Aπό το δημόσιο στο κοινό. Oι δημόσιοι χώροι ως κοινόχρηστo αγαθό: Η περίπτωση του Ελληνικού

Aπό το δημόσιο στο κοινό. Oι δημόσιοι χώροι ως κοινόχρηστo αγαθό:

Η περίπτωση του Ελληνικού

Πάνος Τότσικας, πολεοδόμος

Μέλος της «Επιτροπής Αγώνα για το Μητροπολιτικό Πάρκο στο Ελληνικό»*

«Aνάπτυξη»… «αξιοποίηση». Φράσεις κλισέ, σλόγκαν που δεν λείπουν από το σύνολο των πολιτικών σχηματισμών, από επιστήμονες και τεχνοκράτες όταν περιγράφουν τις επιθυμίες ή τις προθέσεις τους για το τι μέλλει γενέσθαι στον χώρο του πρώην αεροδρομίου Ελληνικού και της παραλίας του Αγίου Κοσμά, αλλά και γενικότερα, σε ολόκληρο τον δημόσιο χώρο του παραλιακού μετώπου της Αθήνας.

«Αξιοποίηση για ποιούς;» ήταν ο τίτλος μιας Ημερίδας που διοργάνωσε η «Επιτροπή Αγώνα για το Μητροπολιτικό Πάρκο στο Ελληνικό» πριν δυο χρόνια, σε συνεργασία με τον Δήμο Ελληνικού-Αργυρούπολης, επί δημαρχίας Χρήστου Κορτζίδη, και με τους Δήμους Αλίμου και Γλυφάδας. «Αξιοποίηση» του Ελληνικού με βάση έναν σχεδιασμό που θα προωθεί τις πραγματικές κοινωνικές ανάγκες των κατοίκων όχι μόνο της ευρύτερης περιοχής του πρώην αεροδρομίου, αλλά και των κατοίκων των κεντρικών περιοχών της Αθήνας, ήταν το συμπέρασμα της Ημερίδας, στην οποία συμμετείχαν πολιτικά κόμματα, κοινωνικές οργανώσεις και κινήσεις πολιτών από όλη την Αττική.

Οπότε, προκύπτει αβίαστα το ερώτημα: ποιές είναι οι πραγματικές κοινωνικές ανάγκες στη σημερινή Αθήνα, στην πρωτεύουσα μιας χώρας όπου ο μισός περίπου πληθυσμός της «συνωστίζεται» σε πυκνοδομημένες και πυκνοκατοικημένες περιοχές, με σοβαρές ελλείψεις σε μεταφορικές υποδομές και σε εγκαταστάσεις κοινωνικού εξοπλισμού;

Εδώ οι απαντήσεις ποικίλουν: Πριν από μερικά χρόνια εμφανίστηκε η άποψη της λεγόμενης «χωροταξικής δημοκρατίας», η οποία υποστήριζε ότι, αυτό που πρέπει κατά προτεραιότητα να γίνει, είναι η κατεδάφιση κάποιων επιλεγμένων οικοδομικών τετραγώνων σε περιοχές όπως η Κυψέλη , τα Πατήσια, το Παγκράτι και η δημιουργία στη θέση τους χώρων πράσινου, που τόσο λείπουν από τις προβληματικές αυτές περιοχές. Κάτι αντίστοιχο θα μπορούσε να γίνει, λέγανε, και σε υποβαθμισμένες περιοχές του Πειραιά και της Δυτικής Αθήνας. Και επειδή για γίνουν όλα αυτά χρειάζονταν χρήματα για απαλλοτριώσεις και αποζημιώσεις για τις μετεγκαταστάσεις, τα χρήματα αυτά μπορούσαν, λέγανε, να βρεθούν από την πώληση της δημόσιας γης του πρώην αεροδρόμιου του Ελληνικού σε ιδιώτες και από την εκμετάλλευση, δηλαδή την οικοδόμησή του, από αυτούς.

Η άποψη αυτή απορρίφθηκε στην συνέχεια, «μετά πολλών επαίνων», από τους οπαδούς του λεγόμενου «ρεαλισμού», οι οποίοι θεώρησαν ότι η σημερινή οικονομική συγκυρία δεν επιτρέπει τέτοια διασπορά οικονομικών πόρων, και μάλιστα για την δημιουργία χώρων πράσινου σε πυκνοδομημένες γειτονιές. Οπότε, επιλέχθηκε ως «βέλτιστη λύση» η παραχώρηση για 99χρόνια (!), σε ιδιώτες «επενδυτές» για «αξιοποίηση», των 6.200 στρεμμάτων δημόσιας γης του πρ. αεροδρομίου Ελληνικού και της παραλίας, συμπεριλαμβανομένων του αρχαιολογικού χώρου και του Αθλητικού Κέντρου Αγίου Κοσμά, του Ολυμπιακού Κέντρου Ιστιοπλοϊας που έχει μετατραπεί σε Μαρίνα εξυπηρέτησης ιδιωτικών σκαφών, καθώς και των άλλων Ολυμπιακών αθλητικών εγκαταστάσεων, συνολικής αξίας περίπου 430 εκ ευρώ.

