Η κατεπείγουσα απορρύθμιση του χώρου

ΥΠΕΡ ΑΝΕΞΕΛΕΓΚΤΩΝ ΕΠΕΝΔΥΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ    

 Της Θεανώς Φωτίου από την Εποχή
                  
Μέσα σε 30 ώρες λόγω «μνημονιακής υποχρέωσης» ψηφίστηκε κατεπειγόντως νέο θεσμικό πλαίσιο για την χωροταξική και πολεοδομική πολιτική της χώρας. Η βιασύνη εξηγείται εύκολα. Ο Ελληνικός χώρος χτισμένος και άχτιστος είναι βασικός στόχος των δανειστών. Για δύο λόγους:
Α) Ο χώρος και τα ακίνητα είναι το προνομιακό πεδίο, όπου επενδύει το μεγάλο διεθνές κεφάλαιο, (ποσά ισοδύναμα με το 45% του ΑΕΠ των ανεπτυγμένων χωρών επενδύονται στο real – estate) με μεγάλη κερδοφορία, δημιουργώντας και χρηματοπιστωτικές φούσκες. Θυμηθείτε ότι από εκεί ξεκίνησε η κρίση με την Lehman Brothers.
Β) Η Ελλάδα έχει συγκριτικά πλεονεκτήματα σ’ αυτόν τον τομέα, με το μεγάλο ιδιόκτητο αποθεματικό κατοικίας (80% περίπου) και με το ανυπέρβλητο ελληνικό τοπίο και οικιστικό περιβάλλον.  Η κρίση προσφέρει μεγάλες ευκαιρίες σ’ αυτό τον τομέα για επενδύσεις . Όχι εξ  αρχής αλλά τώρα που πλέον οι τιμές έχουν τόσο πέσει, τα ακίνητα, δημόσια και ιδιωτικά εμφανίζονται ως πραγματικά κελεπούρια.
Ας προστεθεί σε αυτό και η αντίληψη της κυβέρνησης ότι ο μόνος πόρος που έχουμε είναι ο τουρισμός και θα μπορέσουμε να αποκωδικοποιήσουμε  ευκολότερα τον Νόμο. Η «επικαιροποίηση» του χωροταξικού σχεδίου, επιχειρηματολογήθηκε από την κυβέρνηση ως απαραίτητη λόγω «γραφειοκρατίας και αγκυλώσεων». Είναι η γνωστή εκστρατεία κατά του Δημοσίου τομέα που καθυστερεί και φέρνει κωλύματα σε επενδυτές και επενδύσεις.
Γι’ αυτό το λόγο διαλύθηκαν όλες οι υπηρεσίες του υπουργείου Περιβάλλοντος (ΥΠΕΚΑ) ώστε να μην μπορούν να ελέγξουν τίποτε πια. Βέβαια οι δικομματικές κυβερνήσεις του παρελθόντος για πελατειακούς λόγους ποτέ δεν έλεγξαν τις παραβάσεις και τις αυθαιρεσίες του χώρου (σ’ αυτόν τον τομέα αναπτύχθηκαν τρανταχτά παραδείγματα διαφθοράς). Σήμερα η συγκυβέρνηση βρίσκει στα αυθαίρετα που οι προκάτοχοι τους δημιούργησαν, μια ανεξάντλητη δεξαμενή εσόδων.
Χωρίς κανένα έλεγχο
Όμως η ανυπαρξία ελέγχου δεν φτάνει για την κερδοφορία του κεφαλαίου σ’ αυτόν τον τομέα. Απαιτούνται κι άλλες θεσμικές «υπερβάσεις»:
1ον Να καθορίζει ο επενδυτής τους όρους της επιχειρηματικότητας καθ’ υπέρβαση του Συντάγματος, αν χρειαστεί, με έλεγχο της συνταγματικότητας μετά τριετή λειτουργία. Αυτό ψηφίστηκε ήδη με τον νόμο περί «απλούστευσης επιχειρηματικής δραστηριότητας».

