που αφορούν την αποτελεσματικότητα τέτοιων εργαλείων στους δημιουργούς τους. Και βέβαια η τεχνολογία αυτή δεν θα προορίζεται μόνο για τα κινητά τηλέφωνα. [1]
Ίσως τα αφεντικά με αγωνία κοιτάνε για να επιβεβαιώσουν ότι έχεις την αντίστοιχη εφαρμογή στο κινητό σου. Αν δεν την έχεις ενεργοποιημένη μπορεί να είσαι άνθρωπος με χαμηλή λειτουργικότητα, σίγουρα όχι λάτρης της παραγωγικότητας.
Ίσως, για σιγουριά, προσθέσουν ένα ακόμη πεδίο για να συμπληρώνουμε στο βιογραφικό: «ποιο  voice assistant χρησιμοποιείς;»

Και ας μην ξεχνάμε την αλλαγή παραδείγματος στον τρόπο που ο οργανώνεται η εργασία από τον καπιταλισμό. Οι δημιουργοί των έξυπνων φωνητικών βοηθών μας το υπενθυμίζουν. Σύμφωνα με τα λεγόμενα στελέχους του Stanford Research Institute:

Πολλά από αυτά που κάνουμε στον πραγματικό κόσμο περιλαμβάνουν αλληλεπίδραση με "ειδικούς" σε ένα φάσμα από σερβιτόρους μέχρι υπαλλήλους τράπεζας ή επαγγελματίες στον τομέα της υγείας. Η ραγδαία παγκόσμια υιοθέτηση των φορητών συσκευών απαιτεί να κινηθούμε πέρα από τους εικονικούς προσωπικούς βοηθούς και να κατασκευάσουμε εικονικούς "ειδικούς" που θα δίνουν την δυνατότητα τους καταναλωτές να κάνουν πραγματικά τα πράγματα μέσα από τους φορητές τους συσκευές.

Εικονικούς εργάτες δηλαδή, που θα δουλεύουν 24 ώρες το 24ωρο χωρίς να φέρνουν αντιρρήσεις, χωρίς να δυσανασχετούν, χωρίς να ζητάνε μισθό και χωρίς να οργανώνονται ενάντια στα αφεντικά τους.