Έτσι, φθάσαμε στην σημερινή πραγματικότητα, όπου ο Όμιλος Λάτση, σε συνεργασία με εταιρία Αράβων και Κινέζων επενδυτών που εδρεύει στον φορολογικό παράδεισο του Λουξεμβούργου, να διεκδικεί για 99 χρόνια δημόσια γη αξίας δεκάδων δισεκατομμυρίων, έναντι 925 εκατομμυρίων ευρώ, τα οποία προτίθεται να πληρώσει με δόσεις σε βάθος …δεκαετίας, εν ονόματι της «αξιοποίησης» του Ελληνικού και της «ανάπτυξης» της χώρας. Σημειωτέον ότι όποια χρήματα εισπραχθούν, θα καταλήξουν τελικά στην μαύρη τρύπα της εξόφλησης του χρέους της χώρας μας…

Ποια είναι όμως τα σχέδια του Λάτση για την «αξιοποίηση» του Ελληνικού και της παραλίας του Αγίου Κοσμά, στον βαθμό που δεν έχει εν τω μεταξύ κάτι αλλάξει;

Στο Ελληνικό, προγραμματίζεται η «εμφύτευση» μιας νέας πόλης δεκάδων χιλιάδων κατοίκων με κτιριακές εγκαταστάσεις 3.750.000 τετραγωνικών μέτρων, στις οποίες περιλαμβάνονται πολυόροφα ξενοδοχεία-ουρανοξύστες στον παραλιακό χώρο, θηριώδη Mall, εμπορικά κέντρα με καταστήματα για πλούσιους και μικρομεσαίους, πολυτελείς κατοικίες για Άραβες, Κινέζους και Ευρωπαίους υψηλών εισοδημάτων, και βεβαίως, ένα υπερπολυτελές Καζίνο. Και κάπου ανάμεσα σε όλα αυτά, προβλέπεται και ένα πάρκο, σε τμήμα του οποίου θα έχει πρόσβαση και ο λαουτζίκος. Ο οποίος, θα μπορεί να καταναλώνει κι αυτός από τα γύρω μαγαζιά το κατά δύναμιν, ή απλώς να κάνει τη βόλτα του, να χαζεύει και να πίνει και καμιά Κόκα- Κόλα.

Αυτό το μοντέλο «ανάπτυξης» είναι γνωστό, εμφανίζεται με διάφορες μορφές σε διάφορα μέρη του πλανήτη και οδηγεί συνήθως σε περιφραγμένα γκέτο για πλούσιους και σε ιδιωτικές παραλίες που δεν μπορεί να έχουν πρόσβαση όλοι. Έτσι, ο δημόσιος χώρος συρρικνώνεται και η ιδιωτικοποίησή του παρέχει ιδιαίτερα προνόμια σε λίγους, αφήνοντας στο περιθώριο τους πολλούς.

Προτάσεις για μια άλλου τύπου «ανάπτυξη».

Όσον αφορά το Ελληνικό, θεωρώντας ότι τελικά δεν θα προχωρήσουν τα σχέδια του Ομίλου Λάτση, πιστεύω ότι είναι απαραίτητη η διαμόρφωση μιας άλλης πρότασης, με βάση την οποία θα εξυπηρετούνται στον υφιστάμενο δημόσιο χώρο και στην παραλιακή ζώνη, πραγματικές ανάγκες της μεγάλης πλειοψηφίας των κατοίκων της Αθήνας. To ερευνητικό πρόγραμμα της επιστημονικής ομάδας του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος του ΕΜΠ, μπορεί να αποτελέσει την βάση αυτής της πρότασης (1).

1.Νομοθετικό πλαίσιο χρήσεων γης και όρων δόμησης

Πρώτιστη ανάγκη σήμερα στην πρωτεύουσα μιας ευρωπαϊκής μεγαλούπολης όπως η Αθήνα είναι η ύπαρξη ενός μεγάλου Μητροπολιτικού Πάρκου υψηλού πράσινου, και ο χώρος του πρώην αεροδρομίου Ελληνικού είναι η τελευταία δυνατότητα που έχει να το αποκτήσει. Τα εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά πράσινου ανά κάτοικο στην Αθήνα σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και οι σημαντικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, επιβάλλουν να δούμε το ζήτημα της «αξιοποίησης» των ελεύθερων, ακόμη, δημόσιων χώρων, με διαφορετικούς όρους.

Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι οι ελεύθεροι, οι αδόμητοι χώροι σε μια πόλη, αποτελούν συστατικά και σημαντικότατα στοιχεία κοινωνικού εξοπλισμού, όπως και οι κτιριακές εγκαταστάσεις που διατίθενται για χώρους εκπαίδευσης υγείας, πολιτισμού, αθλητισμού, κοινωνικής πρόνοιας κλπ. Μια πλατεία, μια παιδική χαρά, ένα πάρκο, αποτελούν απαραίτητα στοιχεία, αποτελούν ανάσες μιας πόλης στην οποία κατοικούν εκατομμύρια άνθρωποι. Αυτό σημαίνει ότι η «ανάπτυξη» δεν συνδέεται οπωσδήποτε με την δόμηση, το χτίσιμο, το μπετόν και το τσιμέντο, αλλά και με την διατήρηση, το μη χτίσιμο των ελεύθερων χώρων.

