Το παράκτιο μέτωπο έχει ιστορία αγώνων

Αναδημοσίευση από τα Ενθέματα

 Παράκτιο μέτωπο Αττικής: πωλείται όπως είναι επιπλωμένο-1

 της Ελένης Πορτάλιου

Πειραιάς 1906. Φωτογραφία του Φρεντ Μπουασσονά

Τη δεκαετία του 1950 η αξιοποίηση/τουριστική εκμετάλλευση των ακτών του Σαρωνικού είχε τεθεί στην ημερήσια διάταξη, αρχικά από την κυβέρνηση Συναγερμού και τον υπουργό Δημοσίων Έργων Κωνσταντίνο Καραμανλή, ο οποίος λίγο αργότερα, ως πρωθυπουργός, θα προχωρήσει στην υλοποίηση του «οράματος». Προϋπόθεση της ανάπτυξης, η διάνοιξη της παραλιακής λεωφόρου, η οποία φέρει σήμερα το όνομα του «εθνάρχη». Στην εφημερίδα Εμπρός (Ιούλιος 1953), το «όραμα» σκιαγραφείται με τη μορφή ενός «θαυμάσιου αυτοκινητόδρομου», που «οδηγεί σε τουριστικά και λαϊκά κέντρα αφρικάνικου τύπου με μπαρ, αναψυκτήρια, αίθουσες χορού και αμμώδη παραλία, καθώς και σε πολυτελές ξενοδοχείο στον Άγιο Κοσμά».

Οι πρώτες περιοχές που εντάχθηκαν στο πρόγραμμα τουριστικής ανάπτυξης ήταν η Γλυφάδα και η Βούλα ενώ το Ελληνικό, στο πλαίσιο της Ελληνοαμερικανικής Συμφωνίας, θα παραμείνει αεροδρόμιο. Η ανάπτυξη θα συνεχιστεί στο Καβούρι και τη Βουλιαγμένη. Για τους παραπάνω σκοπούς αξιοποιούνται εκατοντάδες στρέμματα δημόσιας γης, ενώ στο παιχνίδι μπαίνει και ο Οργανισμός Διαχείρισης Εκκλησιαστικής Περιουσίας, καθώς η Εκκλησία (με το 90-95% των εκτάσεων σε Καβούρι-Βουλιαγμένη) είναι ο μεγάλος «τσιφλικάς» της περιοχής. Με τη δημοσίευση της σχετικής χωροταξικής μελέτης, Τα Νέα πανηγυρίζουν: «Με ευρείας κλίμακας εξωραϊστικά έργα, η Βουλιαγμένη θα μεταμορφωθεί σε χρυσωρυχείο της εθνικής μας οικονομίας».

Τα έργα συνδέονται με μεγάλα οικονομικά σκάνδαλα. Για τα έργα της Γλυφάδας, η σκανδαλώδης σύμβαση, που χαρακτηρίστηκε «αρπαγή της δημοτικής περιουσίας», υπογράφτηκε μεταξύ του Δημοσίου και της Εταιρείας Αστήρ ΑΕ, ιδρυτής της οποίας ήταν ο διοικητής της ΕΤΕ Ηλιάσκος.

Όλη αυτή την περίοδο η ΕΔΑ και η Αυγή αντιπαρατίθενται κατά μέτωπο στα προωθούμενα σχέδια. Άρθρα και σχόλια της σύνταξης, αλλά και του Κώστα Βάρναλη, αναδεικνύουν τις αντιλαϊκές κοινωνικές διαστάσεις και τα οικονομικά συμφέροντα που εξυπηρετούνται, καθώς τα έργα προϋποθέτουν επιχειρήσεις εξευγενισμού, εκδίωξη του λαϊκού κόσμου που κατοικεί σε φτωχικά οικήματα και παράγκες. «Έχεις τη γαλάζια δαντέλα σου που φιλοδοξείς να τη διαμορφώσεις σε Κυανή Ακτή και σου την κάνουν συρματόπλεγμα, παράπηγμα, τσαντίρι», γράφει στο Βήμα ο Παύλος Παλαιολόγος. Επίσης, προϋποθέτουν καθορισμό παραθαλάσσιων περιοχών απροσπέλαστων από τους κατοίκους και, βέβαια, εκποίηση δημόσιας γης υπέρ μεγάλων ιδιωτικών συμφερόντων.