2ον Να είναι το Εθνικό Χωροταξικό Σχέδιο, ένα χαλαρό πλαίσιο κατευθύνσεων, ένα ευχολόγιο που δεν θα εμποδίζει σε τίποτε, αντίθετα θα διευκολύνει τις  fast – track διαδικασίες για την αχαλίνωτη κερδοφορία των επενδυτών. Αυτό είναι η ουσία του Νόμου που ψηφίστηκε, ο οποίος είναι συνέχεια ενός πλήθους νόμων και διατάξεων που τους τελευταίους μήνες αλλάζουν ριζικά το πεδίο της χωρικής πολιτικής. Η κεντρική ιδέα είναι ότι ο χώρος (χτισμένος και άχτιστος) δεν αντιμετωπίζεται ως δημόσιο αγαθό, που οφείλει να διαφυλαχθεί και να προστατευτεί οικολογικά και περιβαλλοντικά, αλλά ως αντικείμενο αγοροπωλησίας. Πρόκειται δηλαδή για αντικείμενο καθαρά οικονομικό που προσδιορίζει την ταχύτητα και την ευκολία αδειοδότησης και ασφάλειας της επένδυσης.
Αυτή είναι η ουσία του Νόμου, τον οποίο ο ΣΥΡΙΖΑ δεσμεύτηκε στη Βουλή να καταργήσει και να αποκαταστήσει με Νόμο στον αντίποδα αυτής της λογικής.
Τι οφείλει να κάνει ένα Εθνικό Χωροταξικό Σχέδιο; Να προδιαγράφει το πρότυπο και τον ρυθμό ανάπτυξης του χώρου σε τοπική και ευρύτερη κλίμακα και να προστατεύει όλα τα ύψιστα δημόσια αγαθά, το φυσικό περιβάλλον (πολιτιστική κληρονομιά, αρχαιολογικοί χώροι, κλπ.)
Πώς το κάνει αυτό; Το κάνει με ένα σύνολο αρχών – κανόνων και νομικών εγγυήσεων από τη μία και μια σειρά εργαλείων σχεδιασμού από την άλλη. Αν όμως οι νομικές εγγυήσεις και δεσμεύσεις απαλειφθούν, το εθνικό χωροταξικό μένει ένα ευχολόγιο, ένα άδειο πουκάμισο. Αυτό έγινε ήδη στο Ρυθμιστικό Αθήνας και Θεσσαλονίκης. Το ίδιο γίνεται και εδώ. Μάλιστα, απαλείφονται και προϋπάρχοντες όροι και κανόνες που μπορεί να δημιουργήσουν ζητήματα αντισυνταγματικότητας σε πιθανές προσφυγές στο ΣτΕ. Δεν είναι τυχαίο ότι στις καταργούμενες διατάξεις περιλαμβάνονται όλες οι ευαίσθητες έννοιες, όπως η στήριξη της κοινωνικής συνοχής (του ν.2742/99, άρθρο 2), η προστασία και η αποκατάσταση του περιβάλλοντος, η ισορροπημένη οικονομική ανάπτυξη.
Παράλληλα η δέσμευση να επικαιροποιείται κάθε 5 χρόνια, το αποστερεί του ουσιαστικού του ρόλου την χάραξη μακρόπνοης βιώσιμης πολιτικής και σχεδιασμού του χώρου.
Αυτό το άδειο πουκάμισο θα αντανακλά τις προτεραιότητες της εκάστοτε ηγεσίας του υπουργείου χωρίς διαβούλευση ή λογοδοσία, αφού χρειάζεται πλήθος κοινών υπουργικών αποφάσεων (ΚΥΑ) και προεδρικά διατάγματα για να ξεκινήσει το νέο σύστημα χωρίς έλεγχο για την περιβαλλοντική βιωσιμότητα και το κοινωνικό όφελος.