Με αυτή την έννοια θεωρώ ότι ο δημόσιος χώρος του πρώην αεροδρομίου Ελληνικού και της παραλίας του Αγίου Κοσμά, πρέπει να παραμείνει δημόσιος, να μην ιδιωτικοποιηθεί, να μην δομηθεί περαιτέρω, αλλά, μέσα από μια διαδικασία συμμετοχής κεντρικών και τοπικών φορέων πολιτών στον σχεδιασμό και στην λήψη των αποφάσεων, σε συνεργασία με τους αρμόδιους φορείς της Κυβέρνησης και της Περιφέρειας Αττικής, να προκύψει η βέλτιστη λύση δημιουργίας ενός Μητροπολιτικού Πάρκου, και η επανάχρηση των υφιστάμενων κτιριακών εγκαταστάσεων για πολιτιστικές, αθλητικές και άλλες κοινωφελείς δραστηριότητες. Παράλληλα, ένα επιτυχές μίγμα εγκαταστάσεων και δραστηριοτήτων, θα μπορούσε να συμβάλει στην δημιουργία σημαντικού αριθμού αξιοπρεπών θέσεων εργασίας, στην προσέλκυση χιλιάδων επισκεπτών καθ’ όλο το έτος και στην δημιουργία μιας άλλου τύπου ανάπτυξης , όπου στόχος δεν θα είναι η εμπορευματοποίηση του χώρου και η συσσώρευση κερδών από κάποιους «επενδυτές», αλλά η ανάδειξη ενός άλλου πολιτισμού (2). Αυτό θα σήμαινε την εγκατάλειψη του κυρίαρχου μοντέλου «ανάπτυξης», και το πέρασμα σε ένα άλλο μοντέλο, όπου κυρίαρχες θα είναι οι κοινωνικές σχέσεις αλληλεγγύης και οι αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας. Εν τέλει, θα οδηγούσε σε ένα μοντέλο «ευημερίας χωρίς ανάπτυξη», παραδοσιακού τύπου, θα συμπλήρωνα.

Επί του προκειμένου, προτείνω την δημιουργία μιας ανοικτής Ομάδας Εργασίας η οποία, λειτουργώντας «από τα κάτω» θα διαμορφώσει μια πρόταση για τις χρήσεις γης και τους όρους δόμησης στο πρώην αεροδρόμιο Ελληνικού και την παραλία του Αγίου Κοσμά, η οποία στην συνέχεια θα μπορούσε να αποτελέσει το πλαίσιο για ένα νόμο ο οποίος θα αντικαταστήσει τον ισχύοντα απαράδεκτο νόμο 4062/2012. Η ίδια Ομάδα Εργασίας θα μπορούσε να ασχοληθεί και να διαμορφώσει μια πρόταση για τον Φορέα Διαχείρισης που θα αντικαταστήσει την ΕΛΛΗΝΙΚΟ Α.Ε, η οποία έχει σήμερα την ευθύνη της διαχείρισης του χώρου.

Η «Επιτροπή Αγώνα» μπορεί να παίξει ένα συντονιστικό ρόλο στην λειτουργία αυτής της Ομάδας Εργασίας.

2. Οικειοποίηση του χώρου του πρώην αεροδρομίου και της παραλίας

Παράλληλα με την προαναφερόμενη διαδικασία συμμετοχικής διαμόρφωσης του πλαισίου για έναν νέο νόμο για το Ελληνικό, θεωρώ ότι πρέπει να διερευνηθούν και να προωθηθούν «από τα κάτω» τρόποι οικειοποίησης του όλου χώρου του πρώην αεροδρομίου Ελληνικού, μέσα από αθλητικές δραστηριότητες και πολιτιστικές εκδηλώσεις, με στόχο την προσέγγισή του από κινήσεις πολιτών και την ανάδειξη των δυνατοτήτων που παρέχονται. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, θεωρώ ότι προωθείται, το πέρασμα «από το δημόσιο στο κοινό».

Η περιοχή του «ελαιώνα», που φυτεύτηκε στον χώρο του πρώην αεροδρομίου πριν από τρία χρόνια από χιλιάδες πολίτες της Αθήνας, μπορεί να γίνει το επίκεντρο διάφορων υπαίθριων δράσεων και παρεμβάσεων το επόμενο διάστημα, καθώς και κάποιοι κλειστοί χώροι, όπως το κέντρο Ξιφασκίας όπου έχουν διεξαχθεί και στο παρελθόν εκθέσεις, συζητήσεις, κλπ. Πολιτιστικές εκδηλώσεις μπορεί να οργανωθούν τους καλοκαιρινούς μήνες και στην «απελευθερωμένη» παραλία του Αγίου Κοσμά, ενώ το Αθλητικό Κέντρο του Αγίου Κοσμά θα πρέπει να είναι ανοικτό για όλους όσους θέλουν να αθλούνται εκεί.

Η «Επιτροπή Αγώνα» θα μπορούσε, επίσης, να παίξει ένα συντονιστικό ρόλο και για την διαμόρφωση προτάσεων γύρω από τα ζητήματα αυτά.

