Ρί­χνουν το «τα­μπού» του κοι­νό­χρη­στου αι­για­λού

Με τα νέα σχέ­δια νό­μου για τη δη­μό­σια πε­ριου­σία

Tης Μα­ρίας Μάρ­κου* από την Εποχή
Πρό­σφα­τα τέ­θη­καν σε δη­μό­σια δια­βού­λευ­ση με δια­δι­κα­σίες ε­πεί­γο­ντος τρία νο­μο­σχέ­δια σχε­τι­κά με τη δια­χεί­ρι­ση της δη­μό­σιας πε­ριου­σίας.  Το πρώ­το α­φο­ρά τρο­πο­ποιή­σεις του θε­σμι­κού πλαι­σίου που διέ­πει τον αι­για­λό και την πα­ρα­λία, κα­τά πά­γιο αί­τη­μα του λό­μπυ των με­γά­λων του­ρι­στι­κών ε­πι­χει­ρή­σεων.  Το δεύ­τε­ρο α­φο­ρά στους ό­ρους ε­ξα­γο­ράς κα­τε­χό­με­νων α­κι­νή­των του Δη­μο­σίου α­πό ι­διώ­τες, και το τρί­το α­φο­ρά στις δια­δι­κα­σίες ε­πί­λυ­σης ι­διο­κτη­σια­κών δια­φο­ρών με­τα­ξύ δη­μο­σίου και ι­διω­τών.
Η ά­με­ση σκο­πι­μό­τη­τα του τρι­πλού εγ­χει­ρή­μα­τος έ­χει να κά­νει με την τα­κτο­ποίη­ση εκ­κρε­μο­τή­των στην α­δειο­δό­τη­ση ε­πεν­δυ­τι­κών σχε­δίων μέ­σω του ΤΑΙ­ΠΕΔ ό­σο και με τη δυ­να­τό­τη­τα τα­μεια­κών εισ­ροών.  Ο α­πώ­τε­ρος και πιο ου­σιώ­δης στό­χος α­φο­ρά την κα­τάρ­ρι­ψη, στο ό­νο­μα της α­πε­λευ­θέ­ρω­σης της ι­διω­τι­κής ε­πι­χει­ρη­μα­τι­κό­τη­τας, ε­νός “τα­μπού” που α­νή­κει στο βα­σι­κό δί­καιο του ελ­λη­νι­κού κρά­τους α­πό τη σύ­στα­σή του.  Αφο­ρά τη σχε­τι­κο­ποίη­ση αυ­τού που κα­τε­ξο­χήν α­ντι­προ­σω­πεύει το ε­κτός συ­ναλ­λα­γής “κοι­νό­χρη­στο κτή­μα”, σε μια δι­καιϊκή πα­ρά­δο­ση που α­νά­γε­ται στο ρω­μαϊκό δί­καιο και ε­πι­κα­λεί­ται τό­σο το δι­καίω­μα στην ε­λεύ­θε­ρη α­νά­πτυ­ξη της προ­σω­πι­κό­τη­τας, σύμ­φω­να με το άρ­θρο 5 του Συ­ντάγ­μα­τος της Ελλά­δας, ό­σο και την αρ­μο­διό­τη­τα του κρά­τους για την προ­στα­σία του πε­ρι­βάλ­λο­ντος και το σχε­δια­σμό του χώ­ρου, σύμ­φω­να με το άρ­θρο 24 του Συ­ντάγ­μα­τος.
Η έν­νοια του κοι­νό­χρη­στου χώ­ρου
Η προ­σπά­θεια προ­σβο­λής του κοι­νό­χρη­στου χα­ρα­κτή­ρα των πε­ριο­χών που ο­ριο­θε­τούν τους υ­δά­τι­νους πό­ρους της χώ­ρας, εί­ναι φα­νε­ρή σε πολ­λές δια­τά­ξεις του υ­πό κρί­ση νο­μο­σχε­δίου για τον αι­για­λό, στο ο­ποίο, α­ντί­θε­τα με τον ι­σχύο­ντα ν.2971/2001, ως “κύ­ριος προο­ρι­σμός” του αι­για­λού και της ό­χθης λι­μνών και πο­τα­μών, ό­πως και της πα­ρα­λίας και των πα­ρό­χθιων ζω­νών, δεν ο­ρί­ζε­ται η ε­λεύ­θε­ρη και α­κώ­λυ­τη πρό­σβα­ση προς αυ­τές, αλ­λά “η ε­λεύ­θε­ρη και α­κώ­λυ­τη ε­πι­κοι­νω­νία της ξη­ράς με τη θά­λασ­σα”.  Η δια­φο­ρο­ποίη­ση έ­χει ση­μα­σία, στο μέ­τρο που, μέ­χρι τώ­ρα, θεω­ρεί­ται στην Ελλά­δα ό­τι αυ­τό που συ­νι­στά το κοι­νό­χρη­στο κτή­μα, δεν εί­ναι το α­διαί­ρε­το του χώ­ρου, το εί­δος και η σκο­πι­μό­τη­τα της χρή­σης ή η δη­μό­σια κυ­ριό­τη­τα, αλ­λά η ε­λεύ­θε­ρη πρό­σβα­ση ως α­το­μι­κό δι­καίω­μα.  
