Μετά το Rethink το ΣΟΑΠ

Από εδώ

Tο ΣΟΑΠ (Σχέδιο Ολοκληρωμένης Αστικής Παρέμβασης) Αθήνας

Γιατί τώρα?
Μετά την μεγάλη αίσθηση που δημιούργησε στο τέλος Νοέμβρη η ανακοίνωση πως το rethink Athens πιθανότατα δεν θα χρηματοδοτηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση και την απώλεια από πλευράς Υπουργείου-Δήμου ενός έργου-κράχτη-εγγυητή της ανάπτυξης, χρειάστηκε να επιστρατευτούν άμεσα άλλες δράσεις ως επικοινωνιακά εργαλεία αναπλήρωσης του μεγαλεπήβολου έργου για το κοινό αίσθημα. Συγκεκριμένα ανασύρθηκαν ως επικοινωνιακό υποκατάστατο του Rethink δράσεις που περιλαμβάνονται στο ΣΟΑΠ Αθήνας και ειδικά αυτές που συνδυάζουν την αισθητική αναβάθμιση της πόλης με την δυνατότητα επενδυτικών ευκαιριών, δηλ. το προτεινόμενο σχέδιο νόμου για την εκμετάλλευση εγκαταλειμμένων κτιρίων. Αυτό είναι ένα μόνο μέρος από τις 70 ενέργειες που περιλαμβάνει το ΣΟΑΠ, το οποίο βγαίνει τώρα μπροστά, στην επιφάνεια για να καλύψει στο συμβολικό κενό, το κενό ελπίδας που για πολλούς αφήνει το Rethink.
Τι είναι όμως το ΣΟΑΠ; Αν για το Rethink μπορούμε να μιλάμε και να έχουμε γνώμη και αντίλογο είναι γιατί το ίδιο το ίδρυμα Ωνάση με μια προκλητική πληθωρική προπαγάνδα μας έδωσε τις εικόνες γι” αυτό. Το έκανε προσιτό σε όλους, όσο παραπειστικές κι αν ήταν αυτές οι εικόνες. Το αντίθετο συμβαίνει με το ΣΟΑΠ. Θέλει υπομονή για να ξεφυλλίσει κανείς τις 176 σελίδες της ΚΥΑ κι ακόμα περισσότερο να ανακαλύψει τα σημεία-παγίδες ή τα σημεία-ευκαιρείες. Επειδή όμως μετά το Rethink θα έχουμε να κάνουμε με το ΣΟΑΠ, θα πρέπει να μπορούμε να έχουμε λόγο γι” αυτό.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΣΟΑΠ
Στις 17 Νοεμβρίου 2014 υπεγράφη από τους αρμόδιους υπουργούς και τον δήμαρχο Αθηναίων με κοινή υπουργική απόφαση (ΚΥΑ) το ΣΟΑΠ Αθήνας. Το Σχέδιο Ολοκληρωμένης Αστικής Παρέμβασης αποτελεί πολεοδομικό εργαλείο που επιτρέπει την συνεργασία υπουργείων- Δήμου και την απευθείας χρηματοδότηση δράσεων του Δήμου από το ΕΣΠΑ. Η πρώτη περιοχή στην οποία θα χρησιμοποιηθεί  είναι το διευρυμένο  ιστορικό κέντρο της Αθήνας, ενώ ακολουθεί και η Δυτική Αθήνα (έχει γίνει μελέτη, δεν έχει υπογραφεί με ΚΥΑ) και αναμένεται η προκήρυξη της μελέτης για τον Πειραιά.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ΤΙ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ
Το ΣΟΑΠ του κέντρου της Αθήνας όπως υπογράφηκε με κοινή υπουργική απόφαση (ΚΥΑ) (176 σελίδες, στο site του ΥΠΕΚΑ εδώ) , βασίστηκε στην έρευνα με τίτλο:
«ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ | Α2 Πλήρης πρόταση και Πρόγραμμα Δράσης v.2 | Π+Χ Εργαστήριο Πολεοδομικού και Χωροταξικού Σχεδιασμού Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Δεκέμβριος 2013″, (σελίδες 343)
Στο τεύχος αυτό αναφέρονται άξονες και στόχοι για την περιοχή δράσης, οι όποιοι θα επιτευχθούν μέσω 62 ενεργειών οι οποίες παρουσιάζονται αναλυτικά και με προϋπολογισμό. Το τελικό ΣΟΑΠ που υπογράφηκε περιλαμβάνει άλλες 8 (70 συνολικά) με την ίδια σειρά, λιγότερα αναλυτικά και χωρίς προϋπολογισμό. ( Συνοπτική αναφορά στον τύπο  για το ΣΟΑΠ Αθήνας εδώ)

