Για τα Χρηματιστήρια Ενέργειας και το Ευρωπαϊκό Μοντέλο Στόχος (Target Model)

του συναδέλφου Νομικού Βασίλη

1. Εισαγωγή - Επισκόπηση

Η Ευρωπαϊκή Οδηγία 2009/72/ΕΚ προέβλεπε τη διαμόρφωση ενός ενιαίου τρόπου λειτουργίας των επιμέρους αγορών ηλεκτρικής ενέργειας (ΗΕ) και φυσικού αερίου (ΦΑ) στην ΕΕ, σαν ένα πρώτο βήμα στη δημιουργία μιας ενιαίας πανευρωπαϊκής αγοράς. Απώτερος στόχος : μέσω της γιγάντωσης των διασυνοριακών συναλλαγών ενέργειας, να δημιουργηθεί μια ενιαία Ευρωπαϊκή αγορά η λειτουργία της οποίας σταδιακά θα επιφέρει σύγκλιση των τιμών ενέργειας στις επιμέρους χώρες μέλη.

Το όλο σχήμα είναι εξαιρετικά απλό: αν θεωρητικά δεν υπήρχε κανένας φυσικός περιορισμός στη μεταφορά ισχύος από τις διασυνοριακές γραμμές, τότε μια χώρα με χαμηλό κόστος παραγωγής θα μπορούσε να εξάγει ποσότητες ΗΕ σε χώρες με ακριβότερο κόστος σε συμφέρουσα τιμή. Αν, θεωρητικά, οι ποσότητες αυτές ήταν πολύ μεγάλες, θα επιτυγχάνονταν σύγκλιση τιμών και διαμόρφωση μιας ενιαίας τιμής σε όλη την ενιαία αγορά, Εικόνα 1.

Εικόνα 1 : αναπαράσταση μηχανισμού σύζευξης αγορών (market coupling)

Η λειτουργία μιας τέτοιας αγοράς προϋποθέτει τη διαμόρφωση κοινών κανόνων συναλλαγής, δηλαδή την αποδοχή από όλες τις χώρες μέλη της ΕΕ ενός κοινού μοντέλου λειτουργίας της αγοράς. Επιπλέον, χρειάζεται να βρεθούν εγγυητές (φορείς κάλυψης), οι οποίοι θα διαθέτουν τεχνογνωσία και επαρκή κεφάλαια ώστε να μπορούν να εγγυηθούν την ομαλή διεξαγωγή των συναλλαγών. Αυτοί μπορούν να είναι μόνο μεγάλες τράπεζες ή κάποια χρηματιστήρια.

Το 2011, με βάση την οδηγία 2009/72/ΕΚ, η Ευρωπαϊκή επιτροπή δημιούργησε δύο κύριους μηχανισμούς: τον Ευρωπαϊκό Σύνδεσμο των Ρυθμιστικών Αρχών-ACER και την Ένωση των Ευρωπαϊκών Διαχειριστών Συστημάτων Ενέργειας –ENTSOe), αναθέτοντάς τους την πρακτική προετοιμασία του προγράμματός της για την ενιαία αγορά ενέργειας που έχει την κωδική ονομασία Μοντέλο Στόχος (Target Model).

Οι κατευθυντήριες γραμμές λειτουργίας της ενιαίας αγοράς καθορίστηκαν από την ACER σε συνεργασία με τον ΕΝΤSΟ. Με βάση αυτούς, το Μοντέλο Στόχος προβλέπει ότι η κοινή αγορά θα πρέπει να διαρθρώνεται σε τέσσερεις (4) επιμέρους διαφορετικές αγορές: α) την προθεσμιακή αγορά (Forward Market), β) την προ-ημερήσια αγορά (Day-ahead Market), γ) την Ενδο-ημερήσια αγορά (Intra-Day market) και δ) την αγορά Εξισορρόπησης (Balancing Market).