3. Αυτοδιαχειριζόμενοι Αγροί

Στα πλαίσια του όλου χώρου του πρώην αεροδρομίου Ελληνικού και συγκεκριμένα στον χώρο της πρώην αμερικάνικης βάσης, λειτουργεί πιλοτικά εδώ και 4 χρόνια ο «Αυτοδιαχειριζόμενος Αγρός στο Ελληνικό» σε έκταση 2,5 στρεμμάτων, με την συμμετοχή πολιτών από την ευρύτερη περιοχή.

Ο «Αυτοδιαχειριζόμενος Αγρός στο Ελληνικό», που συνέβαλε μαζί με την προηγούμενη δημοτική αρχή Ελληνικού-Αργυρούπολης στην δημιουργία του προαναφερόμενου «ελαιώνα», προτείνει την επέκταση των καλλιεργειών σε κάποια επιλεγμένη περιοχή εντός του πρώην αεροδρομίου, στα πλαίσια ενός συνολικού σχεδιασμού.

Δεδομένου ότι σήμερα δεν υπάρχει θεσμικό πλαίσιο γεωργικών δραστηριοτήτων στις εντός σχεδίου περιοχές των πόλεων, προτείνεται η συσπείρωση των ενδιαφερόμενων πολιτών γύρω από μια Ομάδα Εργασίας για την επεξεργασία μιας συγκεκριμένης πρότασης που θα αφορά συλλογικές ή ατομικές καλλιέργειες, στον χώρο του Ελληνικού ή οπουδήποτε αλλού, στον αστικό χώρο.

Ο «Αυτοδιαχειριζόμενος Αγρός στο Ελληνικό» θα μπορούσε να συμβάλλει και να συντονίσει μια τέτοια Ομάδα Εργασίας.

Επίλογος:

Tα σχέδια του Ομίλου Λάτση για το πρώην αεροδρόμιο Ελληνικού, αποτελούν συστατικά στοιχεία μιας «ανάπτυξης» καταστροφικής για το φυσικό, το πολιτιστικό περιβάλλον, για την ζωή μας.

Για την «αξιοποίηση» του Ελληνικού προτείνεται η αναζήτηση ενός άλλου δρόμου, εκτός του κράτους και της αγοράς, που θα εκλαμβάνει τον δημόσιο χώρο ως «κοινό αγαθό» και θα έχει ως βάση την συνεργατική οικονομία και την ομότιμη παραγωγή. Αυτό θα σήμαινε την μετάβαση από το δημόσιο στο κοινό και την οργάνωση της παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών από αυτοοργανωμένες κοινότητες οι οποίες λειτουργούν ως κοινωνικοί συνεταιρισμοί. (βλ.Mισέλ Μπάουενς: Aνοιχτοί Συνεταιρισμοί για την παραγωγή των «κοινών», Αυγή, 17.11.2014)

Θεωρώ ότι στον χώρο του πρ. Αεροδρομιου Ελληνικού, θα μπορούσαν να λειτουργήσoυν (σε κάποια από τα υπάρχοντα 241 κτίρια):

• Αυτοοργανωμένη κοινότητα χειροτεχνών-καλλιτεχνών σε διαμορφωμένους εργαστηριακούς και εκθεσιακούς χώρους.
• Αυτοοργανωμένη κοινότητα δημιουργών που ασχολούνται με τις εικαστικές τέχνες, τον κινηματογράφο, το θέατρο, το χορό κ.ά.

Ακόμη, σε ειδικά διαμορφωμένη έκταση, θα μπορούσε να λειτουργεί:

• αυτοοργανωμένη κοινότητα καλλιεργητών της γης (3)

Παραπομπές

(1) Νίκος Μπελαβίλας: «Το μέλλον του πρώην αεροδρομίου Ελληνικού σε συνθήκες κρίσης». (2013)

“…Σύμφωνα με το πλήρες σενάριο του ΤΑΙΠΕΔ η οικοδόμηση περισσότερων από 3 εκατομμύρια τ.μ. όγκων μπετόν αρμέ και σκληρών επιφανειών, ή αλλαγή του μικροκλίματος της Νότιας Αθήνας με αύξηση της θερμοκρασίας 3-8°C στις περιοχές που θα οικοδομηθούν και στις γειτονικές τους, η κατακόρυφη αύξηση του ενεργειακού αποτυπώματος της πρωτεύουσας λόγω της προσθήκης του γιγαντιαίου κτιριακού δυναμικού, η απώλεια ελεύθερων χώρων ίσων με αυτούς που χάθηκαν με τις λανθασμένες επιλογές και χωροθετήσεις των ολυμπιακών αγώνων το 2004, είναι τα μεγέθη της πλήρους ανάπτυξης – αν υπάρξουν – των σημερινών επιλογών του κυβερνητικού διαγωνισμού του για το Ελληνικό.