Η περιοχή εμβέλειας του σχεδίου:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
Και οι δυο μελέτες ΣΟΑΠ (κέντρο και Δυτικής Αθήνας) έχουν εκπονηθεί από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, με το οποίο υπάρχει σύμβαση μεταξύ ΥΠΕΚΑ, Δήμου Αθηναίων και ΟΡΣΑ (ο οποίος θα επέβλεπε το σχέδιο και έχει κλείσει). Η περίπτωση θυμίζει αυτή του Rethink όπου κεκλεισμένων των θυρών ανατίθενται μελέτες σε πανεπιστημιακούς για να σχεδιάζουν την Αθήνα. Μέχρι την προηγούμενη εβδομάδα ήταν άγνωστο από ποιον έγινε η ανάθεση στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Μια βδομάδα μετά την είδηση ότι το Rethink δεν θα χρηματοδοτηθεί από την ΕΕ και με το Ωνάσειο να έχει βρεθεί σε θέση μετέωρη αποφασίστηκε να χρησιμοποιηθεί ως επικοινωνιακό ατού αυτό που έμενε κρυφό. Το Ίδρυμα Ωνάση έχει χρηματοδοτήσει το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας για να συντάξει σχέδιο Νόμου για τα εγκαταλειμμένα κτίρια. (Το προτεινόμενο σχέδιο νόμου εδώ), δράση που περιλαμβάνεται στο ΣΟΑΠ.
Υπεύθυνος της έρευνας είναι ο Νίκος Τριανταφυλλόπουλος καθηγητής στη Θεσσαλία ο οποίος στις 21/05/2014 υπογράφει το άρθρο «Rethink- ένα έργο αναπτυξιακό«
Σε δημοσίευμα του επαγγελματικού επιμελητηρίου της Αθήνας (03/06 /2013) μαθαίνουμε ότι εκτός απ” το ΣΟΑΠ το πανεπιστήμιο Θεσσαλίας εμπλέκεται και σε ένα δεύτερο πρόγραμμα «Το δεύτερο πρόγραμμα αφορά ειδική Οικονομική-Πολεοδομική έρευνα για τον προσδιορισμό στρατηγικών μέτρων αστικής και εμπορικής αναζωογόνησης του κέντρου της Αθήνας με άξονα την οδό Πανεπιστημίου, με βάση Σύμφωνο συνεργασίας μεταξύ ΥΠΑΝΥΠ-ΥΠΕΚΑ-ΚΙΑΣΩ-Πανεπιστημίου Θεσσαλίας που χρηματοδοτείται από το Κοινωφελές Ίδρυμα Αλέξανδρος Ωνάσης (ΚΙΑΣΩ).»
Όλα αυτά λύνουν πολλές απορίες για τα συμφέροντα του ιδρύματος στην Πανεπιστημίου, τα οποία θα ικανοποιηθούν με το αντίστοιχο σχέδιο Νόμου περί εγκαταλειμμένων κτιρίων.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΣΟΑΠ ΓΙΑ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ- Το πνεύμα του Νόμου