Οι συναλλασσόμενες ποσότητες ΗΕ αφορούν το διασυνοριακό εμπόριο και περιορίζονται από τις ικανότητες μεταφοράς (Available Transfer Capacity - ATC) των διασυνοριακών γραμμών μεταφοράς. Σύμφωνα με το Μοντέλο – Στόχος, και προκειμένου να επιτευχθεί η σταδιακή σύζευξη των αγορών, η ΕΕ έχει χωριστεί σε 7 περιφερειακές ζώνες. Η Ελλάδα ανήκει στην περιφερειακή ζώνη «Central South» μαζί με τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ελβετία, την Αυστρία και τη Σλοβενία, Εικόνα 2. Η διακινούμενη ενέργεια αφορά τη διασύνδεση με την Ιταλία, ικανότητας μόλις 500ΜW. Οι συμμετέχοντες στο Μοντέλο Στόχος θα πρέπει να έχουν προσαρμόσει κατάλληλα τη λειτουργία των αγορών τους μέχρι την 01-01-2015.

Εικόνα 2: η περιφερειακή αγορά Central South του Ευρωπαϊκού Μοντέλου Στόχος

Στην πραγματικότητα, η πολυδιαφημιζόμενη “ενιαία” Ευρωπαϊκή αγορά αφορά τη λειτουργία ενός Χρηματιστηρίου Ενέργειας (ΧΕ) στα πρότυπα αντίστοιχων φορέων που λειτουργούν εδώ και μια εικοσαετία σε πολλές χώρες της ΕΕ. Μέσω ενός πανευρωπαϊκού ΧΕ, οι «επενδυτές» θα τζογάρουν «κυνηγώντας» το έλλειμμα ή περίσσεια ισχύος που εμφανίζεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο λόγω των μεταβαλλόμενων αιχμών φορτίου και των στοχαστικών διακυμάνσεων των ΑΠΕ.

Το πραγματικό οικονομικό όφελος για τις τιμές χονδρικής δεν έχει υπολογιστεί. Από τις αναφορές του ACER φαίνεται ότι αυτό θα είναι μικρό ή και ασήμαντο, της τάξεως του 1-2% (από €4 - 13δις το χρόνο) του συνόλου του κόστους χονδρικής της ΕΕ.

2. Συστήματα Συναλλαγών Ενέργειας

Με την απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας, δημιουργήθηκε η ανάγκη μηχανισμών για την τιμολόγηση των συναλλαγών μεταξύ παραγωγών και προμηθευτών (εκπρόσωποι φορτίου) μέσω των οποίων θα πραγματοποιούνται οι συμφωνίες για τη φυσική παράδοση ηλεκτρικής ενέργειας σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Δύο είναι τα βασικά μοντέλα αγοράς χονδρικής: τα συστήματα υποχρεωτικής κοινοπραξίας συναλλαγών (Power Pools) και τα χρηματιστήρια ηλεκτρικής ενέργειας (Power Exchanges).

2.1 Αγορά υποχρεωτικής κοινοπραξίας (Power Pool)

Το σύστημα αυτό λειτουργεί στη χώρα μας την τελευταία δωδεκαετία και προσομοιάζει στο τρόπο που λειτουργούσε το σύστημα τιμολόγησης ΗΕ πριν την απελευθέρωση των αγορών. Στο σύστημα αυτό όλη η διαθέσιμη ΗΕ από τις διάφορες μονάδες παραγωγής συγκεντρώνεται σε μια “δεξαμενή” (pool), και με βάση τη ζήτηση για κάθε ώρα του 24-ώρου προσδιορίζεται η χονδρική τιμή (που είναι η Οριακή Τιμή Συστήματος (ΟΤΣ). Η ΟΤΣ καθορίζει και το πρόγραμμα ένταξης των μονάδων στο σύστημα παραγωγής ΗΕ (πρόγραμμα κατανομής) καθώς και την φόρτιση των μονάδων αυτών.

Οι προσφορές των παραγωγών γίνονται την προηγούμενη ημέρα από αυτή της φυσικής παράδοσης, (ημέρα D-1), και το πρόγραμμα κατανομής (Day-ahead Schedule-DS) που προσδιορίζει και την ΟΤΣ εκδίδεται με βάση την εκτίμηση της ζήτησης επίσης την D-1 ημέρα. Την ημέρα D είναι δυνατόν να τροποποιείται το πρόγραμμα κατανομής (Intra Day Schedule - IDS) εφόσον υπάρχει σημαντική απόκλιση της πραγματικής ζήτησης από την αυτή που εκτιμήθηκε. Σε αυτό το μοντέλο, δεν επιτρέπονται διμερείς συναλλαγές παραγωγών και προμηθευτών εκτός αγοράς.