….Η προωθούμενη “αξιοποίηση” του Ελληνικού με βάση το Ν.4062/12 και το διεθνή διαγωνισμό του ΤΑΙΠΕΔ πρακτικά παρακάμπτει όλα τα επίπεδα του θεσμοθετημένου χωρικού σχεδιασμού και ταυτόχρονα δεν υπακούει σε κανένα σχέδιο αναπτυξιακής στρατηγικής για την πρωτεύουσα. Αποκλειστικός γνώμονας για το μέλλον του Ελληνικού είναι οι ιδιαίτερες επιθυμίες και οι στόχοι των επενδυτών που θα επιλεγούν από το ΤΑΙΠΕΔ και κυρίως η επίτευξη της μεγαλύτερης δυνατής κερδοφορίας από την εκμετάλλευση της έκτασης, χωρίς καμία σύνδεση με οποιαδήποτε συζήτηση για την πολεοδομική συγκρότηση της πρωτεύουσας, τις προτεραιότητες για την παραγωγική ανασυγκρότηση, τη διαμόρφωση μίας νέας ταυτότητας για την πόλη, τις κοινωνικές ανάγκες των κατοίκων και τα σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα. Αντίστοιχα δεν υπάρχει καμία μέριμνα για τις επιπτώσεις στη μητροπολιτική Αθήνα: την αποδυνάμωση του κέντρου της πόλης από τη δημιουργία ενός ανταγωνιστικού πόλου, την απώλεια ενός μεγάλου μέρους του θαλασσίου μετώπου του Σαρωνικού, την αλόγιστη επέκταση του δικτύου των αυτοκινητοδρόμων με καταστροφικές συνέπειες τόσο για τον αστικό όσο και για τον περιαστικό χώρο, τη διάλυση του μικρο-μεσαίου εμπορίου στη Νότια Αθήνα, τις αλλαγές στο κλίμα της πόλης, κτλ.

…Συνοπτικά, η πρόταση για το Μητροπολιτικό Πάρκο Ελληνικού του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, περιλαμβάνει εκτός των πρασίνων επιφανειών, δεκάδες χρήσεις σε εκατοντάδες χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα κτιρίων (241 κτίρια με 370.000 τ.μ.).

Οι χρήσεις αυτές είναι: Χρήσεις αναψυχής με καφέ, εστιατόρια, το υδροπάρκο-θεματικό πάρκο στο Ολυμπιακό Slalom, το ενυδρείο, το κέντρο εμπορικών και επιστημονικών εκθέσεων και συνεδρίων στον πρώην Ανατολικό Αεροσταθμό, χρήσεις αθλητισμού με τον πόλο επαγγελματικού και λαϊκού αθλητισμού με γήπεδα, γυμναστήρια και ξενώνες αθλητών, χρήσεις πολιτισμού και έρευνας με το ερευνητικό κέντρο του ΕΛΚΕΘΕ, τα μουσεία των αρχαιολογικών συλλογών του Σαρωνικού και της αεροπορίας. Περιλαμβάνει τις χρήσεις τουρισμού, θαλάσσιου τουρισμού και αναψυχής μαζί με τις εγκαταστάσεις ναυταθλητισμού στην Ολυμπιακή Μαρίνα και στον Άγιο Κοσμά. Περιλαμβάνει τέλος ένα τοπικό κέντρο εμπορίου και διοίκησης με καταστήματα μικρού εμπορίου και ιδιωτικές υπηρεσίες, υπηρεσίες διοίκησης πρόνοιας και εκπαίδευσης των γύρω δήμων.

Σε αυτά τα πλαίσια η σπουδαία πρωτοβουλία του αυτοδιαχειριζόμενου αστικού αγρού μπορεί να συνεχίσει να αναπτύσσεται σε έκταση 50-100 στρεμμάτων. Το ίδιο ισχύει με τη διαμόρφωση του ελαιώνα, τα χιλιάδες ελαιόδεντρα που έχουν αρχίσει να φυτεύονται από εθελοντές και μεγαλώνουν ήδη από 5 χρόνια, αλλά και τη δημιουργία της διαδημοτικής πειραματικής μονάδας διαχείρισης-ανακύκλωσης-κομποστοποίησης οικιακών απορριμμάτων στη ζώνη των μεταφορικών υποδομών-μελετάται ήδη από τα ΤΕΙ Πειραιά. Αυτές είναι χρήσεις επίσης συμβατές, χαμηλού έως μηδενικού κόστους και υψηλού οφέλους…

(2) Eλένη Πορτάλιου: «Εναλλακτική βιώσιμη οικολογικά πρόταση για το Ελληνικό» (2014).

…. Το Μητροπολιτικό Πάρκο θα αποτελέσει ένα κέντρο Περιβάλλοντος και Πολιτισμού που θα λειτουργεί, για 8 τουλάχιστον μήνες το χρόνο, ως εστιακό σημείο για τον πολιτιστικό και φυσιολατρικό τουρισμό στην παράκτια ζώνη, από το ΣΕΦ μέχρι το Λαύριο και τα νησιά του Σαρωνικού. Το Κέντρο Περιβάλλοντος και Πολιτισμού θα αιμοδοτείται από καλλιτεχνικές και περιβαλλοντικές διοργανώσεις ευρωπαϊκής και εθνικής εμβέλειας (εκθέσεις, παραστάσεις, συνέδρια, κλπ.), όπως συμβαίνει σε άλλες πόλεις οι οποίες επένδυσαν ανάλογα, κυρίως στον πολιτισμό.