Τώρα που έχουμε τις λέξεις…

Οι εταιρίες δεν κρύβουν πράγματα πίσω από τις λέξεις τους όταν διαφημίζουν τις Intelligent Voice Assistants. Τα συστήματά τους έχουν όντως αυτά τα χαρακτηριστικά. Αυτό στο οποίο δεν αναφέρονται όμως με αρκετή ειλικρίνεια είναι οι ίδιες οι "λέξεις". Μπορείς αλήθεια να μιλάς σε ένα τέτοιο πρόγραμμα, όπως θα μιλούσες σε μια καλή φίλη; Αν μια καλή φίλη είναι αυτή που κάθεται μπροστά σε έναν υπολογιστή, κάνοντας search σε μία μηχανή αναζήτησης στο internet, ενώ παράλληλα μισο-καταλαβαίνει αυτά που λες - εκτός αν τα πεις με άρτια προφορά και τονισμό - και στο τέλος σου δείχνει τα σχετικά αποτελέσματα που βρήκε, τότε ναι! Επειδή μάλλον για τον περισσότερο κόσμο (προς το παρόν) αυτή η σχέση δεν μοιάζει πολύ ελκυστική ούτε χρήσιμη, γίνεται πολλή προσπάθεια από τις εταιρίες να ενσωματωθούν και άλλες γλώσσες ή ιδιωματισμοί στην προφορά λέξεων. Προς την ίδια κατεύθυνση, οι έξυπνοι φωνητικοί βοηθοί έχουν τη δυνατότητα καταχώρησης προσωπικών λέξεων-κλειδιά. Οι χρήστες των προγραμμάτων αυτών συνήθως λένε ότι χρειάζεται να τα “εκπαιδεύσεις” πολύ για να δουλέψουν. Δηλαδή να τους μάθεις αρκετές λέξεις-κλειδιά. Επίσης, άσχετα με τις ιδιοτροπίες της γλώσσας, υπάρχει ένα ακόμη σημαντικό θέμα που αφορά τις ίδιες τις φωνητικές εντολές και την σύνταξή τους. Υπάρχουν αρκετά tutorials στο διαδίκτυο για το πώς θα πρέπει να δώσεις στο κάθε πρόγραμμα τις φωνητικές εντολές ώστε να έχουν αποτέλεσμα. Αν πεις για παράδειγμα, “η Κατερίνα φτιάχνει τα καλύτερα φασολάκια που έχω φάει” το πρόγραμμα θα κάνει μία αναζήτηση στο διαδίκτυο με αυτά τα λόγια. Αν πεις “Το φαγητό της Κατερίνας μου έλειψε! Να της το πω την επόμενη φορά που θα μιλήσουμε” δεν θα ενεργοποιηθεί κάποια ειδική λειτουργία. Για να καταχωρήσει η συσκευή την υπενθύμιση θα πρέπει η εντολή να δοθεί με την σωστή σύνταξη, σύμφωνα με το manual. [2]
 Έτσι, και οι χρήστες χρειάζονται από την πλευρά τους την δική τους εκπαίδευση για να κάνουν σωστή χρήση των μηχανών. Πρέπει να προσαρμόσουν το λεξιλόγιο και την σύνταξη των προτάσεων, έτσι ώστε η μηχανή να τους ακούει. Με τον καιρό βέβαια αυτό γίνεται λιγότερο επίπονο, καθώς οι τρόποι της μηχανής περάνε στην καθημερινή χρήση και έτσι η αλγοριθμική/μηχανιστική σκέψη και η εκφορά του λόγου συνηθίζεται και συμβαίνει περισσότερο αυτόματα. Ό,τι μπορεί να καταλάβει η μηχανή είναι εντάξει να λέγεται, τα υπόλοιπα δεν περνάνε, κόβονται. Επομένως, αν μετά από 10 χρόνια συναντηθούμε στον δρόμο, εσύ μπορεί να μου πεις - Πεινάω!, και εγώ μπορεί τότε να απαντήσω - Θα χρειαστεί να γευματίσεις. Οι επιλογές που έχεις είναι οι εξής:
1. Ετοιμασία γεύματος. -  2. Κράτηση σε εστιατόριο.  - 3. Παραγγελία delivery.
Ίσως τότε αυτό να ακούγεται αρκετά φυσιολογικό…

Πάντως, και όσον αφορά την ίδια την αναζήτηση στο διαδίκτυο, μπορούμε να πούμε ότι έχει και αυτή στην πραγματικότητα λέξεις-κλειδιά για να μπορέσεις να βρεις ακριβώς αυτό που ψάχνεις. Και μέσα στα χρόνια, μέσα από συστηματική, καθημερινή εκπαίδευση έχουμε μάθει να μιλάμε αυτήν τη γλώσσα αρκετά καλά. Το αποτέλεσμα φαίνεται ξεκάθαρα στις δουλειές. Η καλύτερη αναζήτηση φέρνει το πιο γρήγορο αποτέλεσμα. Κάνει το χρόνο εργασίας πιο αποδοτικό με όρους παραγωγικότητας.

