Το «καθεστώς» της γειτονιάς

της Όλγας Μπαλαούρα* από τα Ενθέματα

«Άλλαξε τον κόσμο» είπε ο Μάρξ, «άλλαξε ζωή» είπε ο Ρεμπώ. «Για μας αυτά οι δύο στόχοι είναι ταυτόσημοι»: Αντρέ Μπρετόν. (Σύνθημα ([Γενάρης 2008], στην PlazadelasTresCulturas στην πόλη του Μεξικού, τόπο της σφαγής των φοιτητών από την αστυνομία το 1968)

Ανρί Ματίς, “Ο παράξενος χορός της φαραντόλα”, 1938

Με αφετηρία την αναγγελία ανάπλασης της Πανεπιστημίου (Rethink Athens) έχουν γραφεί πολλά από ακαδημαϊκούς, διανοούμενους, ανθρώπους της αυτοδιοίκησης κ.ά. Πολλοί τάχθηκαν κατά του έργου για λόγους που σχετίζονται με ζητήματα εγκυρότητας του διαγωνισμού, την προτεραιότητα αναγκών για την πόλη της κρίσης, την απουσία δημόσιας διαβούλευσης και παρέμβασης αρμόδιων φορέων, την αμφισβητούμενη χρησιμότητα και λειτουργικότητα της παρέμβασης, που στοχεύει σε έναν «βιώσιμο» αισθητικό εξωραϊσμό (beautification).

Στον αντίποδα, αρκετοί, με προεξάρχοντα τον δήμαρχο Αθηναίων, επικροτούν το έργο, εντάσσοντάς το στον άξονα παρεμβάσεων που, μαζί με το «Re-launchingAthens», θα «μεταμορφώσουν» την πόλη μέχρι το 2020 σε πόλη πρασίνου, με συρρικνωμένη παραβατικότητα. Ο Γ. Καμίνης, επικεφαλής της δημοτικής παράταξης «Δικαίωμα στην Πόλη» (όνομα εμπνευσμένο από το ιστορικό έργο του Ανρί Λεφέβρ), σύμφωνα με το προεκλογικό του πρόγραμμα, οραματίζεται το δικαίωμα στην πόλη σαν μια Αθήνα αφηρημένα πράσινη με χρήματα του ΕΣΠΑ, αναζωογονημένη από νέα ζευγάρια που θα την επανα-κατοικήσουν και επενδυτές που μέσω ΣΔΙΤ (πρόγραμμα Jessica) θα την αναμορφώσουν. Φυσικά, όλα αυτά δεν μπορούν να γίνουν αν δεν «αποκατασταθεί η ασφάλεια» με ηθικοπλαστικές φαντασιώσεις και κατασταλτικές επιχειρήσεις. Στο πνεύμα αυτό, η πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου αποτελεί κορωνίδα των παρεμβάσεων στο ιστορικό κέντρο.

Για μια ιδεαλιστική ψευδαίσθηση του δημόσιου χώρου. «Η αναβάθμιση της οδού Πανεπιστημίου περιλαμβάνει τη δημιουργία φιλόξενων χώρων. Η μελέτη εισάγει την ιδέα του θεάτρου των 1.000 δωματίων στα κενά κτήρια όπου οργανώνονται πολιτιστικά δρώμενα και δημιουργούνται νέα σημεία ενδιαφέροντος για τη δημιουργία μιας ζωντανής ατμόσφαιρας. Το πρόγραμμα των δραστηριοτήτων αυτών θα έχει σχέση με την ελληνική φιλοσοφία, την επιστήμη, το θέατρο και την τέχνη. Στόχος είναι η δημιουργία ενεργών μετώπων που θα δημιουργήσουν συνδέσεις μεταξύ των κτηρίων και της δημόσιας σφαίρας». (Αρχιτεκτονικό γραφείο Okra, RethinkAthens).

