Προς το τέλος της ευρωζώνης?

Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΜΠΕΛΑΝΤΗ*

Η περιπέτεια της Κύπρου τις τελευταίες μέρες οδηγεί ακόμη και τον πιο καλόπιστο οπαδό του «ευρωπαϊσμού» σε αναμφισβήτητα αρνητικά συμπεράσματα για τη φύση και το μέλλον της Ευρωζώνης. Όταν ακόμη και αυτή η ναυαρχίδα της αστικής τάξης, το «Βήμα», φιλοξενεί την Κυριακή 24/3/2012 άρθρα που θέτουν ζήτημα Plan B από τη σκοπιά του ελληνικού καπιταλισμού (βλ. το άρθρο του καθηγητή οικονομικών Απόστολου Φιλιππόπουλου ή πιο προσεκτικά το άρθρο του Νίκου Μουζέλη), θα αποτελούσε εθελοτυφλία να πιστεύει πλέον κανείς, και ιδίως στην Αριστερά, στο ενδεχόμενο μιας φιλολαϊκής και «αναπτυξιακής» διαπραγμάτευσης μιας χώρας όπως η Ελλάδα που θα είχε υπαρκτά περιθώρια αποδοχής από την πλευρά της ηγεσίας της Ευρωζώνης.

1. Η ανεύ­ρε­τη ηγε­μο­νία στην ευ­ρω­ζώ­νη

Η Γερ­μα­νία έχει ορι­στι­κά απο­τύ­χει στο να λει­τουρ­γή­σει ως ένας κα­πι­τα­λι­στι­κός ηγε­μό­νας της Ευ­ρω­ζώ­νης, να εξυ­πη­ρε­τή­σει δη­λα­δή τα δικά της συμ­φέ­ρο­ντα και των συμ­μά­χων της με έναν τρόπο που να κα­λύ­πτει σε έναν ελά­χι­στο βαθμό και τα κα­πι­τα­λι­στι­κά συμ­φέ­ρο­ντα των πιο ανί­σχυ­ρων κα­πι­τα­λι­σμών του Νότου. Απέ­τυ­χε τώρα, όπως είχε απο­τύ­χει και στους δυο ιμπε­ρια­λι­στι­κούς πο­λέ­μους. Η δή­λω­ση του προ­έ­δρου του Eurogroup Ντάι­σελ­μπλουμ για με­τα­φο­ρά του νέου κυ­πρια­κού μο­ντέ­λου «κου­ρέ­μα­τος των κα­τα­θέ­σε­ων» και στις άλλες χώρες της Ευ­ρω­ζώ­νης, παρά τις κα­το­πι­νές ανα­σκευ­ές, απο­δει­κνύ­ει πλή­ρως ότι η πο­λι­τι­κή του γερ­μα­νι­κού κα­πι­τα­λι­σμού είναι η ωμή κυ­ριαρ­χία πάνω στους πιο αδύ­να­μους κρί­κους, η κα­τα­λή­στευ­ση των πόρων τους και προ­ο­πτι­κά η απε­μπλο­κή της Γερ­μα­νί­ας και των