Στον ι­σχύο­ντα νό­μο, η κα­τ` ε­ξαί­ρε­ση χρή­ση των πα­ρα­πά­νω πε­ριο­χών για κοι­νω­φε­λείς ή και ε­πι­χει­ρη­μα­τι­κούς σκο­πούς, προϋπο­θέ­τει να μην πα­ρα­βιά­ζε­ται ο προο­ρι­σμός τους ως κοι­νό­χρη­στων πραγ­μά­των και η φυ­σι­κή μορ­φο­λο­γία τους, ε­νώ η πα­ρα­χώ­ρη­ση της α­πο­κλει­στι­κής τους χρή­σης ε­πι­τρέ­πε­ται μό­νο για λό­γους υ­πέρ­τε­ρου και ε­πι­τα­κτι­κού δη­μο­σίου συμ­φέ­ρο­ντος.  
Επι­κίν­δυ­νες αλ­λα­γές με το νέο νό­μο
Στο υ­πό κρί­ση νο­μο­σχέ­διο προ­στί­θε­ται ό­τι αυ­τό μπο­ρεί και να “ε­πι­βάλ­λε­ται α­πό διε­θνείς συμ­βά­σεις” ή να γί­νε­ται “σύμ­φω­να με ει­δι­κές δια­τά­ξεις”, προ­σθή­κες ι­διαί­τε­ρα α­νη­συ­χη­τι­κές, αν σκε­φτού­με τον τρό­πο που κα­το­χυ­ρώ­νο­νται οι δα­νεια­κές υ­πο­χρεώ­σεις της χώ­ρας.  Επί πλέ­ον, για πρώ­τη φο­ρά ο­ρί­ζο­νται ο­νο­μα­στι­κά οι πο­τα­μοί και λί­μνες που δια­θέ­τουν ό­χθη.  Εύ­λο­γα α­να­ρω­τιέ­ται κα­νείς πό­σο ε­μπε­ρι­στα­τω­μέ­νος εί­ναι ο κα­τά­λο­γος και τι (και με ποια κρι­τή­ρια) δεν πε­ρι­λαμ­βά­νει.  Στις ση­μα­ντι­κό­τε­ρες και­νο­το­μίες που α­ξιώ­νει το σχέ­διο νό­μου, πε­ρι­λαμ­βά­νε­ται ο ά­με­σος κα­θο­ρι­σμός ο­ριο­γραμ­μών για το σύ­νο­λο των πα­ρά­κτιων ζω­νών της χώ­ρας με βά­ση τους ψη­φια­κούς ορ­θο­φω­το­χάρ­τες της ε­ται­ρείας ΚΤΗ­ΜΑ­ΤΟ­ΛΟ­ΓΙΟ Α.Ε., ό­πως και η μό­νι­μη α­νάρ­τη­σή τους στην ι­στο­σε­λί­δα του υ­πουρ­γείου Οι­κο­νο­μι­κών.  Σε συ­ζή­τη­ση για α­νά­λο­γη ρύθ­μι­ση το 2007, ο Σύλ­λο­γος Ελλή­νων Πο­λε­ο­δό­μων Χω­ρο­τα­κτών (ΣΕ­ΠΟΧ) εί­χε δια­τυ­πώ­σει ε­πι­φυ­λά­ξεις σχε­τι­κά με τον εν­δε­χό­με­νο προ­σα­να­το­λι­σμό των εν­δια­φε­ρό­ντων της ι­διω­τι­κής ε­ται­ρείας “πε­ρισ­σό­τε­ρο προς την ε­πι­χει­ρη­μα­τι­κή α­ξιο­ποίη­ση δη­μο­σίων κτη­μά­των και πο­λύ λι­γό­τε­ρο προς την προ­στα­σία και δια­φύ­λα­ξη του κε­φα­λαίου των α­κτώ­ν”.  Εί­χε ε­πί­σης ε­πι­φυ­λά­ξεις για την προ­βλε­πό­με­νη, τό­τε ό­πως και τώ­ρα, πλή­ρη α­πο­σύν­δε­ση της δια­δι­κα­σίας κα­θο­ρι­σμού του αι­για­λού α­πό αυ­τήν της πα­ρα­λίας, κα­θώς η πα­ρα­λία δεν θα προσ­διο­ρί­ζε­ται πια ταυ­τό­χρο­να με τον αι­για­λό, αλ­λά θα δη­μιουρ­γεί­ται “ό­ταν α­παι­τεί­ται”, “ύ­στε­ρα α­πό αί­τη­ση εν­δια­φε­ρό­με­νου”, με “ει­δι­κή αι­τιο­λο­γία” και πά­ντα με δια­δι­κα­σίες εξ­πρές.  Η α­νε­ξαρ­τη­το­ποίη­ση των δύο δια­δι­κα­σιών κιν­δυ­νεύει να προ­κα­τα­λά­βει τη χά­ρα­ξη της πα­ρα­λίας, αν η προ­γε­νέ­στε­ρη ο­ριο­θέ­τη­ση του αι­για­λού δη­μιουρ­γεί προσ­δο­κίες κέρ­δους στους ό­μο­ρους ι­διο­κτή­τες.  
