Από τις εξεγερμένες πλατείες

Του Σταύρου Σταυρίδη (Αναπλ. καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων στο ΕΜΠ και μέλος της συσπείρωσης) από την ΕφΣυν

Στη Βραζιλία ο κόσμος ξεχύθηκε στους δρόμους μετά την απόφαση της κυβέρνησης να αυξήσει τα εισιτήρια στα λεωφορεία. Το σύνθημά τους αποκαλυπτικό: «Δεν πρόκειται για τα 20 λεπτά». Στην πλατεία Ταξίμ και στην πλατεία Ταχρίρ, στη Βαρκελώνη και στο Σύνταγμα, στις μητροπόλεις του κόσμου, πλήθη εισέβαλαν στο προσκήνιο της ιστορίας ζητώντας δικαιοσύνη, δημοκρατία, ελευθερία. Ποιοι είναι όλοι αυτοί; Ποιοι είμαστε όλοι αυτοί; Ισως η κρίση ενός καθεστώτος που έχει κάνει κινητήρια δύναμή του την καταστροφή της ζωής και της φύσης να γεννά φρίκη, απογοήτευση και υποταγή. Γεννά όμως και εξεγέρσεις, γεννά και μικρές και μεγάλες στιγμές ανυπακοής. Οπου και να κοιτάξει κανείς σήμερα, δύο πράγματα διαπιστώνει: ο κόσμος δεν ξεγελιέται εύκολα με υποσχέσεις προσωπικής επιτυχίας, ο κόσμος δεν πιστεύει εύκολα στο ψέμα της κοινωνικής ευημερίας. Οι από πάνω, οι ισχυροί, οι garcas -όπως τους λένε στο Μπουένος Αϊρες, από το ελληνικό «ολιγάρχες» (oligarcas)-, θωρακίζονται γιατί φοβούνται. Τι φοβούνται;

Την ανεξέλεγκτη δύναμη των από κάτω. Μια δύναμη που δεν είναι βέβαιο πώς θα εκφραστεί, από ποιους θα εκφραστεί, αν θα μπορέσει να καναλιζαριστεί στις αρχές μιας κοινωνίας της εκμετάλλευσης των πολλών από τους λίγους. Τη δημιουργικότητα των από κάτω. Αυτήν που γεννά μέσα στους καπνούς των δακρυγόνων στο Σύνταγμα έναν κυκλικό χορό στους ήχους μιας κρητικής λύρας και στην Ταξίμ ένα τάνγκο με ζευγάρια που φορούν αντιασφυξιογόνες μάσκες. Τις εμπειρίες ελευθερίας που ζουν οι από κάτω. Την αίσθηση ενθουσιασμού και ήρεμης απόλαυσης σε μια συναυλία μπροστά στην κατειλημμένη ΕΡΤ, την αίσθηση απελευθέρωσης που δοκίμασαν οι γυναίκες στις πλατείες της «αραβικής άνοιξης».

Τις εμπειρίες δημοκρατίας που ζουν οι από κάτω: διαβουλεύσεις οριζόντιες, ανοιχτές συνελεύσεις, φλύαρες αναβιώσεις της αγοράς του δήμου` η δημοκρατία όχι μόνο ως άθροισμα γνωμών αλλά και ως συνθήκη συναπόφασης που δεν την καθοδηγούν κέντρα αλήθειας και ισχύος. Τα πειράματα αυτοοργάνωσης που δοκιμάζουν οι από κάτω: δεν ζητούν πια μόνο, κάνουν. Παίρνουν τη ζωή τους στα χέρια τους όπου μπορούν – παράλληλα δίκτυα εκπαίδευσης, παράλληλα δίκτυα υγείας, στήριξη των αδυνάτων, πολλαπλασιασμός των πειραμάτων στην τέχνη και τη συλλογική διάπλαση των ονείρων για έναν άλλο κόσμο.

Μέσα στα σπλάχνα αυτού του καθεστώτος της τυραννικής εκμετάλλευσης κυοφορείται ένας άλλος κόσμος. Οπως κάποτε η εξουσία των φεουδαρχών και των βασιλιάδων έτρεφε άθελά της τον κόσμο που τη διαδέχτηκε, τον κόσμο των αστών που έκαναν σημαία τους την ελευθερία, έτσι και τώρα ένας καινούργιος κόσμος παλεύει να υπερβεί τη φρίκη του παλιού. Ξέρουμε ότι τα ιδανικά των αστικών επαναστάσεων χρησιμοποιήθηκαν για να νομιμοποιήσουν την ανισότητα και την εκμετάλλευση. Ομως σήμερα οι από κάτω τα κάνουν ξανά δικά τους, μετασχηματίζοντάς τα σε μια καινούργια δύναμη. Αν σε όλες τις σημερινές εξεγέρσεις κάτι φωνάζεται, με λύσσα ή με τραγούδι, είναι η λέξη δημοκρατία. Και αν κάτι αποκτάει σάρκα και οστά είναι η αλληλεγγύη.