Στη δικτατορία μπαζώθηκαν σε μεγάλη έκταση οι περιοχές Μοσχάτου, Καλλιθέας και κατά το ήμισυ οι παραλίες Παλαιού Φαλήρου και Αλίμου με τις δύο μαρίνες που δημιουργήθηκαν. Παραχωρήθηκε σχεδόν όλη η παραλία, από το Πασαλιμάνι μέχρι τη Βάρκιζα, στον ΕΟΤ με στόχο την τουριστική αξιοποίηση υπέρ του ιδιωτικού κεφαλαίου. Παρότι το Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας, επί υπουργίας Τρίτση, προστάτευε το παράκτιο μέτωπο, δεν κατάφερε ν’ αναχαιτίσει τις διαρκείς επεκτάσεις των σχεδίων πόλεως των παρακείμενων δήμων προς το βουνό και τη θάλασσα, ούτε να αποτρέψει την οικοδόμηση τμημάτων της παραλιακής ζώνης. Η ζώνη αυτή, από τη δημιουργία του παραλιακού αυτοκινητόδρομου και μετά, αναπτύχθηκε με επιπλέον τουριστικούς πόλους ακριβού τουρισμού σε Λαγονήσι και Ανάβυσσο, με κάθοδο των δήμων Πειραιά, Μοσχάτου, Φαλήρου, Αλίμου, Ελληνικού, Γλυφάδας, Βουλιαγμένης, Βάρκιζας, Σαρωνίδας, Καλυβίων, Λαυρίου και Σουνίου μέχρι τη θάλασσα. Εκατοντάδες παράνομα νυχτερινά κέντρα απέκλεισαν την πρόσβαση στην ακτή, προβαίνοντας σε μαφιόζικες επιθέσεις εναντίον όσων αντιδρούν.

Με την άνοδο του οικολογικού κινήματος, στα τέλη της δεκαετίας του ’80, η προστασία του παράκτιου μετώπου πέρασε στα χέρια των ευαισθητοποιημένων πολιτών, ενεργοποιώντας τις τοπικές κοινωνίες. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες αποτέλεσαν μεγάλη απειλή για τους ελεύθερους χώρους και την παραλιακή ζώνη. Παρά την πολιτική στήριξη των Αγώνων από τη συντριπτική πλειονότητα του πολιτικού κόσμου, αναπτύχθηκαν, κυρίως γύρω από την Επιτροπή κατά της Διεξαγωγής των Ολυμπιακών Αγώνων, πολύμορφες αντιδράσεις σε διάφορα επίπεδα: οικονομικό (που κατανοήθηκε εκ των υστέρων με το επαχθές χρέος) οικολογικό-περιβαλλοντικό, συνδικαλιστικών δικαιωμάτων, αυταρχισμού και αντιδημοκρατικών διαδικασιών, μοντέλου «αθλητισμού» (που επίσης έγινε κατανοητό σε εκατομμύρια ανθρώπους μετά τις αποκαλύψεις για το ντόπινγκ).

Η Συντονιστική Επιτροπή για τη Διάσωση της Παραλίας κέρδισε μια σειρά νίκες. Σώθηκε από την παραχώρηση προς εκμετάλλευση στο μεγάλο ιδιωτικό κεφάλαιο ο χώρος του Ιπποδρόμου στην Καλλιθέα και ο χώρος του νέου Ιπποδρόμου στο Μαρκόπουλο. Από πέντε Ολυμπιακά Έργα που είχαν προγραμματιστεί στον Ιππόδρομο και εφτά στην παραλία, τελικά έγιναν δύο στην παραλία· τα υπόλοιπα ματαιώθηκαν ή μεταφέρθηκαν σε θέσεις που δημιουργούσαν μικρά περιβαλλοντικά προβλήματα και, πάντως, κτίστηκαν πολύ λιγότερα τετραγωνικά από τα προβλεπόμενα για τα αθλητικά μεγαθήρια. Την ίδια περίοδο αποτράπηκαν δύο από τους τρεις ανισόπεδους κόμβους στη λεωφόρο Ποσειδώνος στον Άλιμο, μια τεράστια μαρίνα και ένα τεχνητό νησί στο Ελληνικό.

Το κίνημα για ελεύθερες παραλίες πήρε διαστάσεις με τον νικηφόρο αγώνα της Συντονιστικής Επιτροπής για τη Διάσωση της Παραλίας του Σαρωνικού, που απέτρεψε το καζίνο στον Φλοίσβο, τη μετατροπή της Λίμνης της Βουλιαγμένης σε νυχτερινό κέντρο και της παράκτιας έκτασης (δάσος και αρχαιότητες) στα Αστέρια Γλυφάδας σε χώρο εντατικής δόμησης και εμπορευματοποίησης. Τότε σταμάτησαν προγραμματισμένα έργα στο Μεγάλο Καβούρι. Λίγο πριν τους Ολυμπιακούς, επί κυβέρνησης Σημίτη, η Συντονιστική Επιτροπή, σε συνεργασία με το Επιμελητήριο Περιβάλλοντος και άλλους φορείς  (μεταξύ τους και ο Δήμος Καλυβίων) απέτρεψε την εισαγωγή στο Χρηματιστήριο της Εταιρείας Τουριστικών Ακινήτων (ΕΤΑ), που θα σήμαινε την εμπορευματοποίηση/ιδιωτικοποίηση των ωραιότερων περιοχών της χώρας, και ειδικότερα του μεγαλύτερου μέρους της παράκτιας ζώνης. Με προσφυγή στο ΣτΕ η Συντονιστική απέτρεψε, επίσης, την εκποίηση 120 στρεμμάτων στο Μικρό Καβούρι και πλέον των 1.500 στρεμμάτων στις Αλυκές Αναβύσσου. Τέλος, με παρέμβαση του Δήμου Καλυβίων, αποτράπηκε η εγκατάσταση σταθμού βιολογικού καθαρισμού στην παραλία του Λαγονησίου.