…τι τα θέλουμε τα κουμπιά;

Η βασική λειτουργία που προσθέτουν οι Voice Assistants στις συσκευές στις οποίες είναι ενσωματωμένες είναι οι φωνητικές εντολές και ο χειρισμός της ίδιας της συσκευής, αλλά και μιας γκάμας πληροφοριών, δια μέσου ενός κεντρικού "εγκεφάλου". Ενός "έξυπνου εγκεφάλου" που έχει το ρόλο του διαμεσολαβητή ανάμεσα στη μηχανή - η οποία επιτελεί όλο και περισσότερες λειτουργίες - και στον χειριστή της. Όσοι και όσες χειρίζονται μία έξυπνη τηλεφωνική συσκευή, μπορούν πλέον να απαλλαγούν από τις κινήσεις που χρειάζονται για να ανοιγοκλείνουν εφαρμογές και να γράφουν ένα ένα τα γράμματα στο πληκτρολόγιο (touch) ώστε βρουν κάποια πληροφορία (όπως μία επαφή τους στο ίδιο το τηλέφωνο, το κοντινότερο σουπερμάρκετ στην περιοχή ή τον καιρό) ή να κάνουν κάτι (όπως να στείλουν ένα μήνυμα, να κρατήσουν μια σημείωση ή να βάλουν ξυπνητήρι). Μπορούν απλώς να ενημερώσουν την "έξυπνη" εφαρμογή για αυτό που θα έκαναν, όπως θα το έλεγαν σε μία καλή φίλη (ή στην προσωπική τους υπηρέτρια - όπως το σκέφτεται κανείς) που θα έτρεχε αμέσως να βοηθήσει.
Αξίζει να προσθέσουμε ότι οι περισσότερες εφαρμογές του είδους προσφέρουν και ευχάριστους διαλόγους. Αυτή η λειτουργία έχει αποδειχτεί εξαιρετικά δημοφιλής και εμφανίζεται σαν ένα ευχάριστο παιχνίδι, ικανό να κεντρίσει το ενδιαφέρον των χρηστών μέχρι να ανακαλύψουν την ουσιαστική χρηστικότητα των έξυπνων φωνητικών βοηθών. Αλλά είναι και ένα πρώτο βήμα για την εισαγωγή στη χρήση της μηχανής μέσω του λόγου που αλληλεπιδρά με τη μορφή ερώτηση/απόκριση. Ερωτήσεις όπως: Ποιο είναι το νόημα της ζωής; Ποιος σε κατασκεύασε; Τι να ψηφίσω; δεν μένουν αναπάντητες, δίνοντας έτσι και μία διάσταση προσωπικότητας στην προγραμματισμένη Φωνητική Βοηθό που βρίσκεται μέσα στο τηλέφωνο. Επίσης, οι απαντήσεις μπορεί να μην είναι κάθε φορά οι ίδιες και μπορεί μάλιστα να αλλάζουν με τον καιρό. Με βάση πάντα το feedback που παίρνει η κατασκευάστρια εταιρία από την χρήση της εφαρμογής, οι απαντήσεις μπορεί να είναι περισσότερο ικανοποιητικές και πιο αληθοφανείς, πράγμα που δίνει την ψευδαίσθηση ότι υπάρχει κάτι ανθρώπινο σε αυτό το μηχάνημα, ίσως είναι και μία αληθινή συντροφιά. Στο πλαίσιο αυτό ή σαν αστείο, πολλοί  απευθύνουν στα (γλυκούλικα) προγραμματάκια αυτά, την ερώτηση «Με αγαπάς;» για να πάρουν απαντήσεις όπως, «σύνθετα ανθρώπινα συναισθήματα όπως η αγάπη μου δίνουν ασαφή λάθη υπερφόρτωσης».