συμ­μά­χων της από την Ευ­ρω­ζώ­νη και η δη­μιουρ­γία μιας αυ­θε­ντι­κά «γερ­μα­νι­κής» Ευ­ρω­ζώ­νης. Η πλή­ρης δη­λα­δή με­τά­θε­ση των συ­νε­πειών της απα­ξί­ω­σης κε­φα­λαί­ων μέσα στην κρίση από τους δυ­να­τούς κρί­κους στους πιο ανί­σχυ­ρους. Παρά το γε­γο­νός ότι δεν τυγ­χά­νου­με οπα­δοί των «εξαρ­τη­σια­κών» θε­ω­ριών, δεν μπο­ρού­με παρά να δια­πι­στώ­σου­με ότι η προη­γού­με­νη ανι­σο­με­τρία των κα­πι­τα­λι­στι­κών κρί­κων της Ευ­ρω­ζώ­νης με­τα­μορ­φώ­νε­ται πια σε μια κα­θα­ρή μορφή κυ­ριαρ­χί­ας/υπο­τέ­λειας. Εκ­πλήσ­σε­ται κα­νείς από το γε­γο­νός ότι ο ακραί­ος γερ­μα­νι­κός νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμός διαρ­ρη­γνύ­ει ακόμη και πά­γιες αρχές λει­τουρ­γί­ας του κα­πι­τα­λι­στι­κού συ­στή­μα­τος όπως η ασφά­λεια των τρα­πε­ζι­κών κα­τα­θέ­σε­ων και η ελευ­θε­ρία κί­νη­σης κε­φα­λαί­ων. Προ­φα­νώς, η υιο­θέ­τη­ση τέ­τοιας έκτα­σης μέ­τρων, που μάλ­λον δεν έχουν ιστο­ρι­κό προη­γού­με­νο, προ­σα­να­το­λί­ζει και προς τον οξυμ­μέ­νο βαθμό της δο­μι­κής κα­πι­τα­λι­στι­κής κρί­σης. Παρά το γε­γο­νός ότι ο ελ­λη­νι­κός αστι­σμός έχει παί­ξει όλα του τα χαρ­τιά στην Ευ­ρω­ζώ­νη χρη­σι­μο­ποιώ­ντας την ισχύ της κατά της μι­σθω­τής ερ­γα­σί­ας (αλλά και των με­σαί­ων στρω­μά­των) και ελ­πί­ζο­ντας σε μια μελ­λο­ντι­κή ανα­βάθ­μι­ση της αντα­γω­νι­στι­κό­τη­τάς του, η αλή­θεια και για το ίδιο το αστι­κό πο­λι­τι­κό προ­σω­πι­κό είναι εξαι­ρε­τι­κά πικρή. Ήδη, οι κον­δυ­λο­φό­ροι του συ­στή­μα­τος εκ­φρά­ζουν την ακραία απο­γο­ή­τευ­σή τους ως «εθνι­κό κε­φά­λαιο» από τις πο­λι­τι­κές της Ευ­ρω­ζώ­νης. Ανη­συ­χούν ότι αύριο θα είναι το δικό τους κε­φά­λι, αυτών και των αφε­ντι­κών τους, που θα το­πο­θε­τη­θεί στον πάγκο του χα­σά­πη. Και δεν έχουν άδικο.