Η ιδέα της «δημόσιας σφαίρας» ως πεδίου πολιτικής συζήτησης και συμμετοχής, συνεπώς ως θεμέλιου μιας δημοκρατικής διακυβέρνησης (το αρχέτυπο της αρχαιοελληνικής αγοράς) κινητοποιεί έντονα την πολιτική φαντασία. Κι αυτό γιατί δημιουργείται συσχέτιση, ακόμα και η ταύτιση, μεταξύ του κατάλληλου σχηματισμού του αστικού δημόσιου χώρου και της πρέπουσας λειτουργίας της δημοκρατικής διακυβέρνησης. Κάθε ενδιαφερόμενος όμως, θα παρατηρούσε πως στην περίπτωση της ανάπλασης της Πανεπιστημίου το περιεχόμενο της συσχέτισης είναι κενό. Θα αναρωτιόταν πώς ενισχυεται ν Γ.καμύεται η δημοκρατική συμμετοχή με την απουσία του δημοσίου ως εγγυητή ή του δήμου στον σχεδιασμό, ή, έστω, πώς θα ενθαρρυνθεί η πολιτική συμμετοχή σε ένα αστικό περιβάλλον αποτελούμενο από ιδιωτικοποιημένους χώρους, επιτηρούμενα μεγάλα εμπορικά κέντρα, στρατιωτικοποιημένους δρόμους, χωρίς λαϊκά μέσα μεταφοράς που εξυπηρετούν όλο το λεκανοπέδιο (λεωφορεία, τρόλεϊ) και ψευδαισθήσεις κατανάλωσης με ανθρώπους χωρίς καταναλωτική δυνατότητα. Κυρίως όμως  ξενίζει η προσπάθεια ενσωμάτωσης κοινωνικών στοιχείων στην αφήγηση, με την εικόνα μιας πόλης που αποτελείται από ανθρώπους στυλιζαρισμένους σε μια hip-φότοσοπ αισθητική να μπαινοβγαίνουν σε αίθουσες τέχνης μιλώντας για φιλοσοφία.

Η πραγματική εικόνα. Στον αντίποδα, υπάρχει η πραγματική εικόνα της περασμένης βδομάδας από τη διανομή τροφίμων στον Κολωνό: Απελπισμένοι πολίτες κάθε ηλικίας στριμώχνονται στην ουρά για ένα κιλό ντομάτες ή πορτοκάλια. Κενές κατοικίες και χώροι που παλιά φιλοξενούσαν τη μικρή μεταποιητική παραγωγή, υπηρεσίες, χώρους αναψυχής και πολιτισμό που ενίσχυαν την πολυλειτουργικότητα της πόλης. Η μεγάλη εικόνα των απολυμένων σε Δήμους, το κλείσιμο του ΟΕΚ, η εκποίηση της δημόσιας περιουσίας και των ασφαλιστικών ταμείων, των νεοαστέγων, των τοξικοεξαρτημένων και εκδιδόμενων, του ροζ τζίρου που ξεπερνά αυτόν των ναρκωτικών, η υποβάθμιση γειτονιών και η φασιστική απειλή.

Το πραγματικό δικαίωμα στην πόλη. Το δικαίωμα στη πόλη ως πολιτικό διακύβευμα ενέχει τον κόσμο της εργασίας, τον ανασφάλιστο, τον άνεργο και τον φτωχό που κερδίζει στην εσωτερική σύγκρουση μεταξύ αστικοποίησης και της υπεραξίας της παραγωγής και της αξίας χρήσης. Συνδέει τον ταξικό αγώνα με τα προβλήματα της πόλης, αναπτύσσοντας καινούργιες κοινωνικές αντιθέσεις, στο επίκεντρο της καθημερινής ζωής. Αυτό το δικαίωμα έχει χρέος να υπερασπιστεί η Αριστερά, απαντώντας στη δομική προβληματική της πόλης. Στις συνθήκες στέγασης και της πρόσβασης στον κοινωνικό εξοπλισμό (σχολεία, νοσοκομεία, βρεφονηπιακοί σταθμοί, πάρκα, αθλητισμός, πολιτιστικά κέντρα). Στην κατανόηση της πόλης μέσα από την εκπόνηση σειράς αστικών χωρικών μετασχηματισμών, με προτεραιότητα σε προγράμματα αλληλεγγύης (χρήσεις κοινωνικές, κοινωνική στέγη) που ενδυναμώνουν τους πολίτες να συμμετέχουν ενεργά στη λήψη των αποφάσεων για τη διαμόρφωση του δικού τους περιβάλλοντος. Στην υπεράσπιση του «καθεστώτος» της γειτονιάς κατά τον Καστέλς, των λαϊκών κινητοποιήσεων που σαν αντικείμενο έχουν το «πλαίσιο ζωής» ως καινούρια μορφή συλλογικής οργάνωσης.

