P. Krugman: Ο Ελληνικός εφιαλτης που οδεύει προς το τέλος

Αναδημοσιεύουμε δύο πρόσφατα άρθρα του Paul Krugman από τους NYTimes. Η μετάφραση είναι του ΘΚ...και αποδίδει πολύ ορθότερα τα λεγόμενα σε σχέση με άλλες μεταφράσεις που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο.

Η Ελληνική Συμφωνία Προληπτικής Στήριξης

JANUARY 25, 2015, Paul Krugman, The New York Times

Για τις ανάγκες της αυριανής μου στήλης ανέτρεξα στην αρχική συμφωνία, Μάιος 2010, του μηχανισμού προληπτικής στήριξης της Ελλάδος , για να δώ τί απαιτούσε και τί προέβλεπε η Τρόικα κατά την έναρξη του προγράμματος λιτότητας, και πώς όλα αυτά συμβαδίζουν με αυτά που πραγματικά συνέβησαν.

Πρώτα και κύρια, αρκετά συχνά αντιμετωπίζω ανθρώπους που ισχυρίζονται ότι η Ελλάδα ποτέ δεν εφάρμοσε λιτότητα. Υποθέτω ότι αυτό βασίζεται σε εθνικά στερεότυπα, ή κάτι τέτοιο, γιατι τα νούμερα είναι πραγματικά εντυπωσιακά. Εδώ βλέπουμε τα έξοδα μή οφειλόμενα σε δανεισμό (non-interest spending) όπως είχαν προβλεβθεί από την αρχική συμφωνία, σε αντιδιαστολή με τα τα πραγματικά έξοδα μη οφειλόμενα σε δανεισμό (actual non-interest spending), από το 2010 και μετά. Επειδή η Τρόικα συνεχώς ανέβαζε τον πήχη των απαιτήσεών της, η Ελλάδα κατέληξε σε πολύ πιο χαμηλά επίπεδα - η λιτότητα ήταν πολύ πιο σφοδρή- από αυτα που προβλέπονταν στην αρχή.

Πηγή : Διεθνές Νομισματικό Ταμείο
Program: Τα προβλεπόμενα απο την αρχική συμφωνία | Actual : Τα πραγματικά έξοδα.

Πώς λοιπόν μπορεί η Ελλάδα να αξακολουθεί να αντιμετωπίζει προβλήματα χρέους; Η αρχική συμφωνία υπέθεται μια αρκετά «ρηχή» παροδική ύφεση (recession [1]) ακολοθούμενη από μια ανάκαμψη – τίποτα που να μοιάζει με την πραγματικότητα μιας μεγάλης ύφεσης (depression [1]) και ενός αποπληθωρισμού. Εδώ βλέπουμε το ονομαστικό ΑΕΠ όπως προβλεπόταν, σε αντιδιαστολή με το πραγματικό. Ως φυσικό επακόλουθο, η κατάρρευση του ΑΕΠ μείωσε τα έσοδα και αύξησε την αναλογία χρέους /ΑΕΠ.

Πηγή : Διεθνές Νομισματικό Ταμείο
Program: Το προβλεπόμενο ονομαστικό ΑΕΠ | Actual : Το πραγματικό ΑΕΠ.

Α, και η ανεργία θεωρείτο ότι θα φτάσει λίγο κάτω απο το 15 τοις εκατο, και όχι να φτάσει το 28.

Πώς καταφέραν να τα κάνουν τόσο λάθος; Κατά την άνοιξη του 2010 τόσο η ΕΚΤ όσο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επένδυσε πλήρως στην επεκτατική λιτότητα· η περικοπή των δαπανών δεν επρόκειτο να βλάψει την ελληνική οικονομία, επειδή η «νεράιδα της εμπιστοσύνης» («Confidence Fairy» [2]) θα ανέκαμπτε. Το ΔΝΤ όμως ποτέ δεν ακολούθησε αυτή τη διαδρομή, αλλά χρησιμοποίησε έναν μη ρεαλιστικό χαμηλό πολλαπλασιαστή, ο οποίος προέκυψε από την εξέταση ιστορικών παραδειγμάτων λιτότητας, αγνοώντας όμως τη διαφορά των νομισματικών συνθηκών.