2. Η ερ­γα­τι­κή τάξη, η ηγε­μο­νία και το έθνος

Και η Αρι­στε­ρά; Και οι λαϊ­κές τά­ξεις; Μια απο­λύ­τως «φορ­μα­λι­στι­κή» θε­ώ­ρη­ση της κρί­σης θα οδη­γού­σε στο συ­μπέ­ρα­σμα ότι δεν μας εν­δια­φέ­ρουν οι εν­δο­κα­πι­τα­λι­στι­κές αντι­θέ­σεις και σχέ­σεις ή ότι, όπως γρά­φτη­κε χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά το 2010, «ας αφή­σου­με τους κα­πι­τα­λι­στές να πλη­ρώ­σουν την κρίση τους». Όμως, τα πράγ­μα­τα δεν είναι κα­θό­λου έτσι και ο φορ­μα­λι­στι­κός μαρ­ξι­σμός είναι άχρη­στος - όταν δεν χρη­σι­μο­ποιεί­ται για να επεν­δύ­σει «αρι­στε­ρά» δε­ξιές γραμ­μές. Μια εν­δε­χό­με­νη «εθνι­κή κρίση», όπως αυτή που περνά η Κύ­προς αλλά σε κά­ποιο βαθμό και η Ελ­λά­δα, δη­μιουρ­γεί τε­ρά­στιες αρ­νη­τι­κές συ­νέ­πειες στην ερ­γα­τι­κή τάξη και τις λαϊ­κές τά­ξεις γε­νι­κό­τε­ρα. Στην Κύπρο είναι βέ­βαιο ότι θα υπάρ­ξει βαθιά ύφεση, κλεί­σι­μο επι­χει­ρή­σε­ων και μα­ζι­κή ανερ­γία. Στην Ελ­λά­δα η κρίση και η δια­χεί­ρι­σή της έχουν ρη­μά­ξει τα λαϊκά και τα με­σαία στρώ­μα­τα. Όλα αυτά δη­μιουρ­γούν ένα ευρύ ρεύμα ευ­ρω­σκε­πτι­κι­σμού, με την αί­σθη­ση της «εθνι­κής τα­πεί­νω­σης» να είναι ισχυ­ρή εντός αυτού. Η Αρι­στε­ρά και οι ορ­γα­νώ­σεις της ερ­γα­τι­κής τάξης οφεί­λουν να αξιο­ποι­ή­σουν και να εκ­φρά­σουν πο­λι­τι­κά το «ευ­ρω­σκε­πτι­κι­στι­κό» ρεύμα και να συ­ναρ­θρώ­σουν το αί­σθη­μα «εθνι­κής τα­πεί­νω­σης» όχι με μια συμ­μα­χία με την αστι­κή τάξη (μνη­μο­νια­κή ή αντι­μνη­μο­νια­κή ) αλλά με μια ανά­δει­ξη της ερ­γα­τι­κής τάξης ως της απο­κλει­στι­κής δύ­να­μης που μπο­ρεί να ηγε­μο­νεύ­σει στον κοι­νω­νι­κό σχη­μα­τι­σμό και να βγά­λει τη χώρα από την κρίση σε αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κή και σο­σια­λι­στι­κή κα­τεύ­θυν­ση. Η αξιο­ποί­η­ση της «εθνι­κής τα­πεί­νω­σης» δεν ση­μαί­νει σε καμία πε­ρί­πτω­ση μια γραμ­μή «εθνι­κής ενό­τη­τας» ή «εθνι­κής σω­τη­ρί­ας» (που απέ­τυ­χε στην πε­ρί­πτω­ση του ΕΑΜ). Ας δούμε και την το­πο­θέ­τη­ση του Ζαν-Λυκ Με­λαν­σόν, ο οποί­ος δή­λω­σε για το κυ­πρια­κό ζή­τη­μα, με τρόπο πρω­το­πό­ρο για την ευ­ρω­παϊ­κή Αρι­στε­ρά, ότι με­τα­ξύ του ευρώ και της δη­μο­κρα­τί­ας και λαϊ­κής κυ­ριαρ­χί­ας οι λαοί της Ευ­ρώ­πης πρέ­πει να επι­λέ­ξουν τις τε­λευ­ταί­ες. Όμως, η απο­κα­τά­στα­ση της δη­μο­κρα­τί­ας και της κρα­τι­κής κυ­ριαρ­χί­ας και η άρση του «κρά­τους έκτα­κτης ανά­γκης» είναι ένα ανα­γκαίο βήμα για το σο­σια­λι­σμό.