Το ΣΟΑΠ του ιστορικού κέντρου προϋπάρχει σαν ιδέα ήδη από τα σχέδια δράσης που ετοιμάζονταν για το κέντρο της Αθήνας από το 2010, την ίδια χρόνια που ξεκίνησε και η ιστορία του Rethink με την μελέτη του Πολυτεχνείου. Για την κατεύθυνση και το πνεύμα αυτών των σχεδίων, από τότε μέχρι τώρα, είναι ενδεικτικό ότι η πρώτη ανάθεση για εκπόνηση σχεδίου δράσης για την Αθήνα γίνεται στον τότε υπουργό Δημοσίας Τάξης Μιχάλη Χρυσοχοΐδη (άρθρο στο Βήμα για τη «δράση σε 7 καυτούς τομείς για μια ασφαλή Αθήνα«).
Το σχέδιο λοιπόν δεν έχει μια πολεοδομική -χωροταξική βάση αλλά είναι πρωτίστως ένα σχέδιο «πάταξης της παραβατικότητας». Αυτή είναι εξάλλου και η πρώτη και πιο γενική από τις 70 ενέργειες του τωρινού ΣΟΑΠ. Το πνεύμα του σχεδίου επιβεβαιώνει και η Αφροδίτη Αλ Σαλέχ που μεταφέρει την εμπειρία της ως τότε σύμβουλος του υφυπουργού Δημοσίας Τάξης. Ενδιαφέρον έχει ότι ενώ η επεξεργασία του σχεδίου ξεκινά από τον Απρίλιο του 2010 εμφανίζεται στην δημοσιότητα μόνο τον Μάιο του 2011 μετά από την δολοφονία Καντάρη από αλλοδαπό. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι τα σχέδια γίνονται περισσότερο για να ανακοινωθούν παρά για να υλοποιηθούν, το οποίο ισχύει εν πολλοίς για τα θετικά σημεία των σχεδίων, σε αντίθεση με τα «σκοτεινά» που υλοποιούνται μεν, αλλά επικοινωνούνται μόνο στην κατάλληλη στιγμή που η κοινή γνώμη φαίνεται να είναι έτοιμη να τα δεχτεί, όπως συνέβη και τώρα.
Για το σχέδιο δράσης για την Αθήνα,  όπως παρουσιάστηκε επισήμως τον Μάιο του 2011   λέει  η Αλ Σαλέχ:
«Το διάβασα. Από αυτό που είχαμε γράψει εμείς έλλειπαν όλα τα στοιχεία που αφορούσαν : πάταξη παραοικονομίας, διαχείριση ανθρώπων που ζουν απομονωμένοι στο κέντρο, ουσιαστική αντιμετώπιση μεταναστευτικού πληθυσμού, ουσιαστική αντιμετώπιση παραβατικότητας. Τι έμεινε; Κάτι επιχειρήσεις αστυνομικών και κυρίως μείωση συντελεστών για φτηνή αγορά κατοικίας. Μαζί με κάτι μακροπρόθεσμα σχέδια για πεζοδρόμηση της Ακαδημίας ή της Σταδίου, σιντριβάνια και πράσινα άλογα. Και έλεγα στους αρμόδιους: Καταλαβαίνω ότι θέλετε να κάνετε gentrification (να αγοραστούν οι γειτονιές πολύ φτηνά από τα υψηλά στρώματα κι έτσι αν αλλάξει το προφίλ τους ) αλλά αυτό πουθενά δεν έχει γίνει δίχως άνωθεν διαχείριση του πληθυσμού και βασική αντιμετώπιση παραοικονομίας/ παραβατικότητας. Τι πάτε να κάνετε; Θα αποτύχει. Και το κακό που θα γίνει θα είναι ανεπανόρθωτο. «
(Ο απολογισμός του σχεδίου 2011 (Α & Β) από τον Θ. Πάγκαλο, στον οποίο ανατέθηκε η επίβλεψή του για τους επόμενους μήνες)