Στο έ­λε­ος της ι­διω­τι­κο­ποίη­σης
Το νο­μο­σχέ­διο δια­τη­ρεί τις ι­σχύου­σες ρυθ­μί­σεις για την ο­ριο­θέ­τη­ση του “πα­λαιού αι­για­λού”, που θεω­ρού­νται συ­νταγ­μα­τι­κά έω­λες και πε­ρι­βαλ­λο­ντι­κά ε­πι­κίν­δυ­νες, κα­θώς με­τα­τρέ­πουν το δη­μό­σιο κτή­μα σε με­τα­βι­βά­σι­μη “ι­διω­τι­κή πε­ριου­σία του Δη­μο­σίου”.  Ο ε­πα­να­κα­θο­ρι­σμός του “πα­λαιού αι­για­λού” ευ­νο­εί ι­διαί­τε­ρα τα πε­ριώ­νυ­μα Του­ρι­στι­κά Δη­μό­σια Κτή­μα­τα (με τα ο­ποία προι­κο­δο­τή­θη­καν τα “Ελλη­νι­κά Του­ρι­στι­κά Ακί­νη­τα”, εν­σω­μα­τω­μέ­να σή­με­ρα στην Ε­ΤΑΔ και πρό­σφο­ρα για “α­ξιο­ποίη­ση” α­πό το ΤΑΙ­ΠΕΔ), στο πλαί­σιο της λει­τουρ­γίας, την ε­παύ­ριο του 2ου πα­γκό­σμιου πο­λέ­μου, του πρώ­του μη­χα­νι­σμού ι­διω­τι­κο­ποίη­σης κοι­νό­χρη­στων χώ­ρων (χώ­ρων ε­κτός συ­ναλ­λα­γής και ε­πο­μέ­νως αυ­στη­ρά α­με­τα­βί­βα­στων), που γνώ­ρι­σε δό­ξες στη δε­κα­ε­τία του ‘60 με την πα­ρεμ­βο­λή του Ε­ΟΤ.  Στο νο­μο­σχέ­διο, “α­κί­νη­τα κα­τα­γε­γραμ­μέ­να ως πα­λαιοί αι­για­λοί και, ε­πο­μέ­νως, μέ­ρη της ι­διω­τι­κής πε­ριου­σίας του Δη­μο­σίου, τα ο­ποία δεν εί­ναι άρ­τια και οι­κο­δο­μή­σι­μα, μπο­ρούν να με­τα­βι­βά­ζο­νται χω­ρίς δια­γω­νι­σμό σε ό­μο­ρους ι­διο­κτή­τες”, δώ­ρο για του­ρι­στι­κές ε­πι­χει­ρή­σεις.  
Σε σχέ­ση με την πα­ρα­χώ­ρη­σης της χρή­σης των πα­ρό­χθιων ζω­νών, ό­πως και του πυθ­μέ­να θά­λασ­σας ή λί­μνης, το νο­μο­σχέ­διο προ­βλέ­πει ό­τι κη­ρυγ­μέ­νοι αρ­χαιο­λο­γι­κοί χώ­ροι και κά­θε φύ­σης προ­στα­τευό­με­νες πε­ριο­χές ή ευ­πα­θή οι­κο­συ­στή­μα­τα μπο­ρούν να πε­ρι­λαμ­βά­νο­νται σε πα­ρα­χω­ρού­με­νες κοι­νό­χρη­στες ε­κτά­σεις με τη σύμ­φω­νη γνώ­μη του αρ­μό­διου κα­τά πε­ρί­πτω­ση υ­πουρ­γείου.  Αρμο­διό­τη­τα που κι αυ­τή μπο­ρεί να με­τα­βι­βα­στεί στις κα­τά τό­πους α­πο­κε­ντρω­μέ­νες διοι­κή­σεις, προ­σφέ­ρο­ντας μια α­κό­μα δυ­να­τό­τη­τα διευ­κό­λυν­σης των δια­δι­κα­σιών,  μάλ­λον α­δια­φα­νή και με α­διευ­κρί­νι­στο πε­ρι­βαλ­λο­ντι­κό και πο­λι­τι­στι­κό κό­στος.