Η Αθήνα διαθέτει στο παράκτιο μέτωπο σημαντικά μνημεία φύσης και πολιτισμού που προσελκύουν τοπικό, υπερτοπικό και διεθνές ενδιαφέρον. Οι ήπιες περιβαλλοντικά και σημαντικές πολιτισμικά δράσεις θα αιμοδοτήσουν, με τη συγκέντρωση εκατοντάδων χιλιάδων επισκεπτών, την τοπική οικονομία (μικρές ξενοδοχειακές μονάδες, καταστήματα εστίασης, ανενεργά διαμερίσματα στις γύρω περιοχές λόγω της φούσκας ακινήτων κ.λπ.) και θα στηρίξουν την καλλιτεχνική δραστηριότητα ομάδων από όλους τους τομείς των τεχνών. Ταυτόχρονα θα διατηρήσουν ανοιχτή την παράκτια ζώνη και το Μητροπολιτικό Πάρκο για όλους τους κατοίκους του Λεκανοπεδίου και θα συμβάλουν στην περιβαλλοντική αναβάθμιση της Αττικής.

(3). Πάνος Τότσικας: «Μια μέρα του 2041 στο Ελληνικό»-Παραμύθι για παιδιά από 9 έως 99 ετών. (2011)

…Η Λεμονιά κι ο Παναγιώτης μου ζητούσαν παγωτό. Κάπου εκεί κοντά, υπήρχε ένα αυτοδιαχειριζόμενο ζαχαροπλαστείο – καφενείο – εστιατόριο, χωμένο μέσα στην βαθειά σκιά των μεγάλων δένδρων. Καθήσαμε σε ένα τραπεζάκι και περιμέναμε να έρθει κάποιος να παραγγείλουμε. Ένας νέος από το διπλανό τραπέζι μας είδε που περιμέναμε, μας πληροφόρησε ότι το κατάστημα είναι αυτοξυπηρετούμενο και μας ρώτησε αν έχουμε το «ΕΛ». «Δηλαδή»; τον ρώτησα. « Το τοπικό χρήμα, μου απάντησε. Εδώ και ένα μήνα, τίποτα δεν μπορείς να κάνεις χωρίς αυτό. Πηγαίνετε στη θυρίδα απέναντι να αλλάξετε».

Πήρα την Λεμονιά και τον Παναγιώτη, πήγαμε στη θυρίδα και αγοράσαμε κάτι πανέμορφα χρωματιστά χαρτάκια που έγραφαν επάνω: «Πάρκο Ελληνικού –ΕΛ - Κουπόνι ανταλλαγής υπηρεσιών». Μετά πήγαμε στο ζαχαροπλαστείο, πήραμε τα παγωτά, τα πληρώσαμε με ΕΛ, και πήγαμε στο τραπεζάκι και τα φάγαμε. Τα παιδιά ήταν ενθουσιασμένα. Κοιτούσαν και ξανακοιτούσαν τα ΕΛ και δεν τα χόρταιναν τα μάτια τους. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι ερωτήσεις έπεφταν βροχή. Άντε να τους τα εξηγήσεις όλα...Πώς να καταλάβουν ότι μπορεί να φτιάχνει κάποιος ή κάποια γλυκά, κουλούρια, πίτες κλπ και να πληρώνεται για τον κόπο και τα έξοδα που έκανε σε ΕΛ. Και μετά να πηγαίνει στο αυτοδιαχειριζόμενο εστιατόριο, να τρώει μακαρόνια, μουσακά ή πίτσα και να πληρώνει σε ΕΛ αυτούς που τα έφτιαξαν…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…Φάγαμε τα παγωτά και συνεχίσαμε την βόλτα. Μια ταμπέλα παρακάτω, έγραφε: «Προς τους αυτοδιαχειριζόμενους αγρούς». «Εκεί να πάμε», φώναξε ο Παναγιώτης που ήξερε να διαβάζει. «Ναι, ναι», συμπλήρωσε με μια φωνή κι η Λεμονιά. Βγήκαμε από τη σκιά των υψηλών δέντρων και προχωρήσαμε προς το ξέφωτο με τους «αγρούς». Προσπάθησα να επαναφέρω στη μνήμη μου, τι είχε συμβεί πριν 30 χρόνια περίπου, όταν πρωτοξεκίνησε το πείραμα αυτό.

Όλα ξεκίνησαν το 2011 από μια πρωτοβουλία λίγων ανθρώπων, σε μια μικρή έκταση δυόμιση στρεμμάτων στην πρώην Αμερικάνική Βάση, που τους την είχε παραχωρήσει ο τότε Δήμαρχος Ελληνικού –Αργυρούπολης Χρήστος Κορτζίδης. Έστησαν τότε τον πρώτο αυτοδιαχειριζόμενο αγρό και στην συνέχεια επεκτάθηκαν και σε άλλες εκτάσεις. Ήταν τότε που ήθελαν να πουλήσουν οι κυβερνώντες τον χώρο του πρώην αεροδρομίου Ελληνικού και της παραλίας του Αγίου Κοσμά σε ιδιώτες για να τον χτίσουν και να καλύψουν ένα πολύ μικρό μέρος από τα τεράστια δημόσια χρέη που είχαν δημιουργήσει οι κυβερνήσεις της Νέας Δημοκρατίας και του ΠΑΣΟΚ. Τελικά όμως δεν τα κατάφεραν και ολόκληρος ο χώρος αυτός παρέμεινε αδόμητος και δημόσιος, άρχισε να φυτεύεται, και σήμερα είναι αυτό το θαυμάσιο, ανεπανάληπτο Μητροπολιτικό Πάρκο που το χαίρονται οι κάτοικοι όλης της Αθήνας.

