Ένα ιστορικό ντοκουμέντο για τα 73 χρόνια από την ίδρυση του ΕΑΜ

Στην επέτειο των 73 χρόνων από την ίδρυση του ΕΑΜ ο ΕΡΓΑΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ προσφέρει στους αναγνώστες του ένα μοναδικό ντοκουμέντο: Το λεύκωμα «ΓΙΑ ΣΕΝΑ ΕΛΛΑΔΑ…».

Το Λεύκωμα αυτό- που επιμελήθηκε ομάδα καλλιτεχνών της Εθνικής Αντίστασης- έχει τη δική του ξεχωριστή ιστορία.

Πρωτοεκδόθηκε το 1946 στην επέτειο των 5 χρόνων από την ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ). Εκδότης ήταν ο Πολιτικός Συνασπισμός Κομμάτων του ΕΑΜ, η μετεξέλιξη, δηλαδή, στη μεταπελευθερωτική περίοδο, του ΕΑΜ της περιόδου της κατοχής. Στόχος της έκδοσης του Λευκώματος ήταν να πληροφορηθεί η διεθνής, κυρίως, κοινή γνώμη για την εποποιία της Εαμικής Εθνικής Αντίστασης αλλά και για το γεγονός ότι οι δημιουργοί αυτής της εποποιίας- οργανώσεις, κόμματα, προσωπικότητες, λαϊκές μάζες- ζούσαν μια δεύτερη κατοχή, ύστερα από την Αγγλική ένοπλη επέμβαση το Δεκέμβρη του 1944 και βίωναν ένα καθεστώς βάρβαρων, ανελέητων διωγμών και Λευκής τρομοκρατίας. Γι’ αυτό και τα κείμενα που συνοδεύουν το φωτογραφικό υλικό είναι σε τρεις γλώσσες: στα ελληνικά, στα αγγλικά και στα γαλλικά.

Η έκδοση του Λευκώματος συνδέεται άμεσα και μ’ ένα άλλο ιστορικό- μη γεγονός. Το Α’ Πανελλαδικό Συνέδριο του ΕΑΜ που αναγγέλθηκε, προετοιμάστηκε αλλά ποτέ δεν πραγματοποιήθηκε γιατί απαγορεύτηκε από το μεταβαρκιζιανό καθεστώς. Φαίνεται πως σκοπός της έκδοσης του Λευκώματος σε τρεις γλώσσες ήταν να δοθεί στις ξένες αντιπροσωπείες που θα έπαιρναν μέρος στο Συνέδριο. Ας δούμε όμως το ιστορικό της προκήρυξης και της απαγόρευσης αυτού του Συνεδρίου.

Στις αρχές του δεύτερου δεκαήμερου του Σεπτεμβρίου 1946, η ΚΕ του Πολιτικού Συνασπισμού Κομμάτων του ΕΑΜ ανακοίνωσε πως η πέμπτη επέτειος από την ίδρυση της οργάνωσης θα γιορταζόταν με λαϊκή συγκέντρωση αλλά- κι αυτό ήταν το σπουδαιότερο- με την διοργάνωση του πρώτου πανελλαδικού ΕΑΜικού Συνεδρίου. Στη σχετική, έγγραφη, ανακοίνωσή της προς την αστυνομική διεύθυνση Αθηνών η ΚΕ ενημέρωνε πως στις 27/9/1946 το συνέδριο θα άρχιζε τις εργασίες του, διαρκείας 4- 5 ημερών, που θα διεξάγονταν σ’ ένα από τα κινηματοθέατρα της Αθήνας. Επίσης, στις 29 του ιδίου μήνα, ημέρα Κυριακή, θα διοργανωνόταν μεγάλη λαϊκή συγκέντρωση για το γιορτασμό της επετείου. Για το λόγο αυτό η ΚΕ ζητούσε την παραχώρηση του Σταδίου ή του γηπέδου του Παναθηναϊκού.

Στις 14 Σεπτεμβρίου η ΚΕ του ΕΑΜ έδωσε στη δημοσιότητα, εν όψει του Συνεδρίου, το μανιφέστο της. Πρόκειται για ένα λαμπρό πολιτικό κείμενο που καλεί το λαό να αγωνιστεί και πάλι για όσα αγωνίστηκε στην περίοδο 1941- 1944 ενώ δίνει συμπυκνωμένα όλη την εαμική εποποιία στην κατοχή αλλά και την κατάσταση που διαμορφώθηκε μετά την απελευθέρωση.