Μεγάλο πλεονέκτημα αυτού του μοντέλου αγοράς είναι η πολύ καλή προσέγγιση της φυσικής λειτουργίας του συστήματος καθώς λαμβάνονται υπόψη όλοι οι φυσικοί περιορισμοί λειτουργίας (τεχνικά ελάχιστα των μονάδων, ρυθμοί ανόδου και καθόδου φόρτισης των μονάδων, περιορισμοί του συστήματος μεταφοράς, κλπ).

Είναι σχετικά απλό στη κατανόηση και στον έλεγχό του, είναι διαφανές (ο διαχειριστής του συστήματος και της αγοράς δημοσιεύει καθημερινά τις ΟΤΣ βάσει των οποίων πιστώνονται οι παραγωγοί), και περιορίζει τις δυνατότητες κερδοσκοπίας αφού η ΟΤΣ είναι σχετικά προβλέψιμη κάθε ώρα του 24-ωρου και μεταβάλλεται σημαντικά μόνο σε ειδικές περιπτώσεις (π.χ. όταν ξαφνικά συμβεί βλάβη σε μονάδες και υπάρχει έλλειψη παραγωγής ή διαταραχή στο σύστημα μεταφοράς με απόρριψη φορτίων).

Μειονεκτήματά του είναι αφενός η περίπτωση που ένας ισχυρός παραγωγός μέσω των τεχνικών περιορισμών των μονάδων του δεν “επιτρέπει” σε διάφορες μονάδες άλλων παραγωγών να ενταχθούν στο σύστημα αφετέρου η κατά προτεραιότητα εισαγωγή των ΑΠΕ στην κάλυψη της ζήτησης οπότε λόγω μετατόπισης του εκάστοτε σημείου ισορροπίας της αγοράς σε χαμηλότερες τιμές η προκύπτουσα ΟΤΣ δεν αντανακλά το κόστος παραγωγής.

Το μοντέλο Power Pool χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά στις ΗΠΑ όπου, αν και αναφερόμαστε σε μια σχεδόν πλήρως ιδιωτική αγορά, εφαρμόζεται ένα σύστημα κεντρικού ελέγχου. Οι ΗΠΑ έχουν απορρίψει τις επιμέρους μη κεντρικά ελεγχόμενες αυτορυθμιζόμενες αγορές, ενώ βασική παράμετρος της κρατικής ρύθμισης είναι ότι σε πολλές Πολιτείες τα τιμολόγια της λιανικής παραμένουν σε μεγάλο βαθμό ελεγχόμενα από το κράτος, σε αντίθεση με ότι συμβαίνει στην ΕΕ! Βασικό χαρακτηριστικό των αγορών ΗΕ στις ΗΠΑ είναι η ύπαρξη καθετοποιημένων επιχειρήσεων με μικτό καθεστώς (συμμετοχή ιδιωτών και δημοσίου) υπό την εποπτεία Ανεξάρτητων Διαχειριστών που λειτουργούν το σύστημα ΚΑΙ την αγορά, και οι οποίες είναι κρατικές επιχειρήσεις. 

 

Εικόνα 3 : μοντέλο αγοράς υποχρεωτικής κοινοπραξίας

Αντίθετα, Χρηματιστήρια Ενέργειας λειτουργούν σε λίγες Πολιτείες (π.χ. Καλιφόρνια, Τέξας και Νέα Αγγλία) που το εκεί μοντέλο αγοράς έχει υιοθετήσει ένα μικτό σύστημα ΧΕ και υποχρεωτικής κοινοπραξίας. Το πάθημα της Καλιφόρνια στις αρχές του 2000 φαίνεται ότι έχει γίνει μάθημα στη μητρόπολη του καπιταλισμού, τουλάχιστον για την ώρα.

2.2 Το Χρηματιστήριο Ενέργειας (Power Exchange)

Το χρηματιστήριο ενέργειας έχει μια εντελώς διαφορετική δομή. Κύριος στόχος του δεν είναι η όσο το δυνατόν καλύτερη τεχνική και οικονομική προσομοίωση της φυσικής λειτουργίας του συστήματος αλλά η μείωση του επιχειρηματικού ρίσκου των επενδυτών, το οποίο οφείλεται στη μεταβλητότητα των ενεργειακών τιμών που εξαρτώνται από τις καιρικές συνθήκες και τις τιμές του πετρελαίου Αυτός είναι και ο λόγος που τα ΧΕ λειτουργούν, κυρίως, ως αγορές παραγώγων (derivatives).