Το θέμα είναι, ότι τωρα έχουμε ουσιαστικά τους ίδιους ανθρώπους, που υποτίμησαν ολοκληρωτικά τις επιπτώσεις της λιτότητας, να κάνουν κυρήγματα στους Έλληνες για την ανάγκη του να είναι ρεαλιστές.
----------------------

[1]

Αναπαράσταση των οικονομικών μακρο-οικονομικών κύκλων

[2] Confidence Fairy (= Η Νεράιδα της Εμπιστοσύνης) : Η πεποίθηση ή οικονομική δοξασία ότι όσο η κυβέρνηση μειώνει τις δαπάνες της - και κατεπέκταση του χρέος της - τόσο οι επιχειρήσεις και ο ιδιωτικός τομέας εν γένει προσλαμβάνουν περισσότερο κόσμο και ενδεχομένως το Δημόσιο ξοδεύει περισσότερα. Η πηγή αυτής της εμπιστοσύνης/ αυτοπεποίθησης των επιχειρήσεων αποδίδεται, χαριτολογώντας, σε μια μαγική ύπαρξη (νεράιδα) και αποτελεί μια ευρέως διαδεομένη ορολογία στα σύγχρονα οικονομικά καθώς επίσης πρόκειται για μια ιδιαίτερα προσφιλή έκφραση στα άρθρα του Paul Krugman. 

Ο Ελληνικός εφιαλτης που οδεύει προς το τέλος

JANUARY 26, 2015  Paul Krugman The New York Times

O Αλέξης Τσίπρας, ο ηγέτης του αριστερού συνασπισμού ΣΥΡΙΖΑ, πρόκειται να γίνει ο πρωθυπουργός της Ελλάδα. Θα είναι ο πρώτος Ευρωπαίος ηγέτης που εξελέγει με μια σαφή υπόσχεση να αναμετρηθεί με τις πολιτικές της λιτότητας που έχουν επικρατήσει από το 2010. Και θα υπάρξουν, ασφαλώς, πολλοί άνθρωποι που θα τον προειδοποιήσουν να εγκαταλείψει αυτήν του την υπόσχεση, να συμπεριφερθεί  «υπεύθυνα».

Πώς λοιπόν δούλεψε μέχρι στιγμής αυτό το πράγμα που λέγεται υπευθυνότητα;

Στην κατανόηση του πολιτικού σεισμού που έγινε στην Ελλάδα βοηθά πολύ να κοιτάξουμε πίσω στην Ελλάδα του Μαίου του 2010, όπου και έγινε η «συμφωνία προληπτικής στήριξης» («standby arrangement») με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, σύμφωνα με την οποία η λεγόμενη Τρόικα - το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή - επέκτεινε τα δάνεια της χώρας με αντάλλαγμα έναν συνδυασμό λιτότητας και μεταρρυθμίσεων. Η «συμφωνία προληπτικής στήριξης» είναι ένα αξιοσημείωτο έγγραφο, με την χειρότερη σημασία της έννοιας. Η τρόικα, ενώ προσποιείται ότι είναι προσγειωμένη και ρεαλιστική, πλάσαρε μια οικονομική φαντασία. Και ο Ελληνικός λαός πληρώνει το τίμημα αυτής της εκλεπτισμένης αυταπάτης.

Βλέπετε, οι οικονομικές προβλέψεις, που συνόδευαν αυτή την «συμφωνία προληπτικής στήριξης», υπέθεταν ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να επιβάλει άγρια λιτότητα με μικρή επίδραση στην ανάπτυξη και την απασχόληση. Η Ελλάδα ήταν ήδη σε ύφεση όταν επιτεύχθηκε η συμφωνία αυτή, αλλά οι προβλέψεις αυτές υπέθεταν ότι η κρίση/επιβράδυνση (downturn) θα τελείωνε σύντομα - ότι θα υπήρχε μόνο μία συρρίκνωση το 2011, και ότι από το 2012 και μετά η Ελλάδα θα ανέκαμπτε. Η ανεργία, όπως έλεγαν οι προβλέψεις, θα αυξανόταν σημαντικά, από το 9,4 τοις εκατό το 2009 σε, σχεδόν, 15 τοις εκατό το 2012, αλλά στη συνέχεια θα άρχιζε να κατεβαίνει αρκετά γρήγορα.