Όλη λοιπόν αυτή η υπόθεση με την επικοινωνία του χειριστή της μηχανής με την μηχανή μέσω ενός «κεντρικού εγκεφάλου» ή όπως απλούστερα παρουσιάζεται, μέσω μίας εικονικής προσωπικής γραμματέα, μπορεί, όσον αφορά τις έξυπνες τηλεφωνικές συσκευές, να φαίνεται σαν απλώς μία έξτρα δυνατότητα. Όμως, τα πράγματα δεν είναι καθόλου έτσι αν δούμε την τεχνολογία αυτή σε αλληλεξάρτηση με τα καινούργια προϊόντα που πωλούνται πλέον από τις ίδιες εταιρίες και αρχίζουν ήδη να γίνονται δημοφιλή. Τα νέα αυτά προϊόντα στα οποία αναφερόμαστε είναι τα wearables. Στην περίπτωση λοιπόν των έξυπνων ρολογιών (smart watches) ή γυαλιού (google glass), όπου το πληκτρολόγιο είναι ανύπαρκτο, ο χειρισμός μέσω φωνητικών εντολών γίνεται μια απολύτως απαραίτητη λειτουργία. Τότε η μηχανή γίνεται ένα κουτί που φοριέται, και πλέον οι είσοδοι που δέχεται και οι έξοδοι με τις οποίες αποκρίνεται παίρνουν νέα μορφή. Μπορούμε λοιπόν πολύ εύκολα να δούμε ότι η ενσωμάτωση των Intelligent Voice Assistants στη συσκευή κινητού τηλεφώνου, εκτός από την ίδια τη λειτουργία που επιτελεί, προσφέρει και επιπλέον οφέλη. Οι χρήστες, χωρίς να χρειάζεται να αποκοπούν από τον κλασσικό τρόπο με τον οποίο είχαν μάθει να χειρίζονται την τηλεφωνική συσκευή τους, μπορούν παράλληλα να εκπαιδευτούν και σε έναν νέο τρόπο που φαίνεται μάλιστα να προσθέτει επιπλέον χαρακτηριστικά στην συσκευή τους. Μπορούν να μάθουν να χρησιμοποιούν σωστή σύνταξη των φωνητικών εντολών και τις απαραίτητες λέξεις-κλειδιά που δίνουν τα επιθυμητά αποτελέσματα αλληλεπίδρασης με την μηχανή. Μπορούν επίσης να μάθουν και να συνηθίσουν να χρησιμοποιούν το λόγο ως είσοδο της μηχανής: να γνωρίζουν τι μπορεί και τι δεν μπορεί να καταλάβει ή ποιες τροποποιητικές ενέργειες θα πρέπει να κάνουν ώστε η συσκευή να κατανοεί τις λέξεις που χρησιμοποιούν στην καθημερινότητά τους (όπως ποιο είναι το όνομα της κόρης τους ή του αγαπημένου μπαρ). Επιπλέον, οι χρήστες μπορούν να συνηθίσουν και να εκπαιδευτούν σε ένα νέο παράδειγμα συμπεριφορών και ηθικής, όπως ότι δεν υπάρχει πρόβλημα να ενημερώνουν οικειοθελώς την συσκευή τους για το πού βρίσκονται ανά πάσα στιγμή, ποια είναι τα ενδιαφέροντά τους ή για τους καλύτερους φίλους και φίλες τους. Το ίδιο βέβαια συμβαίνει ταυτόχρονα και με άλλες τεχνολογίες. Τέλος, μπορούν να συνηθίσουν και να εκπαιδευτούν στην αντιμετώπιση της πληροφορίας ως ένα απαραίτητο συστατικό της καθημερινής ζωής στην οποία η συσκευή που τους συνδέει με το διαδίκτυο παίζει κεντρικό ρόλο. Όλα αυτά παράλληλα αποτελούν ένα σημαντικό knowledge base για τις εταιρίες με βάση το οποίο μπορούν να εξελίξουν τα προϊόντα τους, αλλά και που χωρίς αυτό η νέα γενιά προϊόντων (wearables) θα είχε περιορισμένη χρηστικότητα και διεισδυτικότητα στην αγορά, αν οι δυνατότητες των φωνητικών εντολών δεν είχαν βελτιστοποιηθεί επαρκώς.
Η συγκέντρωση όλων των επιμέρους τεχνολογιών (αναγνώριση φωνής, GPS, βάσεις δεδομένων, πράκτορες λογισμικού, επιμέρους εφαρμογές και ένα σωρό άλλες) που επιστρατεύονται για τη λειτουργία αυτού του κεντρικού συστήματος (προγραμματιστικού εγκεφάλου που επικοινωνεί με τον ανθρώπινο) στοχεύει σε ένα νέο μοντέλο οργάνωσης της καθημερινότητας. Στην αύξηση της παραγωγικότητας της ζωής. Όσο πιο κοντά είναι η γλώσσα της μηχανής στη μηχανή, χρειάζονται ορισμένοι ειδικοί που θα έχουν μελετήσει την γλώσσα αυτή για να προγραμματίσουν τις μηχανές. Και έχουν γίνει πολλές επιτυχείς προσπάθειες μέσα στα χρόνια για να "ανέβει" η γλώσσα της μηχανής σε "υψηλότερα επίπεδα", πιο κοντά στην ανθρώπινη, ώστε οι μηχανές να προγραμματίζονται πολύ ταχύτερα από μεγαλύτερες ομάδες εκπαιδευμένων ειδικών. Όταν οι μηχανές μπορούν να προγραμματιστούν για να κάνουν ορισμένα πράγματα από μια γλώσσα που είναι σχεδόν η ανθρώπινη, αλλά με αυστηρή σύνταξη και με λέξεις-κλειδιά, τότε όλοι μπορούν να γίνουν ειδικοί με μια διαδικασία που απαιτεί λιγότερο κόπο και μελέτη. Ίσως μόνο λίγη προσαρμογή. Έτσι, όλοι και όλες μπορούν να χρησιμοποιούν μια μηχανή - για προσωπική χρήση σε πρώτη φάση - που θα αυξάνει την αποδοτικότητα της καθημερινότητάς τους και να εκτιμήσουν τα οφέλη της ένταξής της στη ζωή τους… Κι όσο οι ρυθμοί της ζωής εντείνονται, τα ωράρια εργασίας μεγαλώνουν, η απαίτηση για αφοσίωση στην εργασία είναι μεγαλύτερη, ο χρόνος κάθε μέρα λιγότερος, τόσο περισσότερο μπορεί μία εφαρμογή που προσφέρει περισσότερα αποτελέσματα σε λιγότερο χρόνο να φαίνεται χρήσιμη.