Αμέσως μετά την γνωστοποίηση της διοργάνωσης του συνεδρίου οι οργανώσεις του ΕΑΜ, σε ολόκλήρη τη χώρα, τέθηκαν σε εγρήγορση για την εκλογή αντιπροσώπων ενώ μια σειρά οργανώσεις αντιστασιακών του εξωτερικού (Γαλλία, Βέλγιο κλπ.) δήλωσαν ότι θα στείλουν αντιπροσωπείες τους για να παρακολουθήσουν τις συνεδριακές διαδικασίες, τις εορταστικές εκδηλώσεις και φυσικά να πληροφορηθούν για την κατάσταση που επικρατούσε στην Ελλάδα. Όλα έδειχναν πως το Πρώτο Πανελλαδικό συνέδριο του ΕΑΜ θα μετατρεπόταν σ’ ένα διεθνούς σημασίας γεγονός, σε μια κορυφαία εκδήλωση μέσα από την οποία θα στιγματιζόταν η αγγλική κατοχή στην Ελλάδα και το καθεστώς του μοναρχοφασισμού. Ήταν φανερό πως ούτε για τους εγγλέζους αλλά ούτε και για την κυβέρνηση της χώρας ήταν αρεστό να διεξαχθεί το συνέδριο

Στις 16 Σεπτεμβρίου, ύστερα από συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου ανακοινώθηκε η απόφαση της κυβέρνησης να απαγορεύσει τη διεξαγωγή του συνεδρίου του ΕΑΜ αλλά και την πραγματοποίηση της λαϊκής συγκέντρωσης. Η επίσημη κυβερνητική ανακοίνωση έλεγε χαρακτηριστικά[1]:

«Το υπουργικόν συμβούλιον απέρριψεν ομοφώνως αίτησιν του ΕΑΜ και των μετ’ αυτού συνεργαζομένων, προς την Διεύθυνσιν της Αστυνομίας, περί χορηγήσεως αδείας προς συγκρότησιν συνεδρίου εν Αθήναις και λαϊκής συγκεντρώσεως εις το στάδιον ή το γήπεδον του Παναθηναϊκού κατά την 27^ην τρέχοντος προς εορτασμόν της επετείου της Εθνικής Αντιστάσεως λόγω της εξαιρετικώς τεταραγμένης ατμοσφαίρας. Άλλως τε η δια νόμου συσταθείσα κοινοβουλευτική επιτροπή δεν κατέληξεν ακόμη εις τον καθορισμόν των οργανώσεων οι οποίαι ήσκησαν την πραγματικήν εθνικήν αντίστασιν και κατά συνέπειαν δεν δύναται να επιτραπή η μονοπώλησις του ζητήματος εις μιαν παράταξιν».

Στην βάναυση κυβερνητική απαγόρευση απάντησε με ανακοίνωσή της η ΚΕ του ΕΑΜ, σημειώνοντας τα παρακάτω[2]:

«Η κυβέρνηση με χθεσινή απόφασή της απαγόρευσε το Συνέδριο που συνεκάλεσε ο Πολιτικός Συνασπισμός των Κομμάτων του ΕΑΜ, με τη ευκαιρία της συμπληρώσεως πέντε χρόνων από την ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου. Η απόφαση αυτή της κυβερνήσεως αποτελεί πραξικόπημα σε βάρος των ελευθεριών του ελληνικού Λαού και πράξη που στρέφεται καθαρά ενάντια στα εθνικά συμφέροντα. Το δικαίωμα του συνέρχεσθαι είναι απόλυτα θεμελιωμένο μ’ αυτό το Σύνταγμα που η κυβέρνηση διακηρύσσει ότι σέβεται. Καμιά κυβερνητική άδεια δεν απαιτείται όταν πρόκειται, όπως στην προκειμένη περίπτωση, για συγκέντρωση σε κλειστό και στεγασμένο χώρο. Σε συνέπεια η κυβερνητική απόφαση καταλύει αυτή τη θεμελιώδη συνταγματική διάταξη και αναιρεί και τούτο ακόμη το συνταγματικό δικαίωμα του Λαού. Σαν τέτοια αποτελεί μια καινούργια πρόκληση προς το δημοκρατικό Λαό και δείχνει καθαρά ότι ο μοναρχισμός κατρακυλά κάθε μέρα και περισσότερο στην ανοικτή φασιστική δικτατορία. Ακόμη η κυβερνητική απόφαση αποτελεί βαρύτατο πλήγμα κατά των εθνικών συμφερόντων. Γιατί η εθνική Αντίσταση είναι και για την Ελλάδα ο υπέρτατος και πολυτιμότατος εθνικός τίτλος που την ενισχύει στην προάσπιση των εθνικών της διεκδικήσεων.

Η κυβέρνηση απαγορεύοντας το Συνέδριο και τη λαϊκή συγκέντρωση δείχνει ότι περιφρονεί αυτό το ανεκτίμητο εθνικό κεφάλαιο που ο Λαός μας συνέστησε με το αίμα του, με την αυτοθυσία του, με τον ηρωισμό του και γενικά με την κινητοποίηση όλων των αρετών του. Ακόμη η κυβέρνηση απαγορεύοντας το Συνέδριο ματαιώνει την κάθοδο στην Ελλάδα αντιπροσωπειών των κινημάτων Εθνικής Αντιστάσεως των συμμάχων λαών και μας αποστερεί της ευκαιρίας μιας αληθινά εθνικής διαφωτιστικής εργασίας.