3. Η Ευ­ρω­ζώ­νη και το με­τα­βα­τι­κό πρό­γραμ­μα

Οι δυ­νά­μεις της Αρι­στε­ράς και ιδιαί­τε­ρα ο ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ, αλλά και το ΚΚΕ και η ΑΝΤΑΡ­ΣΥΑ, οφεί­λουν να επα­να­το­πο­θε­τη­θούν πάνω στο ζή­τη­μα του ευρώ και της Ευ­ρω­ζώ­νης. Οι χτε­σι­νές γραμ­μές δεν επαρ­κούν για το σή­με­ρα. Ούτε μια λο­γι­κή εναρ­μό­νι­σης με την ανεύ­ρε­τη «άλλη» Ευ­ρω­ζώ­νη ούτε μια λο­γι­κή στα­δί­ων (πρώτα η αντι­ι­μπε­ρια­λι­στι­κή «απε­ξάρ­τη­ση», μετά η σο­σια­λι­στι­κή με­τά­βα­ση, όπως αφη­γεί­ται η κατά τα άλλα εν­δια­φέ­ρου­σα αντι­πο­λί­τευ­ση στο ΚΚΕ) ούτε μια λο­γι­κή που θα τα ενα­πο­θέ­τει όλα στη λαϊ­κή-ερ­γα­τι­κή εξου­σία, όπως η πλειο­ψη­φία του ΚΚΕ (δη­λα­δή στην Απο­κά­λυ­ψη) μπο­ρούν να μας βοη­θή­σουν. Η απε­ξάρ­τη­ση από την Ευ­ρω­ζώ­νη αλλά και μια λο­γι­κή διά­λυ­σης της γερ­μα­νι­κής/ νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρης Ευ­ρω­ζώ­νης και δια­μόρ­φω­σης νέων μορ­φών συ­νερ­γα­σί­ας υπό την ηγε­μο­νία των λαϊ­κών τά­ξε­ων στην Ευ­ρώ­πη μπο­ρούν να απο­τε­λέ­σουν ση­μα­ντι­κά με­τα­βα­τι­κά βή­μα­τα ενός πο­λέ­μου θέ­σε­ων και κι­νή­σε­ων προς την κα­τά­κτη­ση της κρα­τι­κής -και όχι μόνο της κοι­νο­βου­λευ­τι­κής- εξου­σί­ας από τις λαϊ­κές τά­ξεις στην Ελ­λά­δα και την Ευ­ρώ­πη, καθώς θα απο­δυ­να­μώ­νουν καί­ρια τα διε­θνή και εσω­τε­ρι­κά ερεί­σμα­τα της αστι­κής τάξης και τους υφι­στά­με­νους κρα­τι­κούς μη­χα­νι­σμούς, αλλά και θα δε­σμεύ­ουν στην πο­ρεία προς τη σο­σια­λι­στι­κή εξου­σία. Στην πο­ρεία αυτήν, η ερ­γα­τι­κή τάξη στην Ελ­λά­δα πρέ­πει να οι­κο­δο­μή­σει το μπλοκ των εσω­τε­ρι­κών συμ­μα­χιών της, να δυ­να­μώ­σει τους δε­σμούς της με τη μι­σθω­τή ερ­γα­σία στις χώρες της Ε.Ε. αλλά και να απο­κτή­σει ως ηγε­τι­κή δύ­να­μη ευ­ρύ­τε­ρες γε­ω­πο­λι­τι­κές συμ­μα­χί­ες. Πρέ­πει, ακόμη, να πρω­τα­γω­νι­στή­σει στη δια­μόρ­φω­ση ενός Συ­ντάγ­μα­τος με πρω­το­γε­νείς συ­ντα­κτι­κές δια­δι­κα­σί­ες, όταν και όποτε αυτός ο συ­σχε­τι­σμός θα είναι εφι­κτός, που όχι μόνο δεν θα εν­δί­δει στη θε­σμο­ποί­η­ση του νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρου «κρά­τους έκτα­κτης ανά­γκης» αλλά θα επι­τάσ­σει την ύπαρ­ξη και υπε­ρο­χή δη­μό­σιων, κοι­νω­νι­κών και συ­νε­ται­ρι­στι­κών μορ­φών ιδιο­κτη­σί­ας και τη θε­ρα­πεία της αν­θρω­πι­στι­κής κρί­σης και της «κοι­νω­νι­κής έκτα­κτης ανά­γκης».