Ήρθε η ώρα να μιλήσουμε για την πόλη που οργανώνεται γύρω από την αξία χρήσης και την αυτοδιαχείριση. Να μάθουμε από παραδείγματα αυτοδιαχείρισης και συμμετοχής, όχι με όρους αισθητικού πειραματισμού μιας κατ’ επίφαση συμμετοχής από ειδικούς, εκτός κοινωνίας (reactivateAthens). Μέσα από τα συμφραζόμενα του δημόσιου ελέγχου και του δημοκρατικού πολεοδομικού σχεδιασμού, με όρους παραγωγικής και κοινωνικής ανασυγκρότησης με στόχο την αναδιανομή της συσσωρευμένης υπεραξίας της πόλης.

Το δικαίωμα στην πόλη θα το κατακτήσουμε αν αναγνωρίσουμε καταρχάς την πολυπλοκότητα της αστικής δυναμικής και τις δυνατότητες πολυλειτουργικότητας μέσα από τη φωνή και τις ανάγκες μας, λαμβάνοντας υπόψη το υπαρκτό υλικό και κοινωνικό κεφάλαιο της πόλης μας.

*Η Όλγα Μπαλαούρα γεννήθηκε στην Αθήνα το 1981. Είναι Αρχιτέκτων Μηχανικός με μεταπτυχιακές σπουδές στο Delft της Ολλανδίας και στο IUAV της Βενετίας. Σήμερα είναι υποψήφια διδάκτωρ στην πολεοδομία και εκπονεί την έρευνα της για την Αθήνα, διευρευνόντας τις δυνατότητες για την παραγωγική και την κοινωνική της ανασυγκρότηση.

Είναι ιδρυτικό μέλος της Ανοιχτής πόλης και μέλος της γραμματείας της  από το 2006 εως το 2010.

Συμμετείχε στο φοιτητικό κίνημα από το 2001 εως το 2006, σε κοινωνικά κινήματα και σε κινήματα πόλης, είναι ιδρυτικό μέλος του Ελληνικού Κοινωνικού Φόρουμ και στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ.

Είναι αντιπρόεδρος του Σωματείου Μισθωτών Τεχνικών και ασχολείται συνδικαλιστικά με το ΤΕΕ.

Αρθρογραφεί σε επιστημονικά έντυπα στην Ελλάδα και το εξωτερικό και σε πολιτικές εφημερίδες. Άρθρα της έχουν δημοσιευτεί στην ”Αυγή", το Red Notebook, την “Καθημερινή" και το “Έθνος”, ενώ είναι συνεργάτης της “Εποχής” από το 2001.

Έχει ασχοληθεί  με την πολεοδομική μελέτη και γεωγραφία περιοχών του κέντρου της Αθήνας και του εξωτερικού που αφήνονται στην εγκατάλειψη και παραδίνονται  στα χέρια της κερδοσκοπίας εκτοπίζοντας τους κατοίκους της (εξευγενισμός). Έχει συμμετάσχει  στην Μπιενάλε  αρχιτεκτονικής της Βενετίας, του Ρότερναμ, της Αθήνας και του Σάο Πάολο και  έχει βραβευτεί για πολεοδομικές και αρχιτεκτονικές μελέτες.