Αποκλειστικό ελατήριο που ενέπνευσε την κυβέρνηση είναι ο τρόμος που την συνέχει και από τις απλούστερες ακόμη και φυσικότερες λαϊκές εκδηλώσεις. Τόσο βαθιά είναι μέσα της η συνείδηση της τελείας αποξενώσεώς της από τη μάζα του ελληνικού Λαού και της αναπότρεπτης ανάγκης στην οποία βρίσκεται να παραμένει στην εξουσία με την στυγνή και ωμή βία.

Η ΚΕ του Πολιτικού Συνασπισμού των Κομμάτων του ΕΑΜ καταγγέλλει προς τον ελληνικό λαό και την πολιτισμένη ανθρωπότητα αυτό το καινούργιο αντεθνικό και αντιλαϊκό πραξικόπημα της κυβερνήσεως και διακηρύττει ότι νέες ευθύνες συσσωρεύονται σε βάρος της.

Αθήνα 17- 9- 1946

Η ΚΕ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΕΑΜ»

Την απόφαση για την απαγόρευση του συνεδρίου και της λαϊκής συγκέντρωσης του ΕΑΜ, ασφαλώς δεν την πήρε μόνη της η κυβέρνηση. Πίσω από αυτή την απόφαση βρίσκονταν οι εγγλέζοι επικυρίαρχοι. Σε σχετικό ρεπορτάζ η «Ελεύθερη Ελλάδα» έγραφε χαρακτηριστικά[3]: «Κυβερνητικοί παράγοντες θέλοντας να δικαιολογηθούν για την απαγόρευση του συνεδρίου του ΕΑΜ, άφησαν σήμερα να εννοηθεί ότι αυτή έγινε ύστερα από αγγλική εντολή και επομένως τη σχετική ευθύνη δεν τη φέρει η κυβέρνηση αλλά ο συμμαχικός παράγων. Η είδηση αυτή επιβεβαιώνεται και από αντιπολιτευόμενους πολιτευτές καθώς και από ξένους ανταποκριτές που τόνιζαν ότι από τις επαφές τους με τους εδώ αγγλικούς κύκλους διεπίστωσαν τη μεγάλη δυσφορία τους για τη σύγκληση του Συνεδρίου. Ιδιαίτερα οι Άγγλοι δεν έκρυβαν τη δυσφορία τους για τη συμμετοχή στο συνέδριο ξένων αντιπροσωπειών- όπως η γαλλική από εκπροσώπους των τριών κυβερνητικών κομμάτων- που θα είχαν έτσι την ευκαιρία να δουν οι ίδιοι την κατάσταση που επικρατεί στη χώρα μας και το ρόλο που παίζουν εδώ οι αγγλικές αρχές κατοχής».

Το πόσο φοβούνταν οι εγγλέζοι και η τότε ελληνική κυβέρνηση την παρουσία ξένων αντιπροσωπειών στην Ελλάδα το αποδεικνύει το γεγονός ότι η ελληνική πρεσβεία στο Παρίσι αρνήθηκε να θεωρήσει τα διαβατήρια των μελών της Γαλλικής αντιπροσωπείας που επρόκειτο να παραβρεθούν στο συνέδριο του ΕΑΜ[4].      

Τα πεντάχρονα του ΕΑΜ γιορτάστηκαν τελικά σε καθεστώς πλήρους απαγόρευσης. Την Παρασκευή 27 Σεπτεμβρίου 1946, στις 5 το απόγευμα, χιλιάδες αθηναίοι συγκεντρώθηκαν στο Θυσιαστήριο της Καισαριανής όπου εψάλει τρισάγιο για τους ηρωικούς νεκρούς της Εθνικής Αντίστασης κα κατατέθηκαν στεφάνια. Ήταν η μόνη η εκδήλωση που επιτράπηκε από το καθεστώς που φυσικά όλο αυτό το χρονικό διάστημα δεν περιορίστηκε μόνο στις απαγορεύσεις. Δίπλα σ’ αυτές υπήρχαν και οι συνεχείς διωγμοί κατά των αγωνιστών τη αντίστασης, κατά των ηγετών και των οργανώσεών τους.

---

[1] «Ριζοσπάστης» 17/9/1946

[2] «Ελεύθερη Ελλάδα» και «Ριζοσπάστης 18/9/1943

[3] «Ελεύθερη Ελλάδα», 18/9/1946

[4] «Ελεύθερη Ελλάδα» 27/9/1946