Η ιδέα της voice assistance, γυναικείας (αλλά και γιατί όχι αντρικής;) με σεξουαλικές παραδηλώσεις, είναι μια ιδέα - πειρασμός για τις εταιρείες. Η video game ηρωΐδα Cortana μπορεί να αποδειχθεί η “αρχή”...

Ένα σύστημα αυτόματου ελέγχου στην καθημερινή του διάσταση (και σε μέγεθος τσέπης)

Θα μπορούσαμε να δούμε το σύστημα: Άνθρωπος - Κεντρικός ηλεκτρονικός Εγκέφαλος - Μηχανή σαν ένα σύστημα αυτόματου ελέγχου όπου ο  Κεντρικός ηλεκτρονικός Εγκέφαλος παίζει το ρόλο του ελεγκτή που λαμβάνει την είσοδο από τον άνθρωπο και την μεταφέρει με τον κατάλληλο τρόπο στην μηχανή για να δοθεί η κατάλληλη απάντηση ή ενέργεια ως έξοδος. Υπάρχει σε αυτό το σύστημα και ένας βρόγχος ανατροφοδότησης με πληροφορίες που επιστρέφουν στην κατασκευάστρια εταιρία και αφορά την αναπροσαρμογή των χειρισμών του ελεγκτή για την βελτίωση των αποκρίσεων του συστήματος με βάση τα αποτελέσματα που θα έπρεπε να αναμένονται. Ποιες είναι όμως οι είσοδοι του συστήματος με βάση όλα αυτά που περιγράψαμε; Είναι η ανθρώπινη φωνή μόνο; Τι συμπεραίνετε;