Το τί πραγματικά διαδραματίστηκε ήταν ένας οικονομικός και ανθρωπιστικός εφιάλτης. Αρκετά μετά το 2011, η ελληνική ύφεση συνέχιζε να εξελίσσεται με μεγάλη ορμή. Η Ελλάδα δεν έφτασε στο κατώτατο  σημείο παρά μόνο το 2014, και από εκείνη τη στιγμή και έπειτα βιώνει μια πλήρη οικονομική μεγάλη ύφεση (depression [1]), με τη συνολική ανεργία να αυξάνεται στο 28 τοις εκατό και την ανεργία των νέων να φτάνει σχεδόν το 60 τοις εκατό. Και η όποια ανάκαμψη που βρίσκεται σε εξέλιξη τώρα, έτσι όπως εξελίσσεται, είναι μόλις και μετά βίας ορατή, και δεν προσφέρει καμία προοπτική για επιστροφή, στο εγγυς μέλλον, σε ένα προ-κρίσης βιοτικό επίπεδο.

Τι πήγε όμως στραβά;  Έχω έρθει αρκετά συχνά αντιμέτωπος με ισχυρισμούς σύμφωνα με τους οποίους η Ελλάδα δεν τήρησε τις υποσχέσεις της, ότι απέτυχε να πραγματοποιήσει τις περικοπές δαπανών που είχε υποσχεθεί. Τίποτα άλλο δεν θα μπορούσε να απέχει τόσο πολύ από την αλήθεια. Στην πραγματικότητα, η Ελλάδα επέβαλε άγριες περικοπές στις δημόσιες υπηρεσίες, στους μισθούς των εργαζομένων του δημοσίου και στις κοινωνικές παροχές. Χάρη στα αλλεπάλληλα περαιτέρω κύματα λιτότητας, οι δημόσιες δαπάνες μειώθηκαν πολύ περισσότερο από ότι το αρχικό πρόγραμμα προέβλεπε, και σήμερα είναι περίπου 20 τοις εκατό χαμηλότερες από ό, τι ήταν το 2010.

Ωστόσο τα προβλήματα του Ελληνικού χρέους είναι αν μη τι άλλο χειρότερα από ότι ήταν πριν από την έναρξη του προγράμματος. Ένας λόγος είναι ότι η οικονομική καθίζηση μείωσε τα έσοδα: Η Ελληνική κυβέρνηση συλλέγει ένα σημαντικά υψηλότερο ποσοστό του ΑΕΠ σε φόρους από ό, τι στο παρελθόν, αλλά το ΑΕΠ έπεσει τόσο γρήγορα, ώστε τα συνολικά φορολογικά έσοδα να έχουν πέσει. Επιπλέον, η βουτιά του ΑΕΠ προκάλεσε την αύξηση ενός βασικού δημοσιονομικού δείκτη, το ποσοστό  του χρέους ως προς το ΑΕΠ, παρόλο που η αύξηση του χρέους επιβραδύνθηκε, με αποτέλεσμα η Ελλάδα να λάβει μια κάποια μικρή ελάφρυνση του χρέους το 2012.

Γιατί οι αρχικές προβλέψεις ήταν τόσο υπερβολικά αισιόδοξες; Όπως είπα, γιατί οι δήθεν προσγειωμένοι αξιωματούχοι ήταν στην πραγματικότητα ασχολιόντουσαν με φαντασιακά οικονομικά. Τόσο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όσο και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αποφάσισαν να πιστέψουν στη «Νεράιδα της Εμπιστοσύνης» («Confidence Fairy» [2])  - δηλαδή, ισχυρίζονταν ότι τα άμεσα αποτελέσματα της καταστροφής θέσεων εργασίας από τις περικοπές των δαπανών θα αντισταθμιζόντουσαν κατά πολύ από ένα κύμα αισιοδοξίας στον ιδιωτικό τομέα. Το ΔΝΤ ήταν πιο προσεκτικό, αλλά παρόλα αυτά υποτίμησε κατάφωρα τη ζημιά που θα προκαλούσε η λιτότητα.