Το τωρινό ΣΟΑΠ φροντίζει και για τα υπόλοιπα, για όσα έλειπαν από εκείνο το πρώιμο σχέδιο δράσης, για την διαχείριση του πληθυσμού και την αντιμετώπιση της παραβατικότητας. Η υπερτονισμένη έμφαση στην δημιουργική/νεανική επιχειρηματικότητα σε συνδυασμό με την απομάκρυνση όλων των ανεπιθύμητων σκιαγραφεί τον μέλλοντα πολίτη/χρήστη/θαμώνα του κέντρου.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Η ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ
Τον Ιανουάριο του 2014 γίνεται επισήμως η παρουσίαση του ΣΟΑΠ και ο δήμος Αθηναίων ανακοινώνει ότι ξεκινά η δημόσια διαβούλευση. Πρόκειται ωστόσο για μια διαβούλευση φάντασμα, χωρία ημερομηνία έναρξης και λήξης, χωρίς παραπομπή σε κάποιο λίνκ όπου θα μπορεί κανείς να τοποθετηθεί επί του σχεδίου. Ο Δήμαρχος καλεί τους πολίτες να στείλουν ένα Mail στον δήμο γενικώς και αορίστως χωρίς καν να δηλώνει που να απευθυνθεί κανείς. Αρκεί κανείς να δει την ανακοίνωση της ανύπαρκτης διαβούλευσης από τον Δήμο Αθηναίων και την απουσία της από την αντίστοιχη σελίδα διαβουλεύσεων του Δήμου (εδώ)
Ο Αναπτυξιακός Σύνδεσμος Δυτικής Αττικής με το δικό του ΣΟΑΠ είναι ελάχιστα πιο αναλυτικός. Στην δικιά του σελίδα η διαβούλευση έχει τουλάχιστον ημερομηνίες έναρξης και λήξης (09/2014) αλλά ένα mail προς τον Δήμο εξακολουθεί να μην είναι δημόσιος διάλογος.
Μιλάμε λοιπόν για κατ” επίφαση διάλογο και συμμετοχή, για σχεδιασμό εσωτερικό των υπουργείων και των ιδρυμάτων που σε τίποτε δεν διαφέρει από ό,τι γινόταν τα προηγούμενα χρόνια.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ και προϋπολογισμός
Ο προϋπολογισμός του ΣΟΑΠ Αθήνας, που περιλαμβάνει ένα εξαιρετικά ευρύ πεδίο δράσεων, φέρεται στα 120 εκ ευρώ, χωρίς όμως συμπληρωματική επεξήγηση του ποσού που απορροφά κάθε ενέργεια. Το πρόγραμμα Rethink Athens όπως υποβλήθηκε για χρηματοδότηση και απορρίφθηκε ήταν στα 110 εκ. Μέσα στο ΣΟΑΠ περιλαμβάνονται και αναπλάσεις όπως της πλατείας Ομονοίας που όμως ήδη περιλαμβάνεται στο Rethink (προτού απορριφθεί)- θα την πληρώναμε δηλ. διπλή. Ενδιαφέρον έχει ότι στο αναλυτικό τεύχος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας οι ενέργειες αναφέρονται με προϋπολογισμό ενώ στο σχέδιο όπως υπογράφηκε δεν υπάρχει προϋπολογισμός .
Σε παλιότερη ανακοίνωση του 2013 αναφέρεται η συγκρότηση από το Δήμο Αθηναίων Ταμείου Αστικής Ανάπτυξης (ΤΑΑ) στη βάση της μελέτης του Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, αλλά είναι αβέβαιο αν υφίσταται αυτό τώρα όπως άγνωστο είναι  και το αν υποβλήθηκε/εγκρίθηκε το ΣΟΑΠ από το ΕΣΠΑ 2014-2020 (εκεί όπου απορρίφθηκε το Rethink)