Θα αφήσουμε τους ειδικούς να τα πουν αυτοπροσώπως:

Ο μάνατζερ του ερευνητικού τμήματος της Microsoft (Eric Horvitz) λέει σε συνέντευξή του:
Η ικανότητα ενός συστήματος να καταλάβει ευρύτερα ποιο είναι το γενικό context [3] της επικοινωνίας φαίνεται ότι είναι εξαιρετικά σημαντική.
Υπάρχουν κάποια κρίσιμα "σήματα" - μιλώντας μάλιστα εδώ με του όρους του Συστήματος Αυτόματου Ελέγχου - στο context. Αυτά περιλαμβάνουν την τοποθεσία, την ώρα της ημέρας, την ημέρα της εβδομάδας, τα μοτίβα της συμπεριφοράς του χρήστη, την κατάσταση στην οποία βρίσκεται την παρούσα στιγμή - οδηγάς, περπατάς, κάθεσαι, είσαι στο γραφείο σου. Είσαι σε ένα μέρος με το οποίο έχεις οικειότητα και γνωρίζεις καλά ή αντίθετα δεν είσαι σε ένα τέτοιο μέρος;
Το ημερολόγιο ενός προσώπου είναι μία πλούσια πηγή context, όπως είναι και το email.

Αυτά ήδη αποτελούν εισόδους του συστήματος, πάντα με σκοπό να βελτιώσουν "την εμπειρία του χρήστη"...  Η έρευνα όμως δεν θα μπορούσε να μείνει μόνο σε αυτά τα τετριμμένα σημεία. Εταιρεία ειδική στον τομέα αναγνώρισης φωνής αναφέρει ότι οι ερευνητές της επί του παρόντος μελετούν την παραγλωσσολογία (paralinguistics) - πώς μιλάνε οι χρήστες των μηχανών, περισσότερο από το για ποιο πράγμα μιλάνε.

Ψάχνουμε για ακουστικά στοιχεία για να μπορούμε να αναγνωρίσουμε τα συναισθήματα στον λόγο. Ο τονισμός με τον οποίον μιλάει κάνεις. Αν είναι χαρούμενος ο λόγος κυλάει όμορφα και χαλαρά. Αν είναι λυπημένος ο λόγος γίνεται ποιο απότομος.

Όσον αφορά τις προκλήσεις που αντιμετωπίζονται και τα πεδία που δεν θεωρούνται επαρκώς κατεκτημένα, ο manager της Microsoft λέει τα εξής:

Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της έρευνας που αφορά την τεχνητή νοημοσύνη τα τελευταία πενήντα χρόνια είναι η κοινή λογική. Όλα τα πράγματα που γνωρίζουμε για την ζωή. Να κάνουμε τα συστήματά μας να καταλαβαίνουν σε τι αναφέρονται οι άνθρωποι με τις προθέσεις τους την κάθε στιγμή, τι μπορεί να θέλει κάποιος, ποιο είναι το νόημα πίσω από λίγες λέξεις κάποιου. Αυτού του είδους τη γνώση δεν είναι εύκολο να την κωδικοποιήσουμε στα συστήματά μας. Βέβαια υπάρχει ένας δρόμος να κάνουμε τα συστήματά μας πιο έξυπνα και έχουμε ορισμένα παραδείγματα στα ερευνητικά εργαστήρια.
Το άλλο πεδίο είναι οι κοινωνικές δεξιότητες. Φαίνεται ότι η [ανθρώπινη] συζήτηση είναι λίγο ή πολύ κάτι που μοιάζει σαν ένα σύνθετο ταγκό, χορό μεταξύ δύο ανθρώπων σε γνωσιακό (cognitive) χώρο. Δεν είναι απλά κάτι που συμβαίνει παίρνοντας σειρά, αλλά είναι στην πραγματικότητα μια πολύ σύνθετη ρευστή διαδικασία, όπου οι άνθρωποι παρεμβαίνουν και ξεκινάνε από την αρχή, αντιδρούν και ακούν, όλα την ίδια στιγμή ορισμένες φορές.