Πρόκειται για έναν νόμο μεγιστοποίησης των οικονομικών μεγεθών και κερδών εις βάρος της αειφορίας και της κοινωνικής συνοχής. Η κρίση με τις εφιαλτικές της διαστάσεις είναι απούσα από αυτόν τον σχεδιασμό. Κανείς δεν αναρωτήθηκε τι έπρεπε να σχεδιάσουμε για τις ρημαγμένες από την κρίση πόλεις μας. Αντίθετα όλες οι προθεσμίες επιταχύνονται, ενώ η κωδικοποίηση της εφιαλτικής υπάρχουσας νομοθεσίας, η έλλειψη κτηματογράφησης και η απουσία θεσμικών γραμμών παραπέμπονται στο μέλλον.
Όλα στο όνομα των fast - track
Ας περάσουμε τώρα στο δεύτερο σκέλος του χωροταξικού σχεδιασμού, αυτό των σχεδιαστικών εργαλείων. Εδώ εφευρίσκεται ένα νέο εργαλείο, το Ειδικό Χωρικό Σχέδιο στο κατώτερο επίπεδο του σχεδιασμού που, όμως είναι ισχυρότερο από τα εργαλεία των ανώτερων επιπέδων χωροταξικού και περιφερειακού σχεδιασμού. Γιατί αυτή η καινοτομία; Για να εξυπηρετήσει την νομοθεσία των fast track επενδύσεων. Τα ειδικά χωρικά σχέδια αφορούν τα ειδικά σχέδια χωρικής ανάπτυξης, των δημοσίων ακινήτων για την εκποίηση δημόσιας περιουσίας και τα ειδικά σχέδια χωρικής ανάπτυξης στρατηγικών επενδύσεων για τα ιδιωτικά έργα, τις περιοχές τουριστικής ανάπτυξης και παραγωγικών δραστηριοτήτων, τα επιχειρηματικά πάρκα και τα εμπορευματικά κέντρα. Δηλαδή; Το ελληνικό, το παραλιακό μέτωπο, ο Ελαιώνας κτλ.  Συγχρόνως με τα συγκεκριμένα εργαλεία μπορούν να δημιουργούνται γεωγραφικοί θύλακες που δεν ρυθμίζονται.
Τέλος βάζει  στις περιοχές κατοικίας όλες τις χρήσεις, επιτρέπει ξενοδοχεία 100 κλινών, γραφεία, διασκεδαστήρια και δίνει σε αυτές τις δραστηριότητες δώρο επιπλέον τετραγωνικά μέτρα και ύψος, ακριβώς γιατί  οι επενδυτές  για να κερδίσουν χρειάζονται μεγάλο όγκο.
Αυτό όμως καταστρέφει τον αστικό ιστό και τα οικιστικά σύνολα γιατί επιτρέπει να φυτρώνουν πολυώροφοι μεγάλοι όγκοι ανεξαρτήτως γεωγραφικής περιοχής.
Στη δική μας λογική: ο σχεδιασμός δεν μπορεί να γίνει ανά τομέα δραστηριότητας (χρήσεις γης), δηλαδή κατοικία-βιομηχανία/τουρισμός-εμπόριο κτλ., αλλά ανά κατηγορία γεωγραφικού χώρου,  δηλαδή αστικές περιοχές, νησιωτικός χώρος, ορεινός χώρος, παράκτιες ζώνες, περιοχές ειδικού κάλλους και προστασίας κτλ
Η μια πολιτική καταστρέφει τον βασικό πλουτοπαραγωγικό μας πόρο, δηλαδή το φυσικό και αστικό περιβάλλον, η άλλη, τον αναδεικνύει, τον υπεραξιώνει περιβαλλοντικά, οικολογικά αλλά και οικονομικά. Αντί της υπεραξίωσης του κεφαλαίου των επενδυτών, υπεραξιώνει το μοναδικό κεφάλαιο του λαού, δηλαδή τον τόπο του.