«Τι σκέφτεσαι παππού, φτάσαμε», με διέκοψε ο Παναγιώτης και με επανέφερε στην πραγματικότητα. Είχαμε φτάσει στ’ αλήθεια στους αυτοδιαχειριζόμενους αγρούς, μια εμπειρία που συμπλήρωνε 30 χρόνια. «Εδώ ξεκίνησαν παιδιά να καλλιεργούν ντομάτες, πιπεριές, πεπόνια χειμωνιάτικα και μαύρα καρπούζια. Στόχος αυτών που πήραν αυτήν την πρωτοβουλία, ήταν η φύτευση σπόρων από ντόπιες παραδοσιακές ποικιλίες, που στη συνέχεια τους χάριζαν σε κάθε ενδιαφερόμενο πολίτη, σε μαθητές των σχολείων, για να τους φυτεύσουν σε άλλους χώρους. Έτσι βοήθησαν στη διατήρηση και την παράδοση των σπόρων αυτών, επαναπροσδιορίζοντας αξίες που χάνονταν λόγω της εμπορευματοποίησης της διατροφής μας…». «Λίγο δύσκολα μου φαίνονται όλα αυτά παππού», αντέτεινε ευθαρσώς ο Παναγιώτης. «Έχεις δίκιο», είπα, «είναι λίγο δύσκολο να σας εξηγήσω τι συνέβαινε τα προηγούμενα χρόνια με την τροφή μας. Κάποιοι ασυνείδητοι, θέλοντας να κερδίσουν όσο μπορούσαν περισσότερα, αδιαφορούσαν για την υγεία των ανθρώπων και καλλιεργούσαν με φυτοφάρμακα και λιπάσματα σε ακατάλληλες πολλές φορές περιοχές. Άσε που τα τρόφιμα έφταναν στο πιάτο μας πανάκριβα γιατί κερδοσκοπούσαν και διάφοροι μεσάζοντες έμποροι, σε βάρος των καταναλωτών…».

«Και τι γίνεται εδώ;» ρώτησε με ενδιαφέρον ο Παναγιώτης. «Εδώ καλλιεργούν χωρίς χημικά, καλλιεργούν βιολογικά… Καλλιεργούν κάποιες συλλογικότητες κατοίκων της περιοχής, αλλά και κάποιοι μεμονωμένοι, πολίτες για βιοποριστικούς λόγους….Eδω δίνονται μαθήματα κηπουρικής στους ενδιαφερόμενους κατοίκους των γύρω περιοχών… Οι αγροί αυτοί λειτουργούν ως χώροι περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και για την δημιουργία σχολικών κήπων, την ευαισθητοποίηση σε θέματα κομποστοποίησης, ανακύκλωσης και προστασίας της βιοποικιλότητας… Λειτουργούν ως «κιβωτός» για την διατήρηση του γενετικού πλούτου της χώρας μας, για τις τοπικές ποικιλίες σπόρων κηπευτικών… Ακόμη, αυτοί οι αγροί λειτουργούν και ως σημείο συνάντησης όσων υπερασπίζονται τους ελεύθερους χώρους, αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες για συζητήσεις, προβολές , γιορτές κλπ». «Ωραία ακούγονται όλα αυτά παππού», πετάχτηκε ένας που είχε στήσει αυτί από δίπλα και άκουγε. «Πολύ ωραία, αλλά και πολύ δύσκολα, μου φαίνονται» συμπλήρωσε. «Ναι είναι δύσκολα, αλλά γίνονται», επέμενα…

Φεύγοντας από τους αυτοδιαχειριζόμενους αγρούς, σταθήκαμε σε ένα ημιϋπαίθριο χώρο έκθεσης και προβολής των προϊόντων κηπουρικής που περιλάμβανε και έναν ημιστεγασμένο χώρο γευσιγνωσίας, όπου λειτουργούσε μια Συλλογική Κουζίνα. Ακόμη, παραδίπλα, λειτουργούσε σε ένα ανακαινισμένο παλιό μικρό κτίριο, ένα Κοινωνικό Παντοπωλείο όπου μπορούσε να αγοράσει κάποιος σε φτηνές τιμές πληρώνοντας με ΕΛ, λαχανικά βιολογικής καλλιέργειας προερχόμενα από τους συλλογικούς ή τους μεμονωμένους αγρούς…