Η λειτουργία των ΧΕ ως αγορών παραγώγων έχει σαν αποτέλεσμα ο τζίρος τους να υπερβαίνει την πραγματική αξία του συναλλασσόμενου αγαθού. Με απλά λόγια, αποτελεί πεδίο κερδοσκοπικών παιχνιδιών όπως και οι κλασσικές χρηματαγορές.

Στα χρηματιστήρια ενέργειας, οι φυσικοί περιορισμοί των μονάδων και του δικτύου αποτελούν αντικείμενο χωριστής αγοράς και δε λαμβάνονται υπόψη σε μια και μόνο τιμή χονδρικής, όπως συνέβαινε στην αγορά κοινοπραξίας. Επιπλέον, και προκειμένου να αποφύγουν το αδιέξοδο που δημιουργεί στη λειτουργία της αγοράς η μεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ, δεν συναλλάσουν ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές, το κόστος των οποίων (εγγυημένες τιμές) μεταβιβάζεται απευθείας στους προμηθευτές (λιανική) και στον τελικό καταναλωτή. Το γενικό σχήμα λειτουργίας ενός χρηματιστηρίου ενέργειας δίνεται στην Εικόνα 4.

Εικόνα 4 : λειτουργία του χρηματιστήριου ενέργειας σύμφωνα με το Μοντέλο Στόχος της ΕΕ

Πρώτιστη λειτουργία του χρηματιστηρίου ενέργειας είναι η Προθεσμιακή (Forward) αγορά, όπου μέσω απευθείας διμερών συναλλαγών δίνεται η ευκαιρία στους συναλλασσομένους παραγωγούς και προμηθευτές να συναλλάσσουν ενέργεια με μακροχρόνια συμβόλαια φυσικής παράδοσης. Έτσι, δημιουργούνται εξαρχής συνθήκες υψηλής ρευστότητας για τους επενδυτές. Η προθεσμιακή αγορά είναι αδιαφανής και ανώνυμη (συναλλαγή Over The Counter – OTC). Το μόνο που δημοσιοποιούν τα ΧΕ είναι ζεύγη τιμών και ποσότητας ενέργειας (€-MWh).

Ενδιαφέρον έχει η πρόβλεψη του Μοντέλου Στόχος για τη λειτουργία της Προθεσμιακής Αγοράς Συμβολαίων Μελλοντικής Εκπλήρωσης (Futures) τα οποία είναι ένα χρηματιστηριακό προϊόν που στις χρηματαγορές χρησιμοποιείται ευρέως ως μέσο κερδοσκοπίας ή περιορισμού της ζημίας των συναλλασσομένων. Η αξία των ΣΜΕ ασφαλίζεται στο ΧΕ με μια εγγύηση πραγματοποίησης της αγοραπωλησίας (maintenance margin). Τα ΣΜΕ συναλλάσσονται καθημερινά στο ΧΕ και η αξία τους αποτιμάται διαρκώς. Όταν φτάσει η στιγμή να ολοκληρωθεί η φυσική παράδοση, ένας παραγωγός μπορεί να κρίνει ασύμφορη τη συναλλαγή και να μην ολοκληρώσει την αγοραπωλησία χάνοντας το ποσό με το οποίο είχε ασφαλίσει τη συναλλαγή. Έτσι, τα ΣΜΕ χρησιμοποιούνται ως ένας σχετικά χαμηλού ρίσκου δείκτης για το πώς θα μεταβληθούν οι τιμές.

Το καθεαυτό συναλλακτικό ενδιαφέρον ενός χρηματιστηρίου επικεντρώνεται στην προημερήσια αγορά, με συναλλαγές που αφορούν τη φυσική παράδοση ενέργειας την επόμενη ημέρα, την ενδοημερήσια αγορά για τη διόρθωση των αποκλίσεων και τέλος την αγορά εξισορρόπησης (balancing market) όπου λαμβάνονται υπόψη με όρους αγοράς οι τεχνικοί περιορισμοί του δικτύου και των μονάδων.