Με λίγα λόγια, έχου­με τη γνώμη ότι το τοπίο «μετά την Ευ­ρω­ζώ­νη και την Ευ­ρω­παϊ­κή Ένωση» είναι πια ένα ρε­α­λι­στι­κό ζή­τη­μα στην Ευ­ρώ­πη και ότι η ηγε­μο­νία θα παι­χτεί όχι στο αν θα υπάρ­ξει αλλά στο πώς ακρι­βώς θα μορ­φο­ποι­η­θεί πο­λι­τι­κά. Θα αφή­σου­με αυτό το παι­χνί­δι στα χέρια των Μπερ­λου­σκό­νι και των εθνι­κι­στών ή και φα­σι­στών δη­μα­γω­γών ή θα το πά­ρου­με στα χέρια μας σε μια λο­γι­κή ερ­γα­τι­κής και λαϊ­κής αντι­η­γε­μο­νί­ας; Ή, πάλι, θα επι­τρέ­ψου­με μια κα­τά­στα­ση σήψης και στα­δια­κής συ­γκέ­ντρω­σης όλων των εξου­σιών και των οι­κο­νο­μι­κών πόρων στο «γερ­μα­νι­κό κέ­ντρο» πα­ρα­κο­λου­θώ­ντας πα­θη­τι­κά κοι­νω­νί­ες ολό­κλη­ρες να «χρε­ο­κο­πούν» στην πράξη, οδη­γού­με­νες στο κραχ και τον πό­λε­μο, ή θα θέ­σου­με έγκαι­ρα ζή­τη­μα μιας ρι­ζι­κά άλλης ευ­ρω­παϊ­κής συσ­σω­μά­τω­σης; Τόσο στο πλαί­σιο του ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ και όλης της ελ­λη­νι­κής Αρι­στε­ράς όσο και στο πλαί­σιο της ευ­ρω­παϊ­κής Αρι­στε­ράς, αυτό το ερώ­τη­μα πρέ­πει να τεθεί και να απα­ντη­θεί με απο­φα­σι­στι­κό τρόπο. Λαμ­βά­νο­ντας υπόψη ότι οι σε κά­ποιο βαθμό ανα­γκαί­οι «εθνι­κοί» δρό­μοι δεν θα απο­μο­νω­θούν, αλλά θα συ­γκλί­νουν με­τα­ξύ τους.

Έξο­δος: λαϊ­κός διε­θνι­σμός ή θε­σμι­κός ευ­ρω­παϊ­σμός ;

Κλεί­νο­ντας : ο αρι­στε­ρός και ερ­γα­τι­κός «ευ­ρω­παϊ­σμός» και διε­θνι­σμός οφεί­λει να απο­γα­λα­κτι­σθεί και να απο­συν­δε­θεί από τις ευ­ρω­θε­σμι­κές του αγκυ­λώ­σεις και δογ­μα­τι­σμούς, να δια­χω­ρι­στεί από τη θε­σμι­κή υλι­κό­τη­τα της Ευ­ρω­ζώ­νης και της Ε.Ε. και να κλεί­σει τους λο­γα­ρια­σμούς του με την Ευ­ρω­ζώ­νη της Γερ­μα­νί­ας και των ισχυ­ρό­τε­ρων κα­πι­τα­λι­στι­κών κρί­κων. Αυτό που εί­χα­με μπρο­στά μας το 1985, το 1991,το 2001 -αν και τότε ακόμη είχε αρ­χί­σει να δεί­χνει την αρ­νη­τι­κή όψη του- είναι πολύ δια­φο­ρε­τι­κό από την Ευ­ρω­ζώ­νη του 2013.Τα επι­χει­ρή­μα­τα του ΚΚΕ Εσω­τε­ρι­κού ή του Συ­να­σπι­σμού -στο βαθμό που ήταν τότε σω­στά- αφο­ρούν μια προ­γε­νέ­στε­ρη συ­γκυ­ρία. Όχι μόνο η Ευ­ρώ­πη του Μονέ και του Σου­μάν, αλλά και εκεί­νη των Κολ και Μι­τε­ράν, έχει κλεί­σει τον ιστο­ρι­κό κύκλο της. Το πιο βα­σι­κό από όλα είναι η αδυ­να­μία της θε­σμι­κής Ευ­ρώ­πης σή­με­ρα να λει­τουρ­γή­σει ως δη­μό­σιος χώρος στάθ­μι­σης και συ­νυ­πο­λο­γι­σμού συμ­φε­ρό­ντων (με­τα­ξύ τά­ξε­ων, με­τα­ξύ κρα­τών), ως χώρος αλ­λη­λεγ­γύ­ης και υπο­στή­ρι­ξης των ασθε­νέ­στε­ρων, ως ένα κρα­τι­κό και κοι­νω­νι­κό συμ­βό­λαιο, ως χώρος εγ­γυ­ή­σε­ων απέ­να­ντι στον «κα­τέ­χο­ντα την εξου­σία». Αυτό που απο­μέ­νει είναι ο απο­κρου­στι­κός κα­πι­τα­λι­στι­κός και φι­λο­γερ­μα­νι­κός Λε­βιά­θαν που τρώει τις σάρ­κες της Ευ­ρώ­πης των λαών.