Η υπόθεση οικοδόμησης μιας νέας πόλης στον χώρο του αεροδρομίου και της παραθαλάσσιας ζώνης του Ελληνικού αρχίζει με τη μεταφορά του αεροδρομίου στα Σπάτα. Τα πρώτα εφαρμοσμένα σχέδια βλέπουν το φως επί υπουργίας Σουφλιά. Έκτοτε, δρα σταθερά ένα πάνδημο μέτωπο τοπικών περιβαλλοντικών κινημάτων και ριζοσπαστικών δημοτικών σχημάτων που, μαζί με την Επιτροπή Αγώνα και τον Δήμο Ελληνικού, έχουν καταφέρει να σταματήσουν τα φαραωνικά σχέδια και να προβάλλουν προτάσεις ελάχιστου οικονομικού κόστους και τεράστιας κοινωνικής και οικολογικής ωφέλειας: ένα εναλλακτικό σχέδιο βασισμένο στην οικονομία των αναγκών.

Το κίνημα για ελεύθερες παραλίες συνεχίστηκε μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Σώθηκε για δεύτερη φορά η έκταση του πρώην Ιπποδρόμου στην Καλλιθέα, και συνεχίστηκαν οι αγώνες για τη διαφύλαξη της παραλίας Μοσχάτου. Τέθηκε με μαζικές κινητοποιήσεις το πρόβλημα της προσβασιμότητας της παραλιακής ζώνης από τους κατοίκους της Αττικής, που απέδωσε στο άνοιγμα της παραλίας του Ελληνικού σ’ ένα τμήμα της περιοχής του Άγιου Κοσμά και σε απόδοση σε κοινή χρήση, χωρίς εισιτήριο, της πλαζ Αλίμου.

Σήμερα, η μνημονιακή πολιτική, μέσω του ΤΑΙΠΕΔ και της Ανώνυμης Εταιρείας Αττικό Παράκτιο Μέτωπο, επιχειρεί επιθετικά να εκποιήσει τους αδόμητους χώρους του παράκτιου μετώπου, μέρος των οποίων, όπως εξηγήσαμε, διασώθηκε χάρις στους κοινωνικούς και οικολογικούς αγώνες, που έχουν την αρχή τους στη μεταπολεμική Αριστερά. Τέσσερα μέτωπα είναι ανοιχτά και χρειάζονται τη στήριξη όλων των αντιτιθέμενων δυνάμεων, στους παραλιακούς δήμους και όχι μόνο.

Βρίσκονται σε εξέλιξη δύο διαγωνισμοί: για το Ελληνικό (παράκτιο μέτωπο και αεροδρόμιο) και το Μικρό Καβούρι (δάσος και δασική έκταση). Ο δεύτερος διενεργείται από την Εθνική Τράπεζα (Μνημόνιο με ΤΑΙΠΕΔ), στην οποία ανήκει το μεγαλύτερο τμήμα της έκτασης. Μαζί με αυτά, πιθανόν θα ενταχθούν στον διαγωνισμό το δάσος του Εκκλησιαστικού Ορφανοτροφείου και η Πλαζ ΕΟΤ. Επίσης, έχουν παραχωρηθεί στο ΤΑΙΠΕΔ οι μαρίνες Αλίμου και Γλυφάδας. Για καθεμιά έχει γίνει προσφυγή στο ΣτΕ, όπως και δύο προσφυγές για το Ελληνικό, από ενεργούς πολίτες της περιοχής.

Ασφαλώς, το παράκτιο μέτωπο θα σωθεί οριστικά με την ανατροπή της μνημονιακής κυβέρνησης. Όμως, ο δρόμος για την κυβέρνηση της Αριστεράς προϋποθέτει μαζικούς κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες και λαϊκή αυτοργάνωση, που μπορεί να αποτρέψουν ή να καθυστερήσουν εκποιήσεις και να κάνουν υπόθεση του λαού την ανατροπή.

Στοιχεία για την πρώτη μεταπολεμική περίοδο έχουν ληφθεί από τη μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία της Βάσως Λιόλιου «Η προστασία της αισθητικής και του τοπίου της πόλης των Αθηνών ως αντικείμενο επιτροπών» (Ιανουάριος 2012).