. . . . . . . . . . . . . . . . . .

ΣΥΝΟΨΙΖΟΝΤΑΣ
Πριν ακόμα διαβάσει κανείς τις δράσεις του ΣΟΑΠ, συνοψίζοντας από τα παραπάνω, μπορεί να πει τα εξής: έχει χρησιμοποιηθεί ως επικοινωνιακό εργαλείο- καθησυχαστικό της κοινής γνώμης, είναι στη βάση του ένα αστυνομικό επιχειρησιακό και επιχειρηματικό πλάνο και όχι πολεοδομικό εργαλείο, δεν υπάγεται/ελέγχεται σε κανένα οργανωμένο κρατικό σχεδιασμό ούτε και έχει υποβληθεί σε δημοκρατικές διαδικασίες διαβούλευσης, ο ιδιωτικός τομέας εμπλέκεται σοβαρά στον πολεοδομικό σχεδιασμό σε σημείο που να φτάνει ιδιωτικό ίδρυμα να χρηματοδοτεί σχέδιο νόμου και τέλος περιβάλλεται από ένα τοίχος αδιαφάνειας σε όλη την πορεία του (από την έμπνευσή του, την ανάθεση της μελέτης, την αόρατη διαβούλευση, την άγνοια περί της υποβολής σε χρηματοδότηση ή μη, της έγκρισης ή μη κτλ).
Όλα αυτά προμηνύουν έναν σχεδιασμό που προσπαθεί να χειραγωγήσει/εκμεταλλευτεί τον πολίτη ενάντια στα συμφέροντα αυτού, υπέρ των συμφερόντων αυτών που χρηματοδοτούν το σχέδιο αναβάθμισης της Αθήνας. Η ιδιωτική πολεοδομία δεν αφορά πια την περίπτωση ιδιωτικών χωριών με τουριστικές βίλες, αλλά την ίδια την πόλη που ζούμε.

. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .

ΤΙ ΚΑΝΟΥΜΕ ΤΩΡΑ

Από” δώ και περά λοιπόν, αν δεν έχουμε να κάνουμε με το Rethink, θα έχουμε να κάνουμε με το ΣΟΑΠ. Το ΣΟΑΠ πολύ περισσότερο απ” ό,τι το Rethink, θα επηρεάσει τα πράγματα στο κέντρο της Αθήνας. Με ποιό τρόπο και σε ποιό βαθμό έχει να κάνει τόσο με τις ίδιες τις δράσεις που περιγράφονται στο σχέδιο όσο και με το βαθμό στον οποίο θα υλοποιηθεί η καθεμιά από αυτές.
Μιας και αποτελεί ένα σχέδιο δράσης που δεν μπορεί να απεικονιστεί με ένα 3d, ένα κολάζ, με μια ωραία εικόνα, το να το κατανοήσει και να το συλλάβει κανείς είναι πιο δύσκολο. Έχει όμως μεγάλη σημασία να γνωρίζουμε τι προβλέπει, καθώς ήδη και μόνο από το ιστορικό της επεξεργασίας του φαίνεται πως δεν προορίζεται για το κοινό συμφέρον αλλά για μια περιορισμένη ιδιωτική εκδοχή αυτού. Μέσα στους πίνακες και τις υποενέργειες κρύβονται σημεία ιδιαίτερης σημασίας για τη ζωή της πόλης, την κοινωνική, την πολιτική και για την ίδια ακόμα τη βιολογική ζωή. Οφείλουμε λοιπόν καταρχάς να έχουμε λόγο, να κατανοήσουμε το σχέδιο, να αναδείξουμε τα προβληματικά σημεία αυτού, να ιεραρχήσουμε εκ νέου τα προβλήματα, όσα το σχέδιο θεωρεί ως επείγοντα και προς επίλυση, και να αναδείξουμε αυτά που εμείς ως πολίτες θεωρούμε προβλήματα. Η σωστή τοποθέτηση του προβλήματος είναι και αυτή που έχει πιθανότητες να οδηγήσει στη λύση.