Έτσι, διαμορφώνονται 4 διαφορετικές αγορές και μάλιστα σε διαφορετικές χρονικές περιόδους (παράγωγα – μακροχρόνια, προ-ημερησία, ενδο-ημερήσια, αγορά εξισορρόπησης). Ο επενδυτής έχει πολλούς τρόπους και πολλά χρονικά περιθώρια για να διορθώσει τα λάθη του ή να κερδοσκοπήσει. Το ΧΕ είναι πολύ πιο προστατευτικό και δίνει πολλά περιθώρια κερδοσκοπίας στον επενδυτή σε σχέση με το μοντέλο υποχρεωτικής κοινοπραξίας. Είναι ένα ακραία νεοφιλελεύθερο και ανορθολογικό μοντέλο.

3. Οι Ευρωπαϊκές αγορές ενέργειας

Στην ΕΕ έχει δημιουργηθεί ένα ευρύ πεδίο συναλλακτικών μηχανισμών που διαφέρει από χώρα σε χώρα στο οποίο, όμως, η διακίνηση του μεγαλύτερου μέρους της διαθέσιμης ΗΕ γίνεται μέσω μακροχρόνιων διμερών συμβολαίων (bilateral contracts) εκτός αγοράς και το υπόλοιπο συναλλάσσεται μέσω των Χρηματιστηρίων Ενέργειας (ΧΕ) που περιλαμβάνουν τις τέσσερις (4) προαναφερθείσες επιμέρους αγορές που περιγράφει και το Target Model.

Χρηματιστήρια ενέργειας λειτουργούν στην ΕΕ από το 1993 και σχεδόν όλα είναι ιδιωτικές επιχειρήσεις. Το πώς διαμορφώνονται οι τιμές των διμερών συμβολαίων όσο και οι τιμές στην αγορά παραγώγων των ΧΕ αποτελεί εμπορικό μυστικό και δεν υπάρχει καμία διαφάνεια. Σε πολλές περιπτώσεις οι τιμές χονδρικής εμφανίζονται χαμηλές αλλά αυτό δε σημαίνει απολύτως τίποτα. Είναι ένα παιχνίδι των αγορών.

Σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, στην ΕΕ οι εταιρείες διαχείρισης του Συστήματος (TSOs) είναι συνήθως διαφορετικές από τις εταιρείες που λειτουργούν την αγορά (Nominated Energy Market Operators – NEMΟs) – οι περισσότερες χώρες έχουν εφαρμόσει το σύστημα ISΟ (Independent System Operator) αντί του συστήματος ΙΤΟ (Independent Transmission Operator) που ισχύει στην Ελλάδα και στη Γαλλία. Προκειμένου να μην υπάρχει το αδιέξοδο που δημιουργεί η μεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ, τα ΧΕ δεν συναλλάσουν ενέργεια από ΑΠΕ, το κόστος των οποίων (εγγυημένες τιμές) μεταβιβάζεται απευθείας στους προμηθευτές και στον τελικό καταναλωτή.

Σε ότι αφορά το ιδιοκτησιακό καθεστώς, στην ΕΕ σχεδόν όλοι οι Διαχειριστές Συστήματος (TSOs) είναι δημόσιες επιχειρήσεις – με πρόσφατη εξαίρεση τις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου. Αντίθετα, όμως, αρκετοί λειτουργοί της αγοράς (NEMOs) είναι ιδιωτικές επιχειρήσεις με τη συμμετοχή τραπεζών, παικτών της αγοράς ΗΕ, άλλων χρηματιστηρίων κλπ.

Η ως τώρα λειτουργία χρηματιστηρίων ενέργειας στην ΕΕ σε καμία περίπτωση δε συνέβαλε στη μείωση του κόστους για τον τελικό καταναλωτή. Αντίθετα, όπως θα φανεί και στη συνέχεια, η τάση που καταγράφεται στις χώρες της ΕΕ είναι ακριβώς η αντίστροφη: Μείωση τιμής χονδρικής - αύξηση τιμής λιανικής και (συνακόλουθα) μεγιστοποίηση κέρδους για τους μεταπράτες (προμηθευτές)! Αυτό οφείλεται στους εξής κυρίως λόγους:

α) Η τιμή χονδρικής της ΗΕ που προκύπτει από τα ΧΕ δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι αντικατοπτρίζει το πραγματικό κόστος. Στα ΧΕ δε συναλλάσσεται η παραγωγή των ΑΠΕ, που όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν ειδήμονες του χώρου “σκοτώνουν τη λειτουργία της αγοράς”. Το κόστος των ΑΠΕ περνάει απευθείας στον καταναλωτή. Αυτός είναι και ο κύριος λόγος που οι τιμές λιανικής της ηλεκτρικής ενέργειας έχουν κυριολεκτικά εκτοξευθεί στις Βόρειες χώρες (Δανία, Γερμανία). Για να γίνει αυτό ακόμα πιο σαφές, απλά αναφέρω ότι το κόστος των εγγυημένων τιμών ΑΠΕ στην Ελλάδα είναι το 35% περίπου του συνολικού κόστους χονδρικής!

β) Δεδομένου ότι στα πλαίσια της απελευθέρωσης των αγορών, τα πρώην κρατικά μονοπώλια έχουν αντικατασταθεί από ιδιωτικά ολιγοπώλια καθετοποιημένων εταιριών ηλεκτρισμού (που δραστηριοποιούνται και στην παραγωγή και στην προμήθεια), υπάρχει προφανές συμφέρον να εμφανίζεται μέσω του ΧΕ μια χαμηλή εικονική τιμή χονδρικής αφού το όποιο έλλειμμα μιας εταιρίας που εμφανίζεται ως παραγωγός στη χονδρική θα αντισταθμίζεται στη λιανική όπου η ίδια εταιρία εμφανίζεται ως προμηθευτής!

γ) Τα παραμύθια περί τόνωσης του ανταγωνισμού μέσω του ΧΕ δεν εμπόδισε τη συγκέντρωση της παραγωγής σε λίγα χέρια : μόλις 7 ενεργειακοί κολοσσοί RWE, E.ON, GDF Suez, ΕNEL, ENI, Gas Natural, Vattenfall ελέγχουν το 60% της συνολικής Ευρωπαϊκής παραγωγής ΗΕ.

d) Ειδικότερα για τη χώρα μας, προβληματίζει το γεγονός ότι η εναρμόνιση με το Μοντέλο Στόχος (που για την ώρα αφορά διακίνηση ισχύος μόλις 500MW) παρουσιάστηκε ως μονόδρομος για τη συνολική μεταρρύθμιση της αγοράς. Στην όλη διαβούλευση που προηγήθηκε, δεν υπήρχε καμία τεκμηρίωση του οφέλους από αυτό, πέραν της ανάγκης προσαρμογής στα νέα δεδομένα και την τόνωση του ανταγωνισμού. Στην πραγματικότητα, η υιοθέτηση του ΧΕ αποσκοπεί στο να τσακίσει τη ΔΕΗ Α.Ε. που είναι ο κυρίαρχος της αγοράς.

Το ΧΕ είναι ένα παιχνίδι “win – win” για τους χρηματοοικονομικούς κολοσσούς και τις πολυεθνικές. Αυτός είναι και ο λόγος που και το Ελληνικό Κεφάλαιο δείχνει ενθουσιασμένο τόσο με το ενδεχόμενο δημιουργίας Χρηματιστηρίου Ενέργειας και στη χώρα μας. Ήδη, ακραία φιλελεύθερες φωνές και ειδήμονες της χρηματιστηριακής αγοράς αναφέρουν ότι για να μπορέσει να λειτουργήσει το νέο μοντέλο θα πρέπει να υπάρξουν και στην Ελλάδα τουλάχιστον 3 καθετοποιημένες επιχειρήσεις, το σπάσιμο της ΔΕΗ σε “μικρή” και “μεγάλη” ενδέχεται να μην είναι αρκετό!