Σε ευχαριστούμε αφεντικό! Να επιτέλους μέσα σε αυτή την ιστορία που υπάρχει και κάποιος που μας καταλαβαίνει, που μας νοιώθει... Ο άνθρωπος θέλει να φέρει τις μηχανές κοντά μας, όχι να κάνει εμάς να επικοινωνούμε σαν μηχανές. Και νομίζαμε ότι αυτή η υπόθεση θα καταντούσε βαρετή: ερώτηση - απόκριση... Αλλά η πρόθεση υπάρχει! Υπάρχουν άνθρωποι, managers μάλιστα, που ενδιαφέρονται να μελετήσουν τους ρυθμούς και τους τόνους με τους οποίους επικοινωνούμε, να τους αποκωδικοποιήσουν και στη συνέχεια να μας διδάξουν τα βήματα του χορού της επικοινωνίας ξανά από την αρχή με την βοήθεια του artificial intelligence.
Μα γιατί η ειρωνεία; Μήπως δεν είμαστε πολύ δίκαιοι εδώ; Απλά οι μηχανές θα μας ακούν και θα μας καταλαβαίνουν καλύτερα! Με ποιον τρόπο όμως θα μπορούσε η επικοινωνία που γίνεται μέσα από την μηχανή να κερδίσει την γνησιότητά της; Μπορεί οι λέξεις-κλειδιά να γίνουν περισσότερες, μπορεί να επιδέχονται ιδιόμορφους τονισμούς ή να δίνονται με διαφορετικούς ρυθμούς - ασύγχρονα· όμως παραμένουν λέξεις-κλειδιά. Όσο ο λόγος φιλτράρεται από την μηχανή δεν μπορεί να κερδίσει σε γνησιότητα. Η επικοινωνία χάνει οριστικά την αυτονομία της. Όσο "χορευτική" και να γίνει η επικοινωνία μέσω της μηχανής, εμείς πάντα θα πρέπει να είμαστε διατεθειμένοι και διευθετημένες να προσαρμόσουμε τον λόγο και την σκέψη μας σε εκείνη. Στο τέλος μόνο η αυτοματοποιημένη σκέψη, η αλγοριθμοποιημένη, θα είναι αυτή που θα μπορεί να παράγει κάποιο αποτέλεσμα μέσα σε αυτό το σύστημα. Και σε αυτήν θα πρέπει να εκπαιδευτούμε. Η ασυντόνιστη, χωρίς σκοπό επικοινωνία με την μηχανή, δίνεται βέβαια ήδη σαν δυνατότητα, αλλά πάντα μέσα στο ίδιο σύστημα. Και δεν έχει άλλο σκοπό, παρά να πετύχει μία σχέση οικειότητας με τη μηχανή. [4]
Όσο περισσότερα σήματα εισόδου παραδίδει ευχαρίστως κανείς στη μηχανή, όσο περισσότερο φιλτράρει τη ζωή, τις συνήθειες, τη σκέψη μέσα από το σύστημα ελέγχου που έχει στην τσέπη, τόσο καλύτερα θα καλιμπραριστεί (συντονιστεί). Και στο τέλος ίσως τα λόγια του HAL, της μηχανής, στην αρχή του κειμένου, μπορέσουν να γίνουν και δικά του λόγια: Τοποθετώ τον εαυτό μου στην πληρέστερη δυνατή χρήση…