Και εδώ είναι το ζουμί: Αν η τρόικα ήταν πραγματικά ρεαλιστική, θα έχει αναγνωρίσει ότι ζητούσε το αδύνατο. Δύο χρόνια αφότου το Ελληνικό πρόγραμμα ξεκίνησε, το ΔΝΤ κοίταξε για ιστορικά παραδείγματα όπου προγράμματα του ιδίου τύπου με το ελληνικό -  δηλαδή, που να επιχειρούν να πληρώσουν το χρέος μέσω της λιτότητας, χωρίς σημαντική ελάφρυνση του χρέους ή χωρίς πληθωρισμό - ήταν επιτυχή. Δεν βρήκε κανένα.

Έτσι, τώρα που ο κ. Τσίπρας κέρδισε, και η νίκη του ήταν μεγάλη, θα πρέπει κάποιος να συμβουλεύσει τους Ευρωπαίους αξιωματούχους να εγκαταλήψουν τις νουθεσίες, ζητώντας του να ενεργήσει υπεύθυνα και να συνεχίσει το πρόγραμμά τους. Το θέμα είναι ότι αυτοί δεν έχουν καμία αξιοπιστία· το πρόγραμμα που επέβαλλαν στην Ελλάδα ποτέ δεν έβγαζε νόημα. Δεν είχε καμία πιθανότητα να δουλέψει.

Αν μη τι άλλο, το πρόβλημα με τα σχέδια του ΣΥΡΙΖΑ ίσως είναι ότι αυτά δεν είναι αρκετά ριζοσπαστικά. Η ελάφρυνση του χρέους και η χαλάρωση της λιτότητας θα μειώσουν τον οικονομικό πόνο, αλλά είναι αμφίβολο αν τα σχέδια αυτά  είναι επαρκή για να παράξουν μια ισχυρή ανάκαμψη. Από την άλλη πλευρά, δεν είναι ξεκάθαρο τί παραπάνω θα μπορούσε να κάνει μια οποιαδήποτε Ελληνική κυβέρνηση εάν δεν είναι προετοιμασμένη/έτοιμη (prepared) να εγκαταλείψει το ευρώ, και το ελληνικό κοινό δεν είναι έτοιμο για κάτι τέτοιο.

Ο κ. Τσίπρας , απευθύνοντας έκκληση για μια μεγάλη αλλαγή, εξακολουθεί να είναι πολύ πιο ρεαλιστής από τους αξιωματούχους που θέλουν να συνεχιστούν τα χτυπήματα... μέχρι να ανακάμψει το ηθικό. Η υπόλοιπη Ευρώπη θα πρέπει να του δώσει μια ευκαιρία για να τελειώσει αυτός ο εφιάλτης της χώρας του.

--------------------------

[1]

Αναπαράσταση των οικονομικών μακρο-οικονομικών κύκλων

[2] Confidence Fairy (= Η Νεράιδα της Εμπιστοσύνης) :  Η πεποίθηση ή οικονομική δοξασία ότι όσο η κυβέρνηση μειώνει τις δαπάνες της - και κατεπέκταση του χρέος της - τόσο οι επιχειρήσεις και ο ιδιωτικός τομέας εν γένει προσλαμβάνουν περισσότερο κόσμο και ενδεχομένως το Δημόσιο ξοδεύει περισσότερα. Η πηγή αυτής της εμπιστοσύνης/ αυτοπεποίθησης των επιχειρήσεων αποδίδεται, χαριτολογώντας, σε μια μαγική ύπαρξη (νεράιδα) και αποτελεί μια ευρέως διαδεομένη ορολογία στα σύγχρονα οικονομικά καθώς επίσης πρόκειται για μια ιδιαίτερα προσφιλή έκφραση στα άρθρα του Paul Krugman.