Οι από κάτω, απρόβλεπτα πολύμορφοι και διαρκώς επινοητικοί, δραπετεύουν από τις κυρίαρχες ταξινομήσεις που αναθέτουν ρόλους, σημαδεύουν όρια πρακτικών και ονείρων και προδικάζουν συμπεριφορές. Σήμερα οι από κάτω υπερβαίνουν τη μοίρα τους. Μία μαθήτρια στον δρόμο τον Δεκέμβρη του 2008 ήταν κάτι παραπάνω από μαθήτρια` ένας εκπαιδευτικός που δοκίμασε τα όρια της αξιοπρέπειάς του ψηφίζοντας απεργία μέσα στην επιστράτευση έπαψε να είναι απλά εκπαιδευτικός` ένας τεχνικός της ΕΡΤ οργανώνοντας τον χώρο και τον ήχο μιας κατάληψης στο όνομα του λαού έπαψε να είναι μόνο υπάλληλος` μία γιατρός σε ένα αυτοδιαχειριζόμενο κοινωνικό ιατρείο δεν είναι πια μόνο γιατρός` ένας εργάτης σε ένα κατειλημμένο εργοστάσιο ανοιχτό στην κοινωνία δεν είναι πια μόνο εργάτης. Ταυτότητες κοινωνικές και πολιτικές ξεχειλίζουν: είναι στην κλειστότητά τους που επιχειρούν οι κρατούντες να φυλακίσουν το μέλλον.

Και οι μορφές οργάνωσης, οι τρόποι συνεργασίας, οι πρωτοβουλίες συντονισμού βρίσκονται μπροστά σε προβλήματα καινούργια. Πώς να περιλάβουν την πολλαπλότητα της οργής, την αντιφατικότητα της άρνησης, τη μέθη της συμμετοχής μαζί με τη νηφαλιότητα του συλλογικού σχεδιασμού; Σε καιρούς κρίσης ο συνδικαλισμός, οι πολιτικοί σχηματισμοί που επαγγέλλονται την αλλαγή και οι οργανωμένες πρακτικές των κάθε είδους «πρωτοποριών» βρίσκουν απέναντί τους την αμφισβήτηση, την καχυποψία. Τι από αυτά είναι αναπόσπαστο μέρος του παλιού κόσμου; Τι αντέχει να μετασχηματιστεί σε πρόπλασμα του καινούργιου κόσμου;

Νέες μορφές συντονισμού, νέες μορφές συνεργασίας: η δύναμη των πολλών που την εκμεταλλεύονται οι λίγοι βρίσκεται ακριβώς στη συνεργασία, στον δημιουργικό συντονισμό. Στις εξεγερμένες πλατείες οι πολλοί ξαναβρήκαν την δύναμη που γεννά η δικτύωση και η πολλαπλότητα. Χωρίς τη φαντασίωση ενός συντεταγμένου, παντοδύναμου στρατού των από κάτω, είδαν οι πολλοί πως είναι παντού. Η πόλη κινείται με τη δουλειά τους και παραλύει με την απείθειά τους.

Στοίχημα των καιρών: σε μια τεράστια κρίση εμπιστοσύνης απέναντι στις υποσχέσεις ενός καθεστώτος καταστροφικού μπορούν οι από κάτω να πιστέψουν στη δύναμή τους; Στη δύναμή τους να παράγουν, να δημιουργούν, να διαχειρίζονται από κοινού τον συλλογικό πλούτο της κοινωνίας; Στην δύναμή τους να ορίζουν τον κοινό τους τόπο, αγαθά και σχέσεις ανθρώπινες αξεδιάλυτα;

Το μέλλον μας φτιάχνεται εδώ, σήμερα. Το αναζητούμε σε νέες μορφές συνεννόησης και συνεργασίας που εμποδίζουν τη συσσώρευση δύναμης ή πλούτου στα χέρια λίγων. Το δοκιμάζουμε καθώς στήνουμε από κοινού μια συνάντηση γειτονιάς, έναν αυτοδιαχειριζόμενο χώρο για τα παιδιά μας, μια συνεργατική ισότιμων παραγωγών, ένα ανεξάρτητο σωματείο, μια παρέα που παίζει μουσική ή μια ομάδα που υπερασπίζεται ένα πάρκο. Δοκιμαζόμαστε καθώς δοκιμάζουμε το μέλλον. Και ζούμε τη δύναμη των ονείρων μας όταν δεν στριμώχνονται στον κορσέ της ουτοπίας. Οι σημαντικές και απαραίτητες ρήξεις του μέλλοντος εξαιτίας αυτής της συλλογικής δύναμης καθημερινών ανθρώπων που ονειρεύονται μπορεί να υπάρξουν. Οσα ζούμε και μαθαίνουμε δείχνουν πως η ζωή μας μπορεί να είναι και αλλιώς. Ξαπλωμένοι στα χορτάρια της ΕΡΤ μπορεί να νιώθουμε τη χαρά της αλληλεγγύης, της συντροφικότητας και της ελεύθερης τέχνης μαζί. Και να μασουλάμε το «βρόμικο» σαν να είναι αμβροσία.

Το μέλλον είναι σήμερα. Ή, όπως το είπε και κάποια ποιήτρια, «εμείς είμαστε αυτοί που περιμέναμε».