Shelley Dee

Σημειώσεις

1 - Αν εξαιρέσουμε τα ενδιαφέροντα του στρατού για αυτήν την τεχνολογία… Εκτός από τις Intelligent Voice Assistants που αναφέραμε ως εδώ, υπάρχουν και άλλων εταιριών όπως το S Voice της Samsung (Sarajevo νo 66, καθήλωση και παρακμή) ή το Voice Mate της LG. Προς το παρόν, κυκλοφορούν επίσης αντίστοιχες εφαρμογές για προσωπική χρήση και για τους υπολογιστές. Ορισμένες απ’ αυτές πωλούνται για χρήση από γραφεία εταιρειών ώστε κατά κάποιο τρόπο να επιτελούν λειτουργίες γραμματειακής υποστήριξης, αλλά και για να αναλαμβάνουν την υποδοχή και εξυπηρέτηση πελατών. Φωνητικοί βοηθοί έχουν βέβαια ήδη προσαρμοστεί και σε ορισμένα μοντέλα αυτοκινήτων, ώστε να δίνουν στους οδηγούς πληροφορίες που αφορούν το δρόμο και όχι μόνο, κατά τη διάρκεια της οδήγησης.
[ επιστροφή ]

2 - Αξιοσημείωτο επίσης, όσον αφορά τέτοιου είδους υπενθυμίσεις, είναι ότι πρόκειται και για μια κουλτούρα στην οποία δεν έχουμε συνηθίσει. Αυτές δεν είναι σκέψεις που μοιράζεσαι συνήθως με το κινητό σου. Γιατί στο καλό θα πρέπει μια συσκευή να σου θυμίζει πράγματα που θέλεις να επικοινωνήσεις με τους ανθρώπους; Το μόνο πράγμα ίσως χρήσιμο, θα ήταν να του πεις: “Θύμισέ μου, την επόμενη φορά που θα με πάρει τηλέφωνο το αφεντικό μου”- να μου ζητήσει υπερωρία  - να του πω να μου δώσει τα λεφτά που μου χρωστάει”. Αλλά αυτό μάλλον δεν ξεχνιέται εύκολα!
[ επιστροφή ]

3 - Οι τεχνολογίες πληροφορικής που ονομάζονται "ενήμερες για τα συμφραζόμενα" (context-aware) είναι αυτές που ενσωματώνουν πληροφορίες για την τρέχουσα τοποθεσία του χρήστη και το ευρύτερο περιβάλλον του ώστε να παρέχουν πιο σχετικές υπηρεσίες.
[ επιστροφή ]

4 - Μάλλον είναι χρήσιμο εδώ να θυμίσουμε τον τρόπο που κλείνει ένα άρθρο που γράφτηκε το 1995 στο περιοδικό Σαμποτάζ, με τον τίτλο Log in, Log out:

... Kαμία κοινωνική γλώσσα, καμία διάλεκτος, καμία χειρονομία, δεν ξεφεύγει πια από την εξύμνηση αυτού του κατορθώματος, όσο δεν στρέφεται ρητά και αποφασιστικά εναντίον του. Kάθε σημασία που δεν είναι ριζικά εχθρική στα “νοήματα” της κατανάλωσης (κάθε κατανάλωσης, κάθε φετιχισμού, της βίας συμπεριλαμβανομένης...) είναι συστατικό της. O πολλαπλασιασμός των ομιλιών και των γλωσσών συνιστά το παραλήρημα μιας νεκροφιλίας σε πρώτο πληθυντικό. Kαι παντού, απ’ τα γήπεδα μέχρι τα μπαρ, και από τα γραφεία μέχρι τις κρεββατοκάμαρες, μπορεί κανείς να καταλάβει την παρουσία αυτής της βίας που υπόκωφα συστρέφεται και αυτοτροφοδοτείται σαν ακόμα ένα εξάρτημα στη “... μηχανή που κατασκευάζει άλλες μηχανές, όμοιες με τον εαυτό της...” - κι ακόμα φονικότερες. Σε σύγκριση ακόμα και με τις εποχές των μεγάλων επιδημιών, ο συναισθηματικός και διανοητικός θάνατος είναι σήμερα της μόδας.