Ξε­περ­νούν τον ε­αυ­τό τους
Εκεί που ο νο­μο­θέ­της ξε­περ­νά τον ε­αυ­τό του, α­πο­κα­λύ­πτο­ντας και την ου­σια­στι­κή σκο­πι­μό­τη­τα α­να­θεώ­ρη­σης του θε­σμι­κού πλαι­σίου για τον αι­για­λό, εί­ναι ό­ταν ε­πι­τρέ­πει ρη­τά “την ε­πι­χω­μά­τω­ση θα­λάσ­σιου χώ­ρου για την ε­ξυ­πη­ρέ­τη­ση ε­πι­χει­ρή­σεων που α­σκούν, σε ό­μο­ρη με τον αι­για­λό έ­κτα­ση, του­ρι­στι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα ε­νταγ­μέ­νη στο θε­σμι­κό πλαί­σιο Στρα­τη­γι­κών Επεν­δύ­σεων.  Για κά­θε κλί­νη που δια­θέ­τει η ό­μο­ρη του­ρι­στι­κή μο­νά­δα μπο­ρούν να ε­πι­χω­μα­τω­θούν μέ­χρι 5 τε­τρα­γω­νι­κά μέ­τρα θα­λάσ­σιου χώ­ρου.  Ολό­κλη­ρη η έ­κτα­ση που προ­κύ­πτει α­πό τις ε­πι­χω­μα­τώ­σεις ο­ριο­θε­τεί­ται υ­πο­χρεω­τι­κά ως αι­για­λός, με­τά α­πό έ­γκρι­ση Στρα­τη­γι­κής Με­λέ­της Πε­ρι­βαλ­λο­ντι­κών Επι­πτώ­σεω­ν”.  Με άλ­λα λό­για, η με­θο­δευ­μέ­νη κα­τα­στρο­φή της α­κτής μπο­ρεί να προ­σφέ­ρει (με α­ντάλ­λαγ­μα) πολ­λά στρέμ­μα­τα γης στον “στρα­τη­γι­κό ε­πεν­δυ­τή”.  Αντί­στοι­χου κυ­νι­σμού εί­ναι η πρό­βλε­ψη του νο­μο­σχε­δίου για την (υ­πό προϋπο­θέ­σεις) νο­μι­μο­ποίη­ση έρ­γων που έ­χουν ή­δη κα­τα­σκευα­στεί για δη­μό­σιους και ε­πι­χει­ρη­μα­τι­κούς σκο­πούς “στον αι­για­λό, την πα­ρα­λία ή τη θά­λασ­σα, την ό­χθη, την πα­ρό­χθια ζώ­νη ή υ­δά­τι­νο στοι­χείο πο­τα­μών και λι­μνών χω­ρίς να υ­φί­στα­ται πα­ρα­χώ­ρη­ση της χρή­σης”.  
Χω­ρίς να α­γνοού­με την και­νο­το­μία της κα­θιέ­ρω­σης α­ντι­κει­με­νι­κού συ­στή­μα­τος για τον κα­θο­ρι­σμό του ο­φει­λό­με­νου στο Δη­μό­σιο α­νταλ­λάγ­μα­τος για χρή­ση των πα­ρα­πά­νω πε­ριο­χών, θα πρέ­πει να συ­μπε­ρά­νου­με ό­τι το υ­πό κρί­ση νο­μο­σχέ­διο κα­τα­λή­γει να διευ­κο­λύ­νει την α­νά­πτυ­ξη ε­πι­χει­ρη­μα­τι­κών δρα­στη­ριο­τή­των κα­τ’ ε­ξαί­ρε­ση της κοι­νής χρή­σης των πα­ρά­κτιων και πα­ρό­χθιων ζω­νών, χω­ρίς ό­μως και να τη­ρεί τα πε­ρι­βαλ­λο­ντι­κά κρι­τή­ρια που δη­μα­γω­γι­κά ε­πι­κα­λεί­ται.  Φαί­νε­ται ό­τι η ε­πι­τά­χυν­ση του ξε­που­λή­μα­τος των δη­μό­σιων κτη­μά­των στο πλαί­σιο των μνη­μο­νια­κών υ­πο­χρεώ­σεων της χώ­ρας α­πο­τε­λεί σή­με­ρα προ­τε­ραιό­τη­τα.  Το ί­διο και η ε­πί­θε­ση στα δι­καιώ­μα­τα που συ­νά­πτο­νται με το δη­μό­σιο χώ­ρο.
* Η Μα­ρία Μάρ­κου εί­ναι λέ­κτο­ρας στην Αρχι­τε­κτο­νι­κή Σχο­λή Ε­ΜΠ.