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

…Διασχίζοντας το δάσος με τα υψηλά δένδρα και βαδίζοντας προς τα κει, βυθίστηκα ξανά στις αναμνήσεις μου. Θυμήθηκα τότε που σχεδίαζαν να ξεπουλήσουν τον χώρο του πρώην αεροδρομίου Ελληνικού και την παραλία του Αγίου Κοσμά αντί 5 δις ευρώ στον εμίρη του Κατάρ. Τότε που ξεκίνησε και αναπτύχθηκε ένα σημαντικό κίνημα αντίστασης το οποίο χάλασε και απέτρεψε τελικά τα σχέδια των κυβερνώντων. Μεταξύ των επιχειρημάτων της τότε κυβέρνησης Γεωργίου Παπανδρέου του νεώτερου, ήταν ότι θα έπρεπε να παραχωρηθεί σε ιδιώτες για 49 - 99 χρόνια το «φιλέτο» του Ελληνικού, δηλαδή μια δημόσια έκταση 5.500 στρεμμάτων, αφού χρειαζόμασταν άμεσα χρήματα για να περιορίσουμε το δημόσιο χρέος της χώρας, το οποίο τότε ανέρχονταν σε 350 δις ευρώ. Η «Επιτροπή Αγώνα για το Μητροπολιτικό Πάρκο Ελληνικού» που συγκροτήθηκε τότε, απέδειξε ότι, τα 5 δις ευρώ που θα εισπράτταμε, αντιστοιχούσαν σε τόκους μόνο τριών μηνών, οπότε άνθρακες ο θησαυρός. Ακόμη απέδειξε ότι οι 35.000 μόνιμες θέσεις εργασίας που υπόσχονταν οι τότε κυβερνώντες, ήταν ένας πραγματικός μύθος, εφ’ όσον τόσες θέσεις εργασίας δεν υπήρχαν ούτε στο σύνολο των μεγάλων εμπορικών καταστημάτων της Αττικής. Η «Επιτροπή Αγώνα», έθεσε τότε το ζήτημα της οικειοποίησης, της επανάχρησης και της αυτοδιαχείρισης μιας σειράς κτιρίων και εγκαταλειμμένων στρατιωτικών εγκαταστάσεων που υπήρχαν εκεί. Έτσι, μια σειρά ενδιαφερόμενες συλλογικότητες ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα της «Επιτροπής Αγώνα» και έσπευσαν να καταλάβουν διάφορα ημι-ερειπωμένα, εγκαταλειμμένα κτίρια, τα οποία επισκεύασαν με πολύ κόπο και πολλές προσπάθειες. Σήμερα, στεγάζονται εκεί μια σειρά συνεταιρισμοί καλλιτεχνών – βιοτεχνών που δημιουργήθηκαν στη συνέχεια, παράγοντας χειροποίητα καλλιτεχνικά αντικείμενα και έργα τέχνης, τα οποία εκθέτουν και πουλάνε σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους που έχουν φτιάξει οι ίδιοι.

Ήδη, στους συνεταιρισμούς αυτούς εντάσσονται αρκετές χιλιάδες αυτοαπασχολούμενων καλλιτεχνών- βιοτεχνών, οι οποίοι εξασφαλίζουν ένα αξιοπρεπές εισόδημα, με όρους πολύ καλύτερους από αυτούς που θα παρείχαν στους μισθωτούς εργαζόμενους στις επιχειρήσεις τους, οι εμίρηδες του Κατάρ ή οι όποιοι άλλοι «επενδυτές». Το όλο εγχείρημα, έχει ενταχθεί στα πλαίσια επιδοτούμενων προγραμμάτων «Κοινωνικής Οικονομίας»…

Κάπου εδώ αναγκάστηκα να διακόψω τις αναμνήσεις και τους συλλογισμούς μου. Μόλις φτάσαμε στο πρώτο κτίριο των καλλιτεχνών, και ήταν σα να βρεθήκαμε σε έναν άλλο κόσμο: Θαυμάσια διαμορφωμένοι χώροι, πολύχρωμα σχέδια παντού, πίνακες ζωγραφικής, γλυπτά, υφάσματα σταμπωτά, χειροτεχνήματα φτιαγμένα με πολλή φαντασία και μεράκι, αντικείμενα που έβλεπες για πρώτη φορά. Τα παιδιά κάθε τόσο φώναζαν το ένα το άλλο να έρθουν να δουν κάτι που ανακάλυψαν ή με τράβαγαν από το χέρι να μου το δείξουν. Πανέμορφα, υπέροχα πραγματάκια που έφτιαχναν μπροστά μας οι καλλιτέχνες στα εργαστήριά τους, μπορούσαμε να τα αγγίξουμε, και ακόμη να τα αγοράσουμε στο εκθετήριο –πωλητήριο, του κτιρίου, μόνο φυσικά με ΕΛ. Είπα στον Παναγιώτη και την Λεμονιά να διαλέξουν κάτι φτηνό. Ο Παναγιώτης διάλεξε ένα ξύλινο καραβάκι, κι η Λεμονιά, ένα υφασμάτινο άλογο.

Είχε φτάσει πια μεσημέρι, ήταν ώρα να γυρίσουμε σπίτι. Ο γιός μου και η νύφη μου θα μας περίμεναν για φαγητό. Περπατήσαμε ξανά μέσα στο Πάρκο με τα ψηλά δέντρα μέχρι τη στάση του τραμ, περνώντας από τις αθλητικές εγκαταστάσεις που πρωτο-λειτούργησαν για τις ανάγκες των «περίφημων» Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, οι οποίοι, όσα κέρδη απέφεραν σε λίγους, τόσα χρέη και τόκους συσσώρευσαν στους πολλούς.

«Ε, παππού, τι σκέφτεσαι πάλι», με προσγείωσε ξανά ο Παναγιώτης, μπαίνοντας στο τραμ της επιστροφής. «Δεν μου είπες ακόμη γιατί το λένε Ελληνικό»…

«Την επόμενη φορά θα στο πω, μαζί με τα όσα δεν προλάβαμε σήμερα να δούμε», του απάντησα.