4. Σύγκριση κόστους ΗΕ στη χονδρική και στη λιανική αγορά στην ΕΕ

Σε πρόσφατο δελτίο τύπου της ΕΕ¹ σχετικά με την πρόοδο της ενοποίησης των αγορών ηλεκτρισμού και ΦΑ, αναφέρεται ως κυριότερο επίτευγμα της ακολουθούμενης πολιτικής η μείωση της τιμής χονδρικής στην ΗΕ κατά 30% της περίοδο 2008-2012 και η σταθεροποίηση της τιμής χονδρικής του ΦΑ. Στο ίδιο δελτίο, αναφέρεται ότι τα οφέλη από αυτή τη μείωση δεν έχουν περάσει στον τελικό καταναλωτή, ο οποίος θα πρέπει να περιμένει μέχρι το 2030. Ως τότε, και με ορίζοντα το 2020 :

• Θα πρέπει να δοθεί έμφαση στην κατασκευή νέων (ή μετασκευή υφιστάμενων) μονάδων παραγωγής ώστε αυτές να γίνουν πιο ευέλικτες (ρυθμοί ανόδου / καθόδου, χρόνοι έναυσης και σβέσης κλπ), προκειμένου να μπορούν να παρακολουθούν τη μεταβαλλόμενη παραγωγή των ΑΠΕ.
• Θα πρέπει να επενδυθούν ποσά της τάξεως των €25-30 δις για την ενίσχυση των διασυνοριακών γραμμών σε όλη την ΕΕ.
• Οι καταναλωτές θα πρέπει να εγκαταστήσουν “έξυπνους μετρητές” για την καλύτερη λειτουργία της αγοράς λιανικής, την παροχή κινήτρων εξοικονόμησης ενέργειας όπως η διακοψιμότητα (sic) ή το “net mettering” για εγκαταστάσεις διεσπαρμένης παραγωγής (Φ/Β σε στέγες). Μόνο για την Ελληνική αγορά το κόστος των έξυπνων μετρητών εκτιμάται στα €1,6δις.

Η εμπειρία από τη σύζευξη των 4 κυριότερων ευρωπαϊκών χρηματιστηριακών αγορών το Φεβρουάριο του 2014 (Βρετανία, Δυτική Ευρώπη, Σκανδιναβία) και στη συνέχεια το Μάιο του 2014 της Ιβηρικής χερσονήσου, δεν έφεραν την απαιτούμενη σύγκλιση τιμών χονδρικής, η μέση τιμή της οποίας κυμάνθηκε στις 30€/MWh στη Δανία και Σουηδία και 50€/MWh στη Μ. Βρετανία ενώ η μέση τιμή σε όλη αυτή την ενιαία αγορά ήταν 38-39€/MWh.

Στην Εικόνα 5 δίνεται η μεταβολή της ΗΕ που συναλλάσσεται στις κυριότερες Περιφερειακές Ευρωπαϊκές αγορές. Τα διακινούμενα ποσά ενέργειας (TWh) αναφέρονται στην προ-ημερήσια αγορά (spot τιμές) και όχι στην ενέργεια των ΑΠΕ και σε αυτή που προπωλείται στις προθεσμιακές αγορές μέσω των διμερών συμβολαίων.

Εικόνα 5: όγκος συναλλαγών ενέργειας (TWh) στις προ-ημερήσιες περιφερειακές αγορές της ΕΕ και ποσοστό (%) επί της συνολικής κατανάλωσης της ΕΕ².

Πηγές: Platts, www.plats.com, European power exchanges, ENTSO-E

Central Western Europe (CWE): Γερμανία, Γαλλία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Αυστρία, Ελβετία, Nordpool (NP): Νορβηγία, Σουηδία, Φινλανδία, Δανία, Εσθονία, Λιθουανία Λετονία, OMEL: Ισπανία και Πορτογαλία, IPEX: Ιταλία, Central Eastern Europe (CEE): Πολωνία, Τσεχία, Σλοβακία, Ουγγαρία, Ρουμανία και Σλοβενία, DESMIE: Ελλάδα, British Isles: Μεγάλη Βρετανία

Η συναλλασσόμενη ηλεκτρική ενέργεια στις προημερήσιες αγορές της ΕΕ παρουσιάζει διαρκώς αυξητική τάση και ο πρώτο τρίμηνο του 2014 έφτασε τις 315.4 TWh. Παρόλα αυτά το ποσοστό (%) της ενέργειας που συναλλάσσεται σε αυτές τις αγορές σε σχέση με στο σύνολο της ενέργειας που καταναλώνεται παραμένει σχετικά χαμηλό, μόλις 47% (την αντίστοιχη περίοδο του 2013 ήταν 45%). Το υπόλοιπο ποσοστό 63% αφορά την παραγωγή από ΑΠΕ και τα διμερή συμβόλαια των προθεσμιακών αγορών.

Στην Εικόνα 6 δίνεται ο όγκος (GWh) της ενέργειας από και προς τα φυσικά σύνορα των χωρών που απαρτίζουν τις κυριότερες περιφερειακές ΗΕ στην ΕΕ. Οι μεγαλύτερες εξαγωγές ΗΕ γίνονται από την περιφερειακή αγορά Central Western Europe (CWE) στην οποία μετέχουν η Γερμανία και η Γαλλία. Αντίθετα, η Ιταλία, η Ισπανία και η Ιταλία είναι αποκλειστικοί εισαγωγείς ενέργειας !

Εικόνα 6: όγκος ροών ενέργειας (GWh) στις κυριότερες αγορές ΗΕ της ΕΕ.

Είναι προφανές ποιος ωφελείται από το διασυνοριακό εμπόριο. Το μοντέλο του Ευρωπαϊκού ΧΕ ευνοεί χώρες με εύρωστες οικονομίες και δυνατά χαρτοφυλάκια. Η σύγκλιση τιμών στην ΕΕ όχι μόνο είναι αμφίβολη αλλά δεν αποκλείεται να επιτευχθεί με τη μείωση των τιμών στον Ευρωπαϊκό Βορρά και την αύξηση των τιμών στον Ευρωπαϊκό Νότο.

5. Σύνοψη

Η ριζική αλλαγή του τρόπου λειτουργίας της Ελληνικής αγοράς σύμφωνα με τα όσα ορίζει το Ευρωπαϊκό Μοντέλο Στόχος, δε σημαίνει τίποτα θετικό για τον εργαζόμενο λαό και τον τελικό καταναλωτή. Αντίθετα, οι δυνάμεις της αγοράς αποκτούν περισσότερα βέλη στη φαρέτρα της κερδοσκοπίας μέσω του ΧΕ.

Επιπλέον, δεδομένης της χρεοκοπίας στην οποία έχει περιέλθει η Ελληνική αγορά, είναι δύσκολο να αποκλειστεί η απροκάλυπτη και επίσημη παράδοση του συνόλου της αγοράς στις Ευρωπαϊκές πολυεθνικές. Με τη λειτουργία του πανευρωπαϊκού χρηματιστηρίου, αργά ή γρήγορα, οι χώρες με τις μεγαλύτερες υποδομές σε δίκτυα, οικονομικά και ενεργειακά χαρτοφυλάκια θα κυριαρχήσουν και θα επέλθει η πλήρης πώληση των υποδομών παραγωγής ΗΕ της Ελλάδας (δημόσιων και ιδιωτικών) σε κάποιους από τους επτά ενεργειακούς κολοσσούς της βόρειας και κεντρικής Ευρώπης.

Κατά την πάγια τακτική της, η ΕΕ επιβάλει τη λειτουργία χρηματιστηρίου που, για την ώρα, αφορά μόνο το διασυνοριακό εμπόριο. Το πρόθυμο πολιτικό προσωπικό της χώρας αρπάζει την ευκαιρία για να προωθήσει την πλήρη αλλαγή του μοντέλου της αγοράς και την πλήρη ιδιωτικοποίηση της ενέργειας, ενός αγαθού κοινής ωφέλειας. Σε συνδυασμό με τις δημοπρασίες ΝΟΜΕ στη λιανική, τη διάσπαση σε μικρή και μεγάλη ΔΕΗ και την ιδιωτικοποίηση του Συστήματος Μεταφοράς (ΑΔΜΗΕ) το ίδιο το μέλλον της ηλεκτροπαραγωγής στη χώρα μας είναι αβέβαιο.

Συμπερασματικά, και στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας η Ελλάδα αποδεικνύεται το πειραματόζωο της Ευρώπης … 

 

1 Progress towards Completing the Internal Energy Market – 2014 , http://europa.eu/rapid/press-release_IP-14-1124_en.htm και http://ec.europa.eu/energy/gas_electricity/doc/2014_iem_communication.pdf

2 Τα διαγράμματα προέρχονται από το επίσημο δελτίο της ΕΕ DG Energy “Market Observatory for Energy”, διαθέσιμο στο : http://ec.europa.eu/energy/observatory/